Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 25, 18 Iune 1898 — Page 2

2          KE ALOHA AINA, POAONO IUNE 18, 1893

 

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai a ka Lehulehu, a he Nu

pepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU……IUNE 18, 1898

 

KO KAKOU MOIWAHINE

            Ma ke ku ana mai o ka moku kaua Mohikana i ka po Poakolu nei mai Kapalakiko mai, i loaa mai ai na lono hoohauoli e pili ana i ke ola kino maikai o ko kakou Moiwahine, e hoike ana na lono oia ano, ai amau no Kona hooluana ana me Kona mau hoa noho ma ka Ebbitt House, e ku kiai mau ana ma ka aoao o ka lahui Hawaii i na wa a pau. O ka noonoo ana no ka ninau o Hawaii i keia mau la mai la, aia no ia ke hapai liilii ia la e na aoao a i elua iloko o ka Hale o ka poe Senate a me na Lunamakaainana o Amerika. He hana nui a koikoi kela a ko kakou Moiwahine e kau ake nei na maka o ka hoea koke mai o ka la kamahao o ko kakou lanakila mau. Nolaila, e na oiwi ponoi o ka aina, ka poe no lakou ka hanu ola a ko kakou Moiwahine e hoomanawanui mai la, e haawi ana i Kona ikaika a pau maluna o ka hana a kakou i ake ai e ikemaka. E kikoo aku i na hana o na la e hoea mai ana, ka la nani hoi o ka lanakila no ka lahui Hawaii.

 

HEAHA KO HAWAII KULANA I KEIA LA?

            Ke ninau nei makou i keia, mamuli o na ao poluluhi e hekau nei maluna o ko kakou aina i keia la, a i kumu hoi e hoakea aku ai i ko kakou mau hoakaka ana no na mea pili i ko kakou noho ana, nolaila, he mea pono ia makou ke ku mau ma ka aoao o ka makou mau ipu inika, no ke pale ana i na uluaoa hoonuinui olelo a ka poe e ake nei e hookomo ia kakou iloko o ka upiki iole o ka noho ana pilikia, ka mea hoi a kakou i ike aweawea ai i kinohi, a i keia wa hoi, ua ike pono loa ia me ka moakaka lea, aole hoi he pohihihi a nalonalo loa ana i koe.

            O ko kakou kulana aupuni i noho hoomalu ia malalo o na lawelawe ana a ka poe e noho mana nei i keia la, he kulana ia i hiki ole ia kakou ke hoomaopopo iho, aia he noho ana kuokoa iloko o ke kino ola o ko kakou aina, aka, me he mea la, ua onou ia aku nei ko kakou noho ana lanakila maluna o na HE kupapau, kahi aohe o lakou mau leo, aole hoi he oni ana, aka, he aheahe makani wale no, e pa ana me ka malie loa a me ka palanehe hoi.

            O ke kahua nui i ku ai o keia ninau, mamuli no ia o ko makou ike ana, eia ke aupuni Repubalika ke hoonioni mau nei i ke kulana hana o ka noho hoomalu ana a ke ake maoli nei hoi e haawi pio aku i ko kakou noho ana kuokoa malalo o ka Amerika mau hana, a oiai nae hoi oia e hakaka ana no ka pono o kona inoa a me ka hanohano o kona aina makuahine, ma ka imi ana e loaa iaia ka lanakila mai kona hoa paonioni mai, oia hoi o Sepania. A iloko no nae oia ike aku no i ka pilikia, oia ane ka lakou e hooikaika nei ma na ano a pau, e loaa ia kakou he kuleana ana e komo pu ai iloko o ka hakaka ana, oiai nae kakou aohe wahi kuleana iloko oia mea, aole loa aku hoi he koko i hookahe ia, i kuleana ai hoi kakou ke apono aku i keia mau hana hoouluulu a hoouluku manao hoi o kekahi aoao kaua.

            Aka, aole nae oia ka makou mea i makemake ai e kamailio aku ma keia hoakaka manao ana o ke kahua nui wale no o keia ninau, oia hoi, heaha la ko kakou kulana e ku nei i keia la, eia anei kakou ke hoaikane pu nei me na Amerika, no ka hele ana e kue i ka poe Sepania, a i ole, ke noho kuikawa nei paha kakou no ke kali ana i na hakoko o ke kuikahi hoohui aina a ka poe e ake nei e umiapuaa ia kakou a me ka kakou mau mamo ma keia hope aku, a oiai hoi, he kulana make ko ka hoohui aina e waiho la iloko o ka Hale Ahaolelo o Amerika, nolaila, ua ulu mau na manao ake hoohui a kuai iloko o ko kakou poe e noho mana nei, e imi i kahi e pokole ai o ka lakou haa a oia hoi keia mau hana hoohiwahiwa koa i wahi no kakou e papapau ai he a-a ko ka hale, a malalo oia kumu, ke ku nei makou a hoike aku, he kulana kupilikii loa ko Hawaii i keia la, a ma ka makou koho, eia oia mawaena o na ahi elua, a o ka hopena, aole he akaka.

 

NA LONO WELIWELI O KE KAHUA KAUA.

            O ke ku ana o kekahi mau aoao hakoko elua maluna o ke kahua kaua hookahe koko, he mea ia na ko laua mau manao like i apono ai, ilaila e loaa ai ia laua na hoona ana o ko laua mau manao pilikino kekahi i kekahi, a i ka wa e kuhao mai ai na hoohana ana o kekahi, he mea maopopo, he luahi oia na kekahi o laua. Pela makou e hoomanao ae nei, i na la oehuehu o ke kaua mawaena o na aupuni o Helene a me Tureke, a o ka mea i ike ia, ua emi hope aku la o Helene, a ke uku nei oia i na poho o kona hoa paio, he mau miliona dala, a pela hoi o Sepania a me Amerika e ulele mai nei maluna o ke kahua laula o ka moana a me ka aina, a ilaila aku kakou e ike ai, owai la o laua ka mea e noho mana ana maluna o kekahi o lana, nana e rula i ko laua mau luhi ma na wahi a pau. O ka hopena aole ia i maopopo ia kakou, oiai, he uuku ko kakou ike, a he moowini hoi.

 

HEAHA KE KUMU O KA LOHI?

            Ua lilo ka hiki ole ana mai o ka mokuahi Peru ma kona wa maa mau i ke ku mai, mai Iapana mai, i kumu nune nui ia iwaena o ka poe e kali aku nei o kona hoea mai, a ke hele nei e mahuahua na la i hala, mai kona manawa mau mai. Ua kohokoho wale ae kekahi poe, ua pilikia paha kona mau mea paahana, a i ole, ua loaa paha oia i na aumoku Sepania, kipoka ia paha, a i ole, lawe pio maoli ia paha no kekahi wahi okoa aku. O keia ka mea i hopohopo ai o kekahi poe, a ke ku ole mai i keia mau la, alaila, e hoouna ia aku ana ka mokukana Beninetona, ke hoea mai ka mokukaua Mokihana, ke pani hoi i manao ia ma kona wahi, a ina no hoi aole, alaila, o ke Kinau ana paha elike me na lono e hauwawa nei o keia mau la.

            He kumu kupono no ko ka hoohuoi ana, ke loaa nae hoi na kumu houia, a ma ko makou aoao nae hoi, ke koho nei makou, ina ua halawai io oia me na ulia o ka pilikia, ua hiki no ke ike ia e na aoao elua, he mokuahi paha oia e holo ana malala o ka hae Amerika, a pela i hiki ai i na aumokukaua o Sepania ke hopu pio iaia, me ka mea ole anna e keakea aku. Wela ka hao la i ua mau aupuni kaua nei a elua, a o kakou hoi ka poe nana e uku nei na lilo leta o keia poe laina mokuahi, ua poho kakou, a pomaikai no na poe nona ia laina mokuahi.

 

UA KU MAI KA MOKIHANA.

            Ma ka hora 6 o ke ahiahi Poakolu nei, i hoike mai ai na kani ekolu ana o ka Hale Kukui Uila o Huehue, ei ae ka mokukaua Mokihana ke auku mai nei i ka Lae o Makapuu, ua haiamu ae he heluna nui o na poe makaikai o na lahui like ole ma na uapo, no ke akenui e lohe i na mea hou o ke kaua, a ma ka hora 8 i hookuu iho o na lualele ana, ua hoolele ia mai la na ope nupepa a me na eke leta he 40. Ua hookaumaha ia na helehelena o kekahi poe, mamuli o ka poino ana o kekahi mokukaua Amerika, na ke awa o Santiago. Mamuli o kona hoea ana mai nei, i huli hoi awiwi aku ai ka mokukaua Bennington, me ka lawe pu ana aku i na nupepa a me na eke leta mai keia awa aku, ma ke kakahiaka Poaha. He hamau loa ka leo o na poe Amerika a me na hapa Amerika, aohe ka walawalaau nui ae, elike me ke ku ana mai a ka mokukaua Kaletona, he neo loa ia me ka hoi ana no kauhale iloko o na leo hanohano o ka malie.

            Ua hoole ia mai ke pailaka o ke awa nei i ka hookomo ana mai o ka Mohikane, a na ke kapena ponoi no o ka moku i hookomo mai. He 50 poe koa o na pualikoa kana moana o Kaleponi maluna ona.

 

O KA PANAI IA O NA HANA MAIKAI.

            I ka wa i holo mama aku ai ka elele uwila o ke telepona ma na wahi a pau o ka mokupuni o Oahu nei, ua hala, a ua nalo ka hanu ola mai ke kino aku o ko lakou hoaloha oiaio, oia hoi o Kimo Pelekane, i ka po Poalua nei a me ke kakahiaka Poakolu mai, ua hoike mai la na kanaka Hawaii a pau i hoopomaikai ia e Kimo Pelekane, e noho ana maloko nei o ke kulanakauhale , e lawe mai i ka lakou mau mohai pua, no ka hoonanua ana iho maluna o kona a ka kino wailua e waiho oni ole ae ana, me he mea la, e lea ana i ka hiamoe a hoala ia aku.

            O ko lakou mau waimaka e hiolo makawalu ana, ua like ia me na paka ua eloelo lanipili o ka hooilo, e huekoni mai ana mailoko lilo mai o ko lakou mau puuwai, a e lohe ia aku ana no hoi kekahi poe, e kahea inoa ana no ka mea e hiamoe malie ana me Niolopua, me he mea la, o Kimo Pelekane kekahi alii hanau maoli o ka aina, i makee nui ia e ka pohai o na kanaka ili ulaula Hawaii.

            Ua pau mai ko Moanalua a me Maunalua i ka hele mai e ikemaka i ke kino o ko lakou Kalahala o ka wa pilikia, aole hoi o lakou wale, aka, ua komo pu ai o Ewa i ke kai hoolono, ko Waianae i ka wai ono o ka niu haohao, ko Waialua i ka Ehukai o Puaena a ko na Pali Hauliuli o Koolau, e hoohanini ana i ko lakou mau po i waimaka no ka mea a lakou i aloha ai, me he mea la, o Kimo Pelekane hookahi paha ka haole e ola ana i keia la, i kukuni paa ia ke aloha welawela o ka lahui maluna ona, mamuli o ko makou ikemaka ana i ka nui a me ka makolukolu maoli o na kanaka Hawaii i hoea ae ma kona home noho.

            O kona nalo loa ana aku ma ke kino, aole ia e hiki ke hoala hou ia mai, aka, o kai a mau hana maikai a ku i ke aloha, i ka poe ilihune a kulana haahaa loa o ke ola ana o na kanaka, eia ia ua paanaau i ka waha o na kanaka a pau, a oia mau hana maikai ana i manawalea aku ai ma ke ano he makana no kona kokua, ua hoea mai la ia i ka wa e uku piha ia ai, a oia hoi ka mea i ike ia iloko o keia mau la o ke kaumaha, e haiamu ana me na manao makee nona, me ko lakou kapa pu ana aku iaia “he makuakane no ka wa pilikia.”

            Nani ka minamina ia o ke kanaka puuwai hamama, oiai, o makou no kekahi i ike ma kana mau hana kokua i na komite noi dala no ka pono o ka lehulehu, aole loa oia i pane hoohoka mai ia makou, a i kekahi poe e aku paha, aka, ua unuhi ae no oia mailoko ae o kana wahi a-a moni, a haawi mai ia me ke aloha a me ka hookuikui olelo ole, a ina no e hoea hou aku no kekahi mea mahope aku, no ia kumuhana hookahi no, aole oia e pane wale mai ana, aka, e awiwi ana oia e haawi no ia hana, a no ia kumu makou e minamina nui nei no na kanaka puuwai hamama elike iho la me kona ano ka hoonele ia mai me ia ano poe maikai. Nani ka walohia a me ka minamina no Kimo Pelekane, e pau ana paha ke o ana o kona inoa, a o kana hana e mau loa ana ia no ka wa pau ole.

 

E HOOMANAO E KA POE LAWE PEPA.

            Ia oukou e ka poe lawe nupepa o KE ALOHA AINA, mai Kowali a Haneoo, Apana o Hana, Maui. Ke kokoke mai nei ka la pauo Iune, e pono e hookaa koke ia mai ke ola o ka nupepa iloko o keia mahina, a o ka mea a mau mea e hookaa ole mai ana i ke ola o ka nupepa a hiki i ka mahina o Iulai, e paa ia no ka na nupepa, o ka poe e hookaa ana, e haawi i ko`u mau hope ia G.P. Kauimakaule a i ole ia S.K. Kalanikapuainui, o laua ka mea nana e ohi, ina he poe makemake houkekahi i ka nupepa KE ALOHA AINA,  e kuka pu ae me kuu mau hope. E uku mua ia mai ke ola o ka pepa, he nui na mea hou maloko o keia nupepa, i loaa ole i kekahi mau pepa e ae. Nolaila, e wiki mai ulolohi, oiai, he mea nani ka nupepa no na home, e wiki, mai kali, mai lohi o hala ka wa pono.

            P KAUIMAKAOLE.

 

            E kukulu ia aku ana he luakini hou no na Iapana ma keia mua aku mawaena o ke alanui Kukui a me ke alanui Beritania.

            I na ua haalele like aku ka mokukaua Montere i ka la hookahi me ka Mokihana i hoea mai la i anei i ke ahiahi o Poakolu nei, alaila, he manawa wale no nona e hoea mai ai i anei.