Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 20, 14 Mei 1898 — Page 4
This text was transcribed by: | Danna Lyman |
This work is dedicated to: | Kamehameha Class of 1962 |
KE ALOHA AINA
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono.
EMMA A NAWAHI, Puuku o KE ALOHA AINA.
HONOLULU MEI 14, 1898
E KU KAAWALAE ANA ANEI KAKOU?
I ka wa i hoopuka ia ae la e ke kukala kaua mawaena o Amerika Huipuia a me Sepania, maloko o ka Hale Kaukanawai o Amerika Huipuia, oia no ka wa i hoouna koke ia mai ai o ka Haku Salisbury i ke kuahaua a ka moiwahine Vitoria ia Emabasedoa Paune@forte, ko Beritania Nui luna aupuni ma Wasinetona, e hoike mai ana imua o ke akea, na ku kaawale loa o Beritania Nui mai ke komo pu ana aku iloko o keia hoouka kaua i poha ae la mawaena o Amerika Huipuia a me Sepania, aole wale oia kai hoike ae i kona manao ku kaawale, aka, o ke aupuni kekahi o Potugala, a oia ka makou e nihau ae nei. Pehea la,o kakou anei kekahi e ku kaawale ana?
He ninau nui keia a makou e hoomaopopo nei, oiai, aole he maopopo i ke aupuni kana mea e hooko aku ai, o ke kukala ae paha e ku kaokoa o Hawaii, a i ole o ka noho hoopu wale iho no nae paha pela, no ka mea, ua maopopo loa i ke aupuni o Dole ma, i kona wa e kukala ae ai he aupuni kuokoa o Hawaii mai ke komo pu ana aku ma keia hoouka kaua oia no ka wa e haalele koke iho ai o ka mokukaua Beninetona i ka noho kiai ana no keia awa a hoi aku no kona home, a e pii mai ana ko Amerika inaina no ia mau hana ana pela, oiai, aole no nana ka makemake e hoohui ia kakou, aka, mai anei aku nei no ia.
A he mea maopopo ua haawiia aku kakou i ka poho lima o Amerika i keia wa no ka lawe aku a me ka ole, o ka pane, aole ia i loaa mai a hiki i neia wa, ua kaomi pu ia e na uluaoa kaua o keia mau la. He mea maikai anei ia no kakou keia waiho kapulu a popopulu wale ana a Amerika, me ka hoopuka pololei ole ae i kona manao i ke ao holookoa. I na no ka lawe ia o Hawaii e hoohui, a ina hoi aole. Nolaila, he mea no paha ia na Sepania e manao mai la, ke makemake io nei no o Amerika i keia mau mokupuni e lawe i panalaau nona, a he oiaio no paha neia mau lono no ka hukiia o ka hae Amerika maluna o keia mau paemoku. A oia ke kumu a kakou e hoomaopopo ae ai i kahi mau kulana poino ma ia mau lana i hookauhihi wale ia ai o ko kakou noho maluhia o na la i hala, a ma ia kumu no hoi makou e kanalua loa nei no ka hiki i keia wahi Repubalika o Dole ma ke kuahaua ae e hookukaokoa kakou mai keia mau uluaoa kaua ana a Amerika ma, oiai. Ua hihi kaunaoa hihi i Mana, Aloha wale ia laau makua ole, wahi a ka olelo. Aka, o ke Akua wale no ko kakou hoopakele, elike me ka ka Buke Nui. O Iehova ka puuhonua a me ka ikaika o kakou, he kokua kokoke loa i ka wa o ka popilikia.
KE AUPUNI KUKAOKOA.
Eia malalo iho nei ke kuahaua a ke aupuni o Beritania Nui i hoopuka ia mahope o ke kakauinoa ana o ka Moiwahine, e hoike ana imua o ke ao holookoa, he aupuni kuokoa oia, a mamuli o kona manao kuokoa ua paa ia iho la oia i ka moku topido Somers o Amerika Huipuia, a me he mea la o kekahi mau mokukaua e ae no kekahi o Amerika e kapili ia la ma Enelani e paa ia mai ana, a penei ke ano o ua kuahaua la:
O ke aupuni kukaokoa ua hipuu ia oia, akahi, e papa aku oia i ka hoomakaukau ana, ka hoolako ana i na mea kaua, a pela aku, i na moku a pau maloko o kona mau palena aina, i hoomaopopoia e holo aku ana oia no ke kaua a i ole e lawe ana paha i na lako kaua no kekahi aupuni e noho maluhia ana, a pela no hoi e papa ana i na moku a pau e makemake ana no ka holo ana aku a i ole no ka lawe ana aku i na lako kaua e like ae la me ia maluna, a i ole i na moku e kokua ana no ka hana ana i na mea pili kaua maloko oia mau palena.
Elua—Aole e hookuu a i ole e ae ia e hana i kekahi hana no ka lawe ana i ke kaua ma o kahoohana ana i na awa kumoku, a i ole i ka hoolako ana i wai ma ke ano he kahua no na aumokukaua e kue aku ana i kekahi, a i ole no ka hoomakaukau hou ana i mau lako kaua, a i ole o ka ohi hou ana i mau koa.
Ekolu—O ka hana ana i keia mau hana maloko no ia o kona mau awa ponoi a me na wai, a o na kanaka e noho ana maloko o keia mau palena, e hookapuia lakou me ke kue ole aku i keia mau hana a me ke kanawai.
Ua hoopai ia o Kaalokai no ka hoeha ana i kana wahine he $6.00 me na koina ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei.
O ka hihia hoeha o Sam Marks kekahi haole o loko o ka hui keaka lio a Bert Willison, ka ona o ua hui keaka la, ua hoopai ia oia ma ka Poakahi nei, he $2 me na koina no ka hoeha.
O KA WA KUPONO ANEI KE IA E HOOHUI AI?
Ua hoea mai keia ninau imua o makou i keia wa, mamuli o ka painkuli o ko makou mau pepeiao me na olelo o na poe Hawaii kakuikahi i kumakaia iho i ko lakou aina hanau, a i akenui loa hoi e noho malalo o ka malumalu o ka eheu o ka Aeko o Amerika, me na huaolelo e keha ana. “Ua hui kakou me Amerika, a ua haule poho aku la ka manaolana o ua poe Aloha Aina la.”
A o kekahi mau olelo hoi, e huki ia aku ana ka hae Amerika maluna o na pahu hae o na hale aupuni o kakou e ku nei i keia wa, elike paha me Aliiolani Hale, Iolani Hale, ka Hale Dute, a pela aku, a he hoike hoi ia no ko kakou hui io ana, wahi a ua poe ake hoohui aina nei. Aole ma ke kulanakauhale alii nei wale no keia mau nune o keia ano i na la i hala aku la, aka, ua pahola aku ia iwaena o na poe kakaikahi o ua aoao kinai make la i ka lahui.
A i ka wa i hoea aku ai o kela mau hoohikilele huki hae Amerika ma na apana kua aku nei o kakou ma na mokupuni, ua lele ae la lakou me ka hauoli, me ka olelo ana. “Aia hoi paha la, hui kakou me Amerika, poho na dala a oukou i lulu iho nei no na Elele, a hoouna aku nei no Wasinetona, aole loa e hoi hou ke aupuni Moi, nui ko kakou pomaikai, ma ke komo nui ana mai o ke dala iloko nei o ka aina,” a pela aku.
Elike me ka pinao e kapalulu hele ana ma ka puka aniani o ka hale, e ake ana e puka aku mai kona wahi i paa ai, pela ka poe ake hoohui aina kuhihewa e li’a mau nei e komo kakou malalo o ka mana hoomalu o Amerika, me ka manao, oia komo ana aku iloko ona, he alahele ia no ka maha mai ka hoopilikia ia mai, a he lua huna hoi no ka pomaikai a ua poe la i manaolana ai pela iho la e hoolawa ia ai ia pomaikai maluna o ka lahuikanaka holookoa o Hawaii, ma ka pae wale ana mai o ke dala me ka maalahi, na hana hoowaiwai ma ka aina me ka mahuahua, a me ka hoopihaia hoi o ka aina me na huina kanaka nui hewahewa, i oi palua a pakolu aku i ko keia wa.
O keia na iini nui o na kanaka maoli o ka aina i punihei aku mahope o ka poe nana i hookahuli i ko kakou noho aupuni kumu ana, i huipu ia hoi me na auna o ka poe huli waiwai o na aina e mai, a kakou i pailani aku ai ia lakou me na huaolelo o ka mahalo, e olelo ana, “he wahi haole maikai keia, he oluolu, he lokomaikai,” a pela aku.
[E nana ma ka aoao eono.]
KOMO NA AUPUNI ILOKO O KE KAUAI
Hoohana o Amerika a me Sepania i ko Laua Ikaika Kaua.
KIPOKAIA KA PAPU KAUA O SEPANIA MA MATANZAS.
Maloko o Hapalua Hora, ua pau iho la i ka Hiolo.
UA NANA AKU NA SEPANIA I KEIA ME KA WIWO OLE.
Aole he Ola i Make ma keia Kipoka ia ana.
HOEA NA AUMOKU AMERIKA MAWAHO O PILIPINE.
Ua Manaoia e Uleleia ana Kekahi Kaua Hahana me na Mokukaua Sepania.
Ma ke ku ana mai nei a ka mokuahi Rio Janeiro mai Kapalakiko mai, ma ke kakahiaka o ka Poaono nei, ua lawe hou mai la oia i na lono ano nui o ke kaua mawaena o Amerika Huipuia a me Sepania, a oia hoi ka makou e hoopuka aku nei me ka hakalia ole, no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu penei:
KIPOKA IA KA PAPU O NA SEPANIA MA MATANZAS.
Ki Komohana, Apr. 27. I keia auina la i kipoka aku ai o Adimarala Sampson, a hoomau aku la me ka hoopoino ana i ka papu o na Sepania e kukulu ia ana ma ke komo ana aku o ke awa o Matanzas. Nana a me kona mau mokukaua ka moku lawe hae Nu Ioka, ka monita Puritan a me ka mokukaua Cinicinati. Aole he moku Amerika i hoopoino ia , no ka mea, o na poe kipu o na Sepania, ua halahu loa ka lakou mau poka i lele mai ai.
Ua kipu mai na batari me na poka pahu, he hookahi poka i pahu iho mahope o ka mokukaua New York, a he hookahi maluna ae ona. Maloko iho o hapalua hora ua hamau mai ke ki ana o na batari, a mahope o ke kali ana no ke ki hou ana mai o na Sepania ua haalele aku lakou i ke kipoka hou ana i na papu i okaoka liilii.
Ma ka hora 12:57 ka hoomaka ana o ke kipoka a pau i ka hora 1:15.
Ua hoohauoli ia ae na aliimoku i keia ulia i halawai iho la, a ua manao lakou, ua hiki ia lakou ke luku aku i na papu o Havana, ma ke kipoka ana iloko o hookahi hora.
Aohe maopopo ia’u pehea la ka nui o na make, a ua manao ia ua nui hewahewa.
UA NANA IA AKU ME KA WIWO OLE.
Havana, Apr. 29. He puulu aumokukana o ekolu mokukaua nunui a me ekolu mau mokukaua liilii ka i lele kaua aku i ka la mamua iho o ka auina la o nehinei, me ka hoolele ana mai he 72 poka. Aole i hoopoino ia ke kulanakauhale, a aole no hoi he ola i make. Ua haule mai kekahi mau poka pahu iloko o ke kulanakauhale, aole nae lakou i pahu.
Mahope o ka hoomakaia ana o ke kipoka, ua hoopiha ia ae la ke kulanakauhale me na poe puhi ohe e hookani ana i na leo mele lahui o Cuba, Ua hoomaikai mai na kanaka ia lakou me ka huki ana ae i na hae me ka hauoli nui.
O na wahine peapeahi ae lakou me ko lakou mau haina ka a me na peahi, a holo hele ae la na kane a me na wahine me ka hoopuka ana ae i keia mau huaolelo i ka wa e kipoka ia mai ana: E kii mai i ka oukou mau poka pahu. Aole e hiki ia oukou ke pepehi i kekahi mea.
Ua panai aku na, batari o ke kulanakauhale ma ke kipu ana aku me ka lakou mau pukuniahi. O na kanikela o na aina e, ua kue aku lakou, no ka mea, ua hoomaka ke kipoka ia ana me ka hoike mua ole ia aku. I ke koena o ka la, oiai, na mokukaua Amerika e kalewa ana mawaho ua huki ia aku he heluna nui o na kanaka e makaikai i na mokukaua me na ohenana. He kanaka me kekahi ohenana nui maluna o kekahi apahu laau, ua auhau aku oia i na poe makemake e makaikai i na mokukaua Amerika he 5 keneta o ka nana hookahi ana.
O ke alakai o na kipi, Masso Parra, ua hoakoakoa ae la oia he 4000 koa Cuba i lako pono me na mea kaua no ke kokua ana ia Sepania. He poe kipi keia i hoea mai mailoko mai o ka aina.
Ua makaukau o Havana no ka [end of page]