Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 25, 18 June 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4    KE ALOHA AINA, POAONO, IUNE 18, 1898

 

KE - ALOHA - AINA.

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka

Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU ...........IUNE 18, 1898

 

MANANALO IO NO KA HOOHUIAINA.

  I hoea mai la ka mananalo mamuli o ka hukakai a ono ole ke ai aku, a no ia kumu, ua imi ia na mea hoonoono i wahi e hookaha iho ai o ka manao o ka poe e ai ana, a i ole, e nana iho ana paha i kona ano.  Pela hoi makou i hoopu-a ae la i keia mau wahi mamala olelo e kau kehakeha ae la maluna, mamuli hoi oka loihi o ka manawa i haawi ia aku ai o ko kakou aina, i makana a i panai no ka mohai ana aku i ko kakou aina na Amerika e nana iho i ke komohewa, wahi a lakou nei e paikano nei, me ka olelo ana: "aohe a kakou hana, ua holo ka hoohuiaina," a pela aku.

  Aka, i ko makou a me ko ka lehulehu nana pono ana mai ka mua a ka pau ana, ua maopopo loa, aohe mea i hana ia, a oia hoi ka lakou nei i pinai mau aku ai, ma na hoolaulea ana, na haawi makana ana, na kokua aloha ana ma na ano a pau e hihia ai ka manao o ko Amerika poe loea kalai aupuni, a hooholo iho, e apono mai lakou i ke kuikahi, i wahi hoi e pau ae ai ka pilihua ana o ka naau o ka poe nana keia wahi bebe alualu, a manao ae hoi ka pono, e ola ana na kahu hanai o ua wahi keiki kupanaha nei, a ola pu hoi me na pilikana a me na pilikoko o ke keiki.

  Ua nui na kahu hanai o keia keiki hoohuiaina i holo ai i Amerika i kinohi, ua moni ia e ke kupunakane ponoi o ke keiki, (hoohui aupuni), oia hoi o Harisona, aka, ua uumi a uhuki koke ia e Kalivalana, mamuli o kona ike ana, he mananalo a ono ole hoi ka puu ke moni aku i kona io a wai paha.  No ia kumu, ua kuhalahala na kahu o ke keiki, a hoomaka koke e hoino aku i ka mea nana i kapae ae.

  Aka, iloko no nae oia nele a me ia hoowahawha ia mai, o ka wa oi loa aku ia o ka hoomano ana, me ke ake no aia no ka pono a hooko ia mai ko lakou manao, a i ke kuene pono ana ae nei hoi o Makinile i ka noho haweo, o ko lakou nei wa ia i pulale hou aku ai e nonoi ana me na waimaka o ka hoopalaimaka, e nana iho oe i kou mau pulapula, i hele a hakahaka na maka, i ke alualu i kahi e ko ai o ka ninau hoohuiaina, a no ke akenui no e ko na iini, ua hoouna maoli ia ka makuakane o ka hoohuiaina i Amerika, oia hoi o Peresidena dole, a o kana i hoi mai ai, aohe ai ia, no ka mananalo o keia kumuhana a lakou e noke mau nei i ke noi hoohu'a, nolaila, o ka makou e hoike aku nei i ka lahui Hawaii aloha aina, he mea mananalo ko kuikahi hoohuiaina i ka noonoo o ka poe piha loea o Amerika, a e noke lakou nei i ka balaina i na dala, na puaa, na bipi, na moa, na lei o kela a me keia ano no na pualikoa Amerika aole ia he mea e maliu ia mai ai oia mau lea uwalo, elike no hoi me ko kakou ike he mananalo, pela no hoi kela poe mao.  O ka hana pono wale no, oia ka hoopau a hoonele loa ia mau manao alunu a me ka makahehi, i ole ai e hihia i ka umiumi o ka pilikia.

 

"I 10,000 DALA NO KE AHA?"

  O keia kekahi o na olelo hoohuoi o kekahi poomanao a ke Kuokoa i hoopuka ae ai maloko o kona mau kolamu heluhelu o ka Poaono nei, me he mea la, e koi okoa mai ana kela poomanao i ka manao kue iloko o ka uhane noonoo o ka mea nana i kakau, e kue aku i na hoolilo dala waiwai ole e hoea ae ana mailoko ae o ka waihona o ka lehulehu, ma ke ano aole ia he mau hana hoopomaikai i ko ke aupuni waihona.

  Aka nae, i ko makou leha koke ana iho a nana i ke kahua i ku ai o na wehewehe ana a ka makamaka nana i kakau i ua manao la, eia ka he manao koi i ka Repubalika Hawaii e haawi aku i $10,000 mailoko ae o ko ke aupuni waihona, no ka hoohiwahiwa ana aku i na koa Amerika e pae hou mai ana i o kakou nei i keia mau la aku, elike me na hoohiwahiwa ana o na la i hala aku la, i panai ka no ko kakou aia ia Amerika ma o kona hoowaiwai ana mai i keia aina, a o kana hana pono wale no ka ia e hana aku ai no kona hoaloha.

  He kahaha loa makou i keia mau hoakaka a ka makamaka, oiai, i na paha kakou e hoohalike me ka hana a na aupuni nui a naauao o ka honua nei, aole loa i ike ia kekahi alahele o ka hoopilimeaai i makana ia aku i kekahi lahui elike me ka ka lahui Hawaii e noi ia mai nei i $10,000 i mea hookupu aku no ka hoolawa ana aku i keia poe koa e hele ana e hakaka no ka pono o ko lakou aina, aole hoi no kakou, a ke lanakila lakou maluna o ke kahua kaua, heaha ka lakou e makana mai ana ia kakou ka lahui Hawaii, e hoihoi mai ana anei lakou i kela mau dala a ke Kuokoa e manao nei e makana aku na ia poe hoa Amerika o lakou?  Hookahi wale iho no pane i loaa ma ka makou koho ana, aole loa ia e hoi hou mai ana i o kakou nei, aka, e nalo aku ana ia elike me ka napoo ana o ka la maluna o ka ilikai.

  ua oi loa aku ka pono e paipai nui aku ke Kuokoa i na Hui Kalepa o Honolulu nei, e noho ulakolako ana, e hoahu kaokoa ae no mawaho, elike me kela lulu mua ana iho nei no a lakou, a loaa ai he mau tausani ka nui, me ka hoopilikia ole i ka lehulehu, a ke mahalo nei makou ia mau hana hookaawale, aole hoi o ka hoohui pu mai e komo mai iloko o ko ke aupuni kuleana no na mea e pono ai ka hoonele ana i na hana maa mau o ka aina.

  A oiai hoi, he mea ano nui keia nolaila, he ku nei ka makou makou makapeni ma kahi e olelo ana, mai haawi aku no na hana hoolaulea i ko hai pomaikai, oiai, ko kakou wahi waa aupuni iloko o ka moana kai hohonu o ka aie makolukolu, nona ka huina o eha miliona a oi, a i ka wa anei a kakou a pau i ike ai, ua aleale ke kai o ka pilikia maluna o ko kakou wahi wae aupuni, oia anei  ka wa o ke noi no na makana a manuahi oia ano, me ka ike no he pilikia ia?  Aole ia he kalaiaina naauao, he hoomahuahua ana ia i ka pilikia, aohe waiwai e loaa mai.  O ko makou manao keia, e kaohi nei mai ae aku ke aupuni e haawi no ia mau noi, ina e hoea ana ke noi oia ano imua o lakou.

  He mea ole ia makou ka Amerika mau hana no na mea e pili ana i kona hoowaiwai ana mai i ka pakeke o na poe mahiko, oiai, ke ai nei no lakou i ka hua o ka lakou mea i luhi ai, a ua oi loa aku no hoi ia o ka pono, na lakou ponoi e auamo i na koikoi oia hana, mamua hoi o keia manao ana iloko o ka waihona o ka lehulehu, a o ka makou panai no keia ninau maluna ae, oia no ka hoike pokole aku, i 10,000 dala no ka makani puahiohio, he nei ka mea loaa mai.

 

HE HOA KOKUA ANEI O HAWAII

NO AMERIKA?

  Pela ka makou i ike iho ai maloko o na kolamu i kekahi wahaolelo a ka poe nana kakou i hoonioni mai ka noho ana maluhia, a i ka noho ana kuleleiaiwi i keia Ia, e olelo ana, eia ka aoao

aupuni Repubalika Hawaii ke ake nei e hooko ia mai ka lakou mau noi a pau no ka hoohui maoli ana aku no hoi ia kakou a pau i poe Amerika, a i poe kokua hoi ia Amerika ma ke kue ana aku i na mana aupuni o Sepania ma na ano a pau.

  Ua hoike mau aku makou mamua aku nei, eia kakou ma ke alahele nihinihi o ke kulana hooponopono aupuni, oiai hoi na poe e paa ana i ka mana alakai, e no lio hoopupu ana malalo o ko lakou ake mua, e lilo maoli no kakou i aina panalaau no Amerika, malalo o ka mana o ka ikaika, aole hoi ma ka lokahi o ka lahui kanaka.  O keia ke kumu i mahele lua ai na manao kalai aupuni o na aoao elua, ka poe hoi i kupaa mamuli o ko lakou aloha io maoli i ka aina, ka lahui a me ke alii, a malalo oia kumu, ua kukulu iho la lakou i ka lakou hoohiki paa a naue ole, "e noho lakou me ka hoomanawanui, a hiki i ko lakou wa e ai ai i ka pohaku, ka ai kamahao o ka aina."

  O keia ka makia kumu e na'i ia nei e ka poe ake e kaili aku mailoko aku o ka puuwai o na kanaka Hawaii oiai, ka poe no lakou ka mole i kokolo aku ilalo o ka hohonu o ko lakou mau waihona noonoo, me ka hiki ole ke kuai ia a hoolimalima ia paha, a hiki i ko lakou wa e moe pu ai ko lakou mau kino i ka lepo.  He kamahao makou i na ano olelo hoopailani a kekahi poe i piha ole ka poholima, e huikala pu ana ia kakou i "hoa kokua o Hawaii nei no Amerika," a ina i olelo ia iho, he hoa kokua o Amerika no na haneri kakaikahi e noho ana ma Hawaii nei, ina ua oi loa aku ko makou mahalo.

  Ke hoikeike mai nei ka makapeni a ka mea kakoo i ka pono o kona haku, o ke alahele hoohui aupuni a ka Aha Senate o ka Repubalika Hawaii i hana ai, ua like ia me ke kia pohaku o ko Hawaii hoopaa ia ana malalo o ko Amerika mana, a hiki i ka wa e puka pono mai ai kona ae a hoole paha i ko kakou noho ana malalo o ke aupuni a lakou nei e ake mau nei e onou aku ia kakou malalo o kona malu.

  O na pane oolea ana a ke Kuhina o na Aina E, i ka Luna Aupuni kiekie o Sepania ma Hawaii nei, he hoike maopopo ia no ke ake hakaka o ko kakou mau Luna Aupuni me Sepania, a ina e lohe aku ana oia, eia kakou ke liuliu nei no ka hoolalelale ana e komo pu kakou e kaua aku iaia, alaila, heaha kana hana mua e pahola mai ai maluna o kakou, aole anei o kona kahea koke ana mai i kona Kanikela maanei, e haalele koke iho i na kapakai o Hawaii nei, a huli hoi aku no kona aupuni, elike ai me kana i hana ai i kona Kuhina Noho ma Wasinetona, i na la o maka mua o ke kaua, a pela mai aua paha ke alahele e loaa ana ia kakou ma keia mua aku, ke hoomau ia keia ano pela.

  O ka pilikia nui wale no keia a lakou nei e aloalo nei iloko o keia mau la, oia hoi, ua hoolilo mua lakou nei ia kakou, iloko o ka wa a lakou nei i maopopo mua ole ai, e poha ae ana ke kaua mawaena o keia mau aupuni elua e hakaka mai nei, a ina paha i ike lihi aku lakou nei, ina la aole lakou nei e panai aina aku no Amerika, a ina no ua noho kuikawa kakou a hiki mai i keia la.  Aka e nana aku no kakou ia mua.

 

HE HOONAHOA MAOLI NO.

  Kai no hoi ua lawa na hookelakela ana, no ka hoohiwahiwa ana i na koa Amerika, i kela mau moku halihali koa aku nei i hala i Manila, a i ole ei ae no paha i ka moana kahi i pokaakaa ai, mamuli la hoi o ka waiho ana aku o ka Hope Kanikela Sepania i ka palapala kue mai kona aupuni mai, he kumu la hoi ia e kaohi ia iho ai na manao hoopailani o ko kakou poe Luna Aupuni maanei, ia nae, o ka oi loa aku ia ia o ka hoonahoa i ka la makani.

  He mea oiaio no paha, o ka hoao mau ana o ko kakou mau Luna Aupuni e hookomo mau aku ia kakou iloko o na hana hoonaukiuki, he kumu no auanei ia e ala mai ai o ka inaina wela i kekahi aoao hakaka, a ina e lanakila ana o Amerika, alaila, e palekana auanei ka lakou nei paikano ana me na olelo ku i ka hoonahoa maoli, aka, ina e pio ana a lanakila o Sepania, e wikiwiki auanei ka waha, aole makou i hoino aku ia oe, aka, ua kali makou me ka hamau ana, o ka loaa o ka wa kupono i ko makou aupuni e ku kaokoa mai ai mailoko mai o na hana hoohuihui a me he mea la, oia no paha ka lakou olelo pale i ka wa e hoea mai ai ka pilikia imua o ko lakou mau alo.

  I hoopuka ae la makou i keia, mamuli o ko keia aupuni liuliu e ana i ola honua, no ka haawi ana aku i ka uapo mokuahi Pakipika no ka hoopiha hou ana o na moku halihali koa Amerika i ka nanahu, ka mea hoi a ke Kanikela Sepania i waiho aku ai i kana mau kumu kue mai kona aupuni mai a e aa maoli mai ana no anei kahi Repubalika Hawaii e hakaka no ka hanohano o ka inoa hoohuiaina, a ina hoi ha pela, hookuu aku kakou ia lakou nei, e alo aku i ka ehuehu o na poka a na keiki Sepania, e hana mao ole mai la ma kapakai o ka Hikina.  I-na hoi-ha, hele nui aku.

 

  Eia ke kukuluia mai na pakaukau malalo o na kumulaau no na poe koa i upuia ai e hoea mai ana i keia pule maloko o ka pa alii.

  Ua loheia mai, ua hoopii ae la kekahi mau hale holoi, o ke kulanakauhale nei i ka uku o ka holoi ana i ka lole mamuli o ka hoopukaia ana ae nei o ke kanawai e hookapu ana i ka pipi ana i ka lole me ka wai mai ka waha mai.