Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 19, 7 May 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO,      MEI 7, 1898.

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumuia no ka

@ maikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

@ NAWAHI.

@ KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU..... MEI 7, 1898

 

MAHOPE NUI KA PILIKIA.

 

            O keia mau huaolelo e kau ae la maluna mai ka waha ponoi mai no la o kekahi pake i hoopuka mai ai ia makou, he pake hoi nona kekahi hale aina nui ma ke kulanakauhale nei.

            I keia wa, wahi a ua pake la, ke hoomaka mai nei ka pilikia e hohola maluna o keia mau mokupuni, aka, e oi loa aku ana nae ia i ka wa e oili mai ai o ke kaua mawaena o Maerika Huipuia a me Sepania.

            Ua hoomaka ka pii o na mea ai, a me he mea la, maloko o elua mahina ma keia hope aku, e pau ana na hale aina i ka paa.  No ke kumu, aohe wahi o ka palaoa a me ka nanahu e loaa mai ai na mea nui iloko o ia oihana.

            Aole wale keia o na pilikia e loaa mai ana, aka, he luhulehu wale o na pilikia e ae e ike ia ana ma ka moana a ka aina nei.

            E nui ana na moku powa ma ka moana e alualu ana mahope o na moku waiwai, e pakaha ana me ka hoopoino ia o na ola makamae, he lehulehu wale e kau ana maluna o lakou, a e puhi wale ia ana hoi lakou i ke ahi i kekahi manawa, aole nae he mea nana e hoopakele ae, oiai, ke ao holookoa e noho ana iloko o ka pioo nui, aka, e leha aku no kakou i ko kakou mau maka i na mauna, a mailai na puuhonua e loaa mai ia kakou.

 

KE UWE NEI I KA NELE

 

            Eia na poe kalepa waiwai ke uwe nei i ka nele loa o ko lakou mau halekuai i keia mau la, a he uuku loa na wahi i'a e maalo aku nei i ko lakou maka-ha.  Aka, he hookahi wale no paha kumu e ike nei lakou i ka nele o ko lakou mau halekuai, mamuli no ia o ka hiliili ana o kela a me keia i ka lakou mau wahi kenikeni i wahi ola no keia mua aku, ina e poha io ae ana ke kaua mawaena o Amerika Huipuia a me Sepania.

            A ke hauoli nui nei hoi makou i keia mau la, no ka mea, ke akakuu mai nei kekahi hapa o ka lahui i hoolilo i na dala a lakou i luhi ai me ka hou o ko lakou mau lae no ka waiona, aka, aole wale oia, he kakaikahi loa na poe i hopuia a lawe ia aku no ka halewai no ka ona.

            He hana pono loa keia na kakou e hana ai, oia hio, ka hoopau ana ae i ka noho uhanha ana, a e nana aku hoi i na mea e hoea mai ana.  Oiai, o ke dala iho la no ke ola o ke kanaka, a ke nele oe me ia mea, e aea hele wale ana oe ma na kauhale, a e noi hele ana hoi i mau mea ai e hoopiha ia ai o kou opu a me ka opu o kau wahine a me kau mau keiki, i kou mau hoaloha, me kou hoomanawanui i ka hilahila, a i kahi wa e nele ana ka opu o kau wahine a me kau mau keiki i ka ai.

            Nolaila, he mea pono ia kakou a pau e ai pakiko, a e malama hoi i na dala a hala ae neia mau la popilikia o ka wi:

 

KA ILINA KUPAPAU HOU

 

            Ma ka Poakolu nei i waiho ia aku ai o ka bila no ka noonoo ia ana i ilina kupapau hou maloko o Hale, ua kue mai kekahi kanaka.  Ua olelo ae o L. L. McCandless, ua maopopo iaia aia na eka aina i manao ia i ilina kuappua ma kahi o ehiku mile mai ke kulanakauhale aku.  Ua manao oia e hooponopono hou ia, a e hoihoi ia no ka ilina maloko o na palena o ka apana o Kona o Honolulu nei.  O kahi a McCandless i manao ai, oia no na wahi e kokoke ana i Moanalua, a i ole, ma kahi kokoke i Palolo.  Ua olelo ae no hoi oia o na ilina kupapau mama o he hoopilikia ana aku i na poe nele.  Ma kela mahina aku nei he 52 ka nui o na poe make mawaena o na keiki liilii, ma ka hookahi a hiki i ka 5 makahiki, a ua ike ia na pahu o kekahi poe oia mau opio make iluna o ke kaa pio me kekahi mau kaa ole ae mawaho e ukali ana, he hookahi no paha kumu nui o ka hiki ole ke lawe aku a nui na kaa mamuli no ia o ka nele mai.

            Ke kokua nei makou i ka manao o keia kanaka hana kanawai, he mau hana hoopilikia maoli io no keia i na poe ilihune ka lawe ana aku e kanu i ka lakou mau mea make ma kekahi ilina mamao loa.  A o ka hopena e ike ia ana na kaa e hali ukana mai nei i mau kaa lawe kupapau no kekahi mau ohana nele, no ka mea, e like no me ka mamao o ka ilina pela ae no ka pii o ka uku o na kaa lawe kupapau, a ua hiki ole maoli hoi i na ohana ilihune ke uku aku i ke kaa.

            Nolaila, he mea pono loa i ka Ahaolelo e noonoo akahele i kekahi whai kokoke i ke kulanakauhale nei i ilina kupapau, a e hoopau ae hoi i ka noonoo ana i ka ilina kupapau o Halawa, a o ka makou no keia e ake nei e hana ia.

            Ua make o Johan P. Hart, he kumukula no ka hoomana Katolika, ma Waiohinu, Hawaii @e@pule aku nei.

 

Mai wahiho i ko oukou mau kukui malalo o ke po'i, a ka, e kau ae ia ma kahi e malamalama ai ko ka hale a pau.

 

            I moakaka ai i na kanaka a pau ko oukou malamalama io, i hoomaikai ae ai hoi lakou ike Akua ma o ka oukou mau hana maikai ana, a oiai ka oukou mau huaolelo oluolu e alakai ana i ka lehulehu me ka haahaa a me aloha oiaio, he laau lapaau ia e hoola ana i ka iwi o ka mea nawaliwali.

            E nana i na wahine puupaa he umi, he elima i naauao, a he elima i naaupo, he oiaio, lawe like no nae lakou a pau ina ipukukui ma ko la kou mau lima, aka, o ka mea apili nae, he elima o lakou i lako me ka aila, a he elima hi aohe aila,au e ka mea heluhelu e ninau iho ai, he aha ke koha o ka paa ipukukui wale iho no aohe aila o loko?

            Pela no iloko o na hoomana like a pau o ke ao nei aia no iloko o ke la a me keia pakahi o lakou he mau heahanau ipukukui wale nae no a pau i ko lakou manao ana, aka, o ka mea oiaio nae, he mau hoahanau ipukukui aila kekahi, a he mau hoa hanau ipukukui aila ole kekahi.

            Ke ku nei kela a me keia maluna o kona hoomana iho, me ke keha ana o kona hoomana ka pololei a me ka oiaio, ke kapak`aku nei ikela he pololei ole,a i kela iho hoi he kekee aka, ke ku mai nei nae ka olelo me ka moakaka lea i ka i ana mai:  E hoomana aku na mea a pau i ke Akua me ka uhane a me ka oiaio, me ka manaoio hoi, me ka manao lana a me aloha, a e malama hoi i kana mau kauoha k me kona mau kanawai, pela wale iho la no e pono ai na kanaka a pau ke hoomana aku i ke Akua.

            Nolaila, o ka makemake o ka mea kakau, o ke kikeke pakahi aku i na hoahanau o na hoomana like ole i loaa io he aila no ko lakou mau kukui, oia hoi, e hoike ae i ko lakou malamalama io i kahi hana e pono hikiwawe ai ka lahui, ka aina a me ka noho @ i o Hawaii nei imua o ka lahui, a i ole ia ma ka hoohui ana paha ia lakou iho ma kekahi hui i hoakoakoa ia me ka maluhia ma kahi i hooholo ia e ko lakou mau noonoo lokahi pu ana, a oiai na hui e ae e hoakoakoa ana ia lakou iho no ka hooholomua ana i ka pono o ka lakou ahahui.

            Pela no nei ahahui a ka mea kakau e poloai aku nei i kela a me keia i loaa he aila oiaio nokolakou mau ipukukui iwaena o na hoomana like ole o kakou nei.

            Ke apo ia mai ka'u mau @lono ana e na haipule oiaio a pau i aloha io i ko lakou aina hanau, ua hiki no ia lakou ke akoakoa like ma ke kulanakauhale o Honolulu nei no ke kukakuka pu ana no ka pono o kou aina, kou lahui oiwi a me ka nohoalii o kou aupuni, a o ka akoakoa ana o na haipule io o ke Akua Kiekie Loa ma kahi hookahi no ke kuka ana no keia mau mea, he oiaio no auanei ka puapuai mai o na hana kupanaha iwaena o ko lakou akoakoa pu ana, a e ike no lakou i ka nani o ke Akua me ko lakou mau maka ponoi, a e loaa no ia lakou he mau hoikena pololei no ka pono o ka lakou mea i makemake ai.

            Oia ka hana nui i makemake ia ai na ipukukui aila a pau o na hoomana like ole e akoakoa ae ma kahi hookahi, a e noi aku i ka nani o ke Akua no kou pono, a o kana haione pane mai ai imua o keia anaina o kona poe ohua, oia auanei ka lakou e hoike ae ai i ka lahui holookoa mai Hawaii a Kauai.

            E hoomanao pu ia no hoi, o ka akoakoa ana o kona poe i wae ia ma kahi hookahi, aole keia akoakoa ana i like aku me ka akoakoa ana o kahi mau ahahui e ae ma na hookualehelehe ana o ko ke ae nei, aka, he hoakoakoa ana iloko o ka hookeai ana, imi ana, nonoi ana a me ke kikeke ana i ke pani puka o ka popilikia e hekau nei maluna o kou hokua e Hawaii kuauli, imua o ke kahi kolu kiekie loa a me ka hanohano loa.

            E akoakaa like ana hoi iloko o ke aheahe malie me ke akahai a me la haahaa ie, me na leo mele, me ka pule pakahi ana o kela a me keia me na pauku paanaau a me ka heluhelu ana i kahi mau mokuna o kana olelo i makemake ia, me keia mau hiohiona ulumahiehie iwaena o ka lakou anaina haipule ana, he oiaio, aole e nele ko lakou halawai ana mai me na hikena nani o ke keiki hipa a ke Akua, ka mea hookahi wale iho nana e lawe aku na hala o ke ao nei, a e holoi aku hoi i na waimaka a pau mai ia oe aku e kuu lahui oiwi aloha, a'u e upu nei e hooko ia ko'u iini no keia mea, i na no elua a ekolu i aa e hoao e hana pu mai me ka mea e kakau nei i nei manaolana no kou ola e ka lahui Hawaii.

            Ua hamama no ka ipuka o ko'u home a me ka'u wahine no ka hookipa ana mai i ka mea i wae ia i elele imua o ke Akua no ka pono o kona lahui oiwi, a o lakou no auanei na ipukukui i hoolawa ia me ka aila oiaio o ko ke Akua lokomaikai.  I ka hoopau ana i keia, ke haawi aku nei i ka'u ulono ana i na mana lani no ka pono o ka'u upu ana, a ma ka inoa o ka makua, ke keiki a me ka uhane hemolele ka hoomaikai mau loa ia, mai ke ao kumu ole a i ke ao pau ole, Amene.

                                                                                                SAMUEL KAMAKAIA.

 

            Ua laweia mai kekahi keiki kuli mai Pauoa mai no ka halewai no ka hoeha ana i kekahi pake me ka pohaku, aole he hiki iaia ke lohe, aole no hoi he hiki iaia ke kamailio, ua hoea ae kona makuahine malaila a mahope o kona a'o ia ana mai e malama pono i kana keiki ua hookuuia mai la ia.

HAULE ILOKO O KE KAI.

 

            I ke ku ana mai nei a ka mokuahi Helene ma ka auina la o ka Poakolu nei, i loaa mai ai o kekahi lono, e hoike mai ana, ua haule kekahi o kona mau luina nona ka inoa o Waiola iloko o ke kai, aka, ua hoea aku nae he waapa ma kona wahi e au mai ana a  hoopakele ae la i kona ola.

            O kona kumu i haule ai iloko o ke kai, mamuli no ia o kona poi ia ana e kekahi ale, oiai, oia e hooponopono ana i ke kaula o kekahi bipi mamua o ka ihu o ka mokuk.  Ma ka hora 4 o ka auina la Poalua i haule ai oia iloko o ke kai ma ke kowa o Alenuihaha, a ma ka hora 4:45 i hoea aku ai o ka waapa ma kona wahi e au mai ana, o ka mea haohao loa a kekahi poe i ka wa i hoea aku ai o ka waapa ma kahi a Waiola e au mai ana, na haawi mai oia i na minoaka ana, a aole hoi he wahi helehelena kaumaha e hoike mai ana maluna ona, oiai, eia oia ma ke kae o ka luakupapau o ka make.

 

AOHE MAOPOPO KE KUMU I MAKE AI.

 

            O ka make hikiwawe ana o Ah Wai, he keiki Pake nona na makahiki he umi, ua hoike ia aku ka lohe i ka halewai ma ka hora 1:30 o keia wanaao.  Ua hoike ia mai ka lohe i na kauka Kupa a me Howard.  Aia ma kahi o Ah Swan i noho ai keia keiki a me kona makuahine a me kona kaikuahine nona na makahiki he 12.  Ua make ka makuakane he maumahina i hala ae nei, a ua hoike ae kekahi poe o loko o ua hale la he poe puhi opiuma wale no keia poe ekolu i keia wa.

            Me he mea la, ma ke koho ana aku a kekahi poe, ua ai nni loa keia keiki i ka opiuma, kona kumu i make ai.  E huli pono, ia ana kona kumu i make ai i keia la.

 

NUI KA PII O KA NANAHU.

 

            I ka Poakolu nei, ua pii ae la ka nanahu a he $10.80 o ke tona, he elua mahina i hala ae nei, he $7 wale no o ke tona, aka, i keia wa nae ke hoomaka mai nei ka pii ana.  O ka nanahu a ka mokuahi Paroo e kiola nei, nona ka huina o 1,500 tona, ua pau loa i ke kuai ia e ka Hui Mokuahi o Poka Ma.  A me he mea la iloko wale  no o na la pokole ma keia mua aku, e hiki aku ana, no ke kumukuai o ka papahu i ke $15 o ke tona.

 

            Ua hopuia ae kekahi wahine nona ka inoa o Rebeka mamuli o ka hoopii a kekahi mea okoa aku no ka aihue lole.