Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 22, 28 Mei 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

2          KE ALOHA AINA, POAONO, MEI 28, 1898

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai @ ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

P@ o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU…..MEI 28, 1898

 

HE ULUMAHIEHIE KE OLA O KALANI.

 

            O na lono i hoea mai nei maluna o ka mokuahi Mariposa, he oia mau no ka ulumahiehie o ke ola o Kalani, a pela no me Kona mau hoa e noho mai la ma ka Ebbitt House. Maloko o ka lakou mau leta o ka la 12 iho nei, e noi mai ana i ka lahui, e kupaa me ka hoomanawanui a mai paupauaho a puni wale aku hoi kakou i na hoonuinui a ko kakou mau enemi, aka, e kau aku ko kakou mau manaolana maluna o lakou, ka mea no hoi a kakou i hoouna aku ai no ka na'i ana i ko kakou mau pono i pakaha wale ia aku.

            Ua hoea aku na lono huki hae wahahee i Wasineton, e olelo ana e huki ae ana o Admirala Mila a me Kuhina Sewall i ka hae Amerika maluna o ka Hale Aupuni. I ka lohe ana o kekahi Senate i keia lono, ua hoopuka ae la oia, aole loa e aa o Kuhina Sewall a me Adimarala Mila e huki i ka hae Amerika maluna o na mokupuni o Hawaii, a hiki i ko makou wa e kauoha aku ai e hana pela.

            A ma ka lakou hooki ana ae i ka lakou mau episetole, ua haawi mai la lakou i ko lakou aloha a nui i ka lahui, a e noi pu mai ana mai poina ka lahui i ka hoomanao ana aku no lakou. Aia lakou ke ike la i na hoomakaukau kaua ana o Amerika Huipuia me Sepania, ma Wasinetona, aole no nae ia he mea no lakou e hoopihoihoi ia ai.

 

HE POE WAHINE HAOLE I KA HALE INU RAMA.

 

            Ma ke ku ana mai a ka Moana inehinei mai na Panalaau mai o ka Hema, me kona piha ohua eepakeke e hoio ana no Kaleponi. Ua ike ia iho i ke kaalo ma na alanui o ke kulanakauhale nei kekahi poe malihini o na kane a me na wahine pu.

            A oiai kekahi keonimana o kakou nei i komo aku ai iloko o kela hale inu rama i kamaaina nui ia e kakou ma ka inoa Liliikawai (Pantheon Saloon) e ku nei ma ke kihi o na alanui Papu a me Hotele.

            Ua ike aku la oia i keia poe wahine haole me na keonimana e nonoho mai ana iloko olaila e pa wahi kiaha ana me Wala ma. I iho la ia iloko ona, ma paha keia o na wahine Hawaii iho nei o kakou, ua pekupeku koke ia e na makai iwaho, oiai, aohe ia he wahi kupono no na lede oloko o ka hale inu rama.

            Aka, no ka ike paha o na makai he wahine haole, nolaila, nana wale ia aku no, ua like me ka ae ana e hoolilo ia na kanawai o ko kaou wahi nei i mea ole, a i mea hehi wale ia e ka haole, a ia kakou no nae e mana ai, he i mai koe o kau wahi makai. O! he poe malihini kela, a aole lakou i maopopo i na kanawai o ko kakou wahi. Pehea ka hoi i komo ole aku ai kahi makai a hoakaka wale aku no hoi, aohe ae ia na wahine e hele iloko o na hale inu rama.

            No elua manawa a keia keonimana hookahi i ike ai i keia puulu wahine haole iloko olaila. Aia ke ano o na wahine haole o Amerika, aiwa loa a hoohui ia, hui aku hui mai, hui kalo i ka nawao. I ko anei wahine haole nae ka hoonihinihi hoopaa rula, ke hana mai la no nae na poe o lakou @ i ka rula ole.

 

HE MEA LUHI HEWA IA.

 

            He lono kai hoopua ia mai ia makou, eia na Komite hoohiwahiwa koa Amerika ke noonoo mai nei, e haawi ia aku na Puaa moa, Moa, Kaka, Pelehu, Pipi, Puaahame a me na mea ai he nui i pau i ka hoomoaia mai ka Poaono mai, a i hoomomoa ia na na koa Amerika i upuia aku e hoea mai ana i na Kaiaulu o Hawaii nei, e haawi ia aku i na Hale Kula Kamehameha, Kawaiahao, Hale Ilihune, Hale Paahao a me na wahi like ole e ai, a na lakou e ai mai i ua mau mea ai la. He noonoo maikai ana no ia, mamua o ka hoolei waie ia aku na na holoholona.

            Aka, he mea pono no ke ike mua o David L. Keliipio, no ka pono o ke ola o ka lehulehu, mamua o ka haawi ia ana aku o keia mau mea e ai ia mai e na haumana kula, e hele mua ae oia me kana mau mea ana, e nana pono i ke kupono a me ke kupono ole ke ai ia keia mau mea, a ma kahi o ka ai e ai ia no, a ma kahi o ka hoolei, he kola ko laila.

 

            He pake mahuka mailalo mai o Ewa kai lawe ia aku no Kawa, no ka hoohana ana i kona uku hoopai o $10 me $3 koina.

            Ua hoopai ia ke Keikialii Kalanianaole me Harry Klemme he $25 pakahi no ka hakaka mawaho iho ka hale paikau o Haimoeipo, ma kela po Poaha aku nei O ka mea i ulu mai ai mamuli no ia o ko ke Keikialii hoopuka ana i kekahi mau olelo a na Amerika i makemake ole ai, e pili ana no ko lakou hae.

 

HILIHEWA NA MANAO KE OLE KE KUKAKUKA.

 

Alakai ka Makapo i ka Makapo Haule like no i ka lua Hookahi.

 

            Kahu kaena ka imu kaikoo i na alakai o kahi Aupuni Repubalika kulewalewa, ku ka liki i ku nuku o Nuuanu i na hoohiluhilu, na hoolaulea aku i na koa Amerika, welo na kahakahana hoomalimali ia Amerika, moe ka ihu o na puaa i ka in@ no ka haawi ana i na luau hoomakeaka, a o ka hopena i loaa mai he nele, a hauna na mea ai.

            Minamina makou i ka poloai a ka Peresidena o ka Repubalika i ke Aupuni o Amerika, e manawalea ana i ke awa o Honolulu i waa hoahu lanahu no na aumokukaua Amerika, a o ka hopena i ikeia aole i kipa ia mai, e like me ka lakou waha nui ana. A no ka mea, aole i makemake o Amerika i elua manawa o kona hana hewa ana i na Paemoku o Hawaii, oiai, o ka hana hewa mua ana i hana ai, i ka la 16 o Ianuari o ka makahiki 1893, a o ka lua keia o na manwa a ua poe hookahuli Aupuni Moi nei, e kono aku nei ia Amerika e hawahawa hou na lima i ka waiwai aihue ia, aole i moe na maka o Amerika i ka nui o ka lakou mau hana hewa ana, nolaila, aole no oia i aa e hou ia kona ihu i mea kokua i ka waiwai i loaa ma ka aihue ia.

            O ka elua keia o ka manawa a ke Aupuni i onou aku nei ia Amerika e lawe lima nui ae ia Hawaii, oia ke Kuikahi Hoohuiaina, e mauleule mai la no kona minute hope loa, a no ka ike o ke Aupuni a me kona mau alakai aole e lawe ana o Amerika e hoohui ia Hawaii, nolaila, ua onou maoli aku nei no e lilo na Paemoku o Hawaii i wahi hoahu lanahu no Amerika oiai oia e kaua ana me Sepania me ke noi oleia mai, malia ma ia haawi ana e lawe ai o Amerika ia Hawaii, ua manao anei na poo nana e paa nei i ke Aupuni, mamuli oia hana ana e hoohuiia ai o Hawaii nei i Panalaau no Amerika? oia ka makou i olelo ae nei aole i moe  na maka o Amerika e makapaa mai ai i keia mau hana oehaa a na alakai Aupuni i keia la.

            I na e haliu aku kakou a hoomanao ae i na la i aui aku la o ka 1843, e hookui aku ana kakou me na hana makamaka a hoaloha a ka Moiwahine o Beritania Nui, ke Aupuni he mau kapuai lepo kona maluna o na Paeaina o Hawaii, oia kahi e ku la ke kia hoomanao o Kapena Kuke ma Kaawaloa, Kona Hema, Hawaii, a o ke Aupuni hoi nana i hoihoi hou mai i ke pio ana o Hawaii, a i Aupuni Kuokoa nona iho i na makahiki he kanaha kumamaiwa i hala ae nei, a na ka naau menemene ole a me na lima paumaele o ka mea puni waiwai i hookahuli ae i ka pono o kekahi Alii wahine kane ole e noho hoomalu ana maluna o kona lahui kanaka nawaliwali.

            Aole i lilo na hana onou a ke Aupuni Repubalika, i mea e hoopuiwa ia ai ka manao o na poe Aloha Aina no ka lilo aku o Hawaii ia Amerika, oiai e mau ana no ke kaakaa ana o na maka o Pelekane maluna o na Paemoku ana i huli ai a loaa, he kahua kalai aupuni hiki ole ke manae ia mai e kekahi mau aupuni kuwaho a kaili ae, o ka aa ana o kekahi aupuni e lawe ae ia Hawaii i Panalaau nona, ua kukala kaua aku oia ia Beritania Nui, oiai ka leo kupinai o Beritania e kukala ana, aole oia e konoia e komo mai ma kekahi aoao o na aupuni i kukala ae ia laua iho e hakaka, mamuli oia leo kukala me ka mana nui, aole e aa o Amerika e komo aku i na mokupuni i kuleana ia e Pelekane. O Hawaii anei kekahi oia mau Paemoku? na ka hana e hoike mai i ke ano o ka laau. Oia ka Solomona e olelo nei. "Hilihewa na manao ke ole ke kukakuka."

 

            HOOPAAIA NO KA LAWE OLA

 

            Ua hoopaaia aku la o Keaka no ka lawe ola ma ka auina la o ka Poalua nei, mahope hoi o ka waiho ana mai o na poe o ka aha koronero i ka lakou olelo hooholo, e olelo ana ua make o Kaua (w) no ka ma'i puuwai ma ka la 24 o Mei, oia kumu o kona make ana mamuli no ia o kekahi mau hana ino a Keaka i ka mea make.

            O ka wahine keia i make hikiwawe ai ma ka po Poalua nei, mawaho o Kapunahou, a makou i hoopuka mua aku ai. A i manao wale ia ai hoi na kana keiki hanai ponoi no i lawe ae i kona ola

            O ka hoike i ike i na hana ino a Keaka i kona makuahine oia no o Haalilio. Ma kana hoike, ua ike oia ia Keaka i ke kui ana i ka wahine, kona hina ana a me kona kaualako ia ana. A mahope iho o laila ua lohe aku oia i ka leo nunulu o ka wahine. Ua olelo hou ae o Haalilio he maa o Keaka i ka hoopai i kona makuahine i ka wa o ka inaina.

            Ma ka Kauka Emekona hoi ua make oia no ka ma'i puuwai.

 

            Eia ka Aha Kuhina ke noonoo mai nei no ka haawi ana aku i mau la hou no ka Hale e noho hou ai.

            Maluna o ka mokuahi Moana i loaa mai ai he lono, no ka nui o ka ino ma na kapakai o Kikane a hiki i kona wa haalele aku ai ia laila he 6 moku i ili a me 13 mau moku i halawai me na ulia like ole. A he nui na ola i poino.

 

AOLE HE MAOPOPO KE KUMU O KA MAKE ANA.

 

            Ua lilo ka make hikiwawe ana o Kaua, i mea hoopioo i kekahi poe e noho nei mawaho o Kapunahou, ua olelo ae kekahi poe i make oia mamuli o ke umi ia ana e kana keikihanai nona ka inoa o Keaka, a no ia kumu ua hoikeia aku ka lohe i ka halewai ma ka hora 7 o ka po Poalua nei.

            Ua hoea aku o Kauka Emekona me na makai n oka hale @ ka wahine i make ai, a ike ia iho la, aole he mau hiohiona o ka lawelawe ino ia ana o kona kino. Ua lawe ia mai kona kino no ka halewai no ka nana pono ia ana.

 

HALA IA WAHINE OPIO.

 

            Ua haalele mai i keia ola ma Auwaiolimu, i ke kakahiaka nui Poakolu, o Mrs. Carolina Hapai, ka wahine a Mr. Henry Hapai o ke Keena Waiwai.

            He wahine opio oia o 22 wale no makahiki, i hoonaauaoia ma ke kula noho paa o Sana Anaru, ua hipuu ia laua ma ka berita laahia o ka mare no aneane hookahi makahiki. I ka hora 4 o ia auina la no i nalo aku ai oia ma ka ilina o Kawaiahao.

            O ke kaikamahine ponoi oia a H. Grube i kamaaina i ko Honolulu nei poe, ua haalele iho oia he kane a me ka ohana a paiau@ ma aku nona. Aloha no.

 

HE WAHI PAUAHI HOOLELE HAULI.

 

            Ua hoopuiwa ia ae ke kulanakauhale ma ka hora 9 o ka po Poalua nei, i ka wa a ke oeoe hoailona pauahi i kani palalu ae ai, e hoike ma i ana hoi aia he pauahi ma ke alanui Pauoa. Ua hoea koke aku kekahi kaa kinaiahi no @ kahi o ke ahi o hoike ia mai ai, aka, ua pio e no nae mamua o ka hiki ana ia lakou ke haawi aku i na kokua ana. O kahi a ke ahi i oili ae ai, maloko no ia o kekahi o halekuai Pukiki uuku, a ua olelo ae kekahi poe o ke kumu i hoea mai ai o ke ahi mai na uwea uw@la mai no ia o ke aupuni.

 

HOPU LA NO KE KOMO I KA HOLOKU.

 

            Ma ka po Poalua nei, ua hopu ia iho la o Louis Myers e Kapena Paka, malalo ae nei o Aala i loaa aku ai he holoku kona e komo ana, e hula ana oia i kona wa i hopu ia aku ai, me kekahi puulu kanaka nui e makaikai aku ana iaia, a mamuli o ko Paka ike ana he mau hana hoohaunaele keia i ka maluhia o ka po, ua lawe ia mai la oia no ka halewai no ka hoopaa ia ana.

 

            He 1,500 koa Amerika e lawe mua ia aku ana maluna o na mo kuahi Auseterala a me ka Pekina no Manila.