Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 18, 30 ʻApelila 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4                                             POAONO, APERILA 30, 1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a ke Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A NAWAHI.

Puuk o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU ......APR. 30, 1898

O KE OLA KA MEA NUI.

 

He mea kaumaha mau no makou ka lahui Hawaii ke holomoku nei i ka make, a me he mea la, e hooko ia ana no paha ka wanana a kekahi poe i olelo ai he kanakolu makahiki mahope aku ana ka lahui Hawaii mailuna aku o ka lepo aloha ou e Hawaii, a he poe koko awili wale no ke ike ia ana mahope aku oia manawa.

No ka mea, ke anai nei ka make me ka ikaika nui iwaena o keia lahui, me ka loaa ole he manawa e kualiilii mai ai.  O kekahi kumu nui nana i hoomau aku i ka ikaika luku a ka make, mamuli no ia o ko kakou hoohemahema i ko kakou mau ola kino, a lilo hoi kakou i na lealea pau wale o keia ao.

Ma ka la Sabati e hoomau ana no kekahi poe i ka lealea ana, e hilala hele ana ma na alanui, me he mau kino make la, me ka maopopo ole ae eia oia iloko o ke anu e moe nei, e hanu ana i na ea ino like ole, a o ka hopena mahope iho oia mao ana ae a ka ona, ua loa a oia i ka ma’i, aka aole nae he hele koke aku e kii i laau i kauka lapaau aka, ua hoopala iho la oia i kona ma’i a hiki i ka nui loa ana, a kihi ole i na laau a ke kauka ke hoola ae, a o ka make aku la no ka hope.

Ua haawi mai o Iehoa, ka mea nana i hana ka lani a me ka honua, he eono la no kakou e imi ai i ko kakou mau ola, aka, o ka hiku o ka la, he la hoomaha ia no kela a me keia, no ka hoouolu ana i na lala o kona kino a me ka hoomaikai ana aku i ka mea nana ke ola, aole nae kekahi poe i haawi iki aku i manawa hoomaha no ko lakou mau kino, ua haawi ae la lakou i na lealea like ole me ka haawi ole ana aku i ke Akua Mana Loa i na hoomaikai no ka loaa ana iaia oia la.

A o kekahi kumu nui loa o ka poino, oia no ka puni wale ana aku i na kahuna lapaau hoopunipuni no ka mea na paulele kuhihewa aku kekahi poe ua hiki ia lakou ke hoola i ka pilikia o ka mea ma’i, a hala ae la nae he mau la loihi, ua uawaliwali loa iho la ka ma’i, a make iho la me ka loaa ole he mau lapaau ana, mai na kauka aku.

Nolaila, e ka lahui i ka wa e loaa ai o ka ma’i i kekahi o kakou, e hele koke i na laau i na kauka, mai hoapaapa a hiki i ka nui loa ana, a mai puni wale hoi i na kahuna wahahee, oiai, he alahele ia no kakou e poino ai.

O ke ola oia ka mea nui iwaena o kela a me keia o kakou, a mai hookuu aku hoi i ko kakou mau kino e hele laulamahope o ka lealea, oiai, he hopena poino no ke loaa mai ana ia kakou. E ka lahui a hea kakou ao kanaka mai a waiho aku i ka inu nui ana i na waiona, eia kakou ke anai ia nei e ka make.

E hoomaopopo ia, o ka nui o na make o ke kulanakauhale nei, mai ka la 2 mai o Aperila a hiki iho la i ka loa 25, he 84, no kela pule wale aku nei no he 33, a mailoko mai o keia huina he 21 Hawaii, 4 Asia, 5 Pukiki, 1 Amerika, 1 Beritania a me 1 Farani, o keia ae la ka nui o na make i hoike ia aku i ka Papa Ola.

 

 

 

NOLAILA MAI ANEI KE KUMU NUI O KA MAKE?

Ua ike iho makou maloko o ka nupepa namu Buletina o kelapule aku nei, e olelo ana, o ke kumu nui o na make o keia mau la o ke kulanakauhale nei, mamuli no ia o ka hoololi ia ana ae nei, o ka manawa e pauma ia ai o na mea ino e ke kaa pauma o ke aupuni a i ka po.

No ka mea, i ka po, aole he ikaika i ka lawe ana aku i na ea ino, e like me ka wela o ka la ka ikaika i ka ume aku i na ea ino, nolaila, ua pahola ae la keia mau ea ino maluna o ke kulanakauhale, a pela i nui loa ai o na poe i loaa i ka mai, a me ka make pu, o ka manao ae la keia o kekahi kauka.

A oia ka makou e ike aku nei, he keu io no ka ikaika luku o ka make maloko o ke kulanakauhale nei, he kakaihahi loa hoi na la e maalo ole ai o na huakai hoolewa mawaho o ko makou keena, a oia ka makou e ninau ae nei he oiaio anei mamuli o ka hooliloia ana ae nei o ka wa e pauma ai o na mea ino a i ka po ke kumu nui o na make o Honolulu nei?

Ina he oiaio keia mau olelo i hoopukaia, alaila, o ka hana pono ma ko ka Papa Ola aoao, oia no ka huli pono ana aku ina mailaila io mai keia mau poino i hiki mai ai, a ke ike maopopo io na kauka o ka Papa Ola, nolaila io no i hoea mai ai o kekahi mau mai ahulau e pahola nei, alaila, he hookahi wale no hana poao i ke aupuni, oia no ka hoololi ana ae i ka manawa e like me ka wa mamua, i wahi hoi e hoemi ia mai ai o ka ikaika o ka anai ana a ka make.

Ua waiho aku o W. C. Achi maloko o ka Hale he mau ninau i ke Kuhina Kalaiaina, o na mea e pili ana i ka hoololi ia ana ae nei o ka wa pauma o na mea ino na pil mahuahua ae paha na make o ke kulanakauhalo nei.

 

 

 

HE HOOPILIKIA I KE ALAHELE O KA LEHULEHU

O ka manao ia ana e kukulu i ke kia hoomanao o Kale Kaaka ma ke Kuea o ka Pa’lii, he hana hoopilikia wale no ia i kahi hele o ka lehulehu, a no ka wa e malama ia ai o ka halawai makaainana, ua ke’ake’a ia ae la ia e keia kia hoomanao wai o Kale Kaaka, a loaa pono ole he wahi no kela a me keia e lohe pono ai i na huaolelo e puka mai ana mai na poe haiolelo mai.

Ua lawe ia aku keia mea e noonoo maloko o ka Hale Kau Kanawai o ka Repubalika, no ka noonoo i kona kupono e ku malaila a me ka ole, aka, na waiho ia mai nae he olelo hooholo maloko o ke Senate i kokua ia e ka hapanui o ke kukulu ia ana o ke kia hoomanao wai ma ke Kuea Pa’lii, he alai wale ana aku ia i ka pono o ka lehulehu, a i manao ia no kekahi hana malaila.

Nolaila, i keia wa, aole he maopopo o kona wahi e ku ai, a malia paha, o lawe ia aku iwaho o Maki Ailana e kukulu ia ai, aka, ua poho wale nae ka luhi o ka pa ia ana o ke kahua i manao ia e kukulu ai ua kia hoomanao la a me ka lua i eli ia maloko, no ke kukulu ana i ke kahua o ke kia hoomanao hoonui lilo a me ka luhi o na kanaka i hana malaila.

Ko makou manao iho, he mea pono io no i ka Ahaolelo ke ke’ake’a ana aku i ke kukula ia ana o keia kia malaila, oiai, he alahele keia no ka lehulehu, aole wale no ia, aka, i ka wa e loea mai ai o kekahi mau hana i makemake ia malaila, ua paa ae la nae i ke alai ia e keia kia hoomanao, a ua oi loa aku no ka pono o ka lawe ana iwaho o Maki Ailana e kukulu ai.

HE HANA PONO NA KA AHAOLELO E HANA AI.

O kekahi hana pono a kia Ahaolelo e hana ai, oia no ka hookaa wale ana i kekahi puu dala no ka uku ana i na lilo o ke kaa kupapau o ka lawe ana aku i kekahi kino make e kanu, o kekahi kanaka ilihune loa.

Ua komo mai keia noonoo ana iloko o makou, mamuli o ka lawe ia ana mai o kekahi lono, oia hoi, ma ka Poaha o kela pule aku nei, ua make iho la kekahi keiki Kilipaki mahope aku o Kaumakapili, he ohana ilihune loa lakou nolaila, ua hiki ole ia lakou ke hoolimalima aku i kaa kupapau no ka lawe ana aku i ke kino make o keia keiki opio, aka ua hana ae la lakou he mamaka, a auamo aku la no waho o ka ilina o Makiki.

Aole i ike nui ia keia ano hana i keia wa, aka, aia no nae i ka wa e hoea mai ana o ka hoihoi ia ana aku o na poe make e kanu ia ma ka ilina o Halawa, e hoea mai ai o keia mau hana ku i ka hoomainoino, mamuli o ka nele a ilihune maoli no o kekahi mau ohana e hiki ole ai ke hoolimalima aku i ke kaa kupapau no ka lawe ana aku i ke kino make, ma keia huakai loihi.

He nui no na aina waiho wale ma ke kua aku nei o ke kulanakauhale, no ke aha la ke aupuni i lawe ole mai ai ia mau apana i mau ilina kupapau, mamua o ke kuai ana aku i kekahi apana aina mamao loa mai ke kulanakauhale aku, a o ke kaaahi a me ke kaa kupapau ke pomaikai ana.

 

 

 

NA MAKE O NA HAWAII.

No ka pomaikai o ko makou poe heluhelu ke hoopuka aku nei makou i ka papa inoa o na make o ke kulanakauhale nei o na kanaka Hawaii wale no, mai Aperila 1 a hiki i ka la 26 me ke koe aku o na lahui e.

Apr. 1 – Napeha, 79 mak. no Lunalilo Home.

Apr. 4 – Kapaa, 13 mak. no Maemae; Paakai 70 mak. no Koko Head; Kelemeneki, 11 mak. no Kapuukolo; Jos. Kuaiwa 11 mak. no Kawaihao; Kimo Kawaiohi, 62 mak. no Nuuanu; Waianae, 31 mak. no Waialua.

Apr. 5 – Kalalaia (w), 80 mak. no Kapalama.

Apr. 8 – Peter Liilii, 2 mak. no Kauluwela.

Apr. 9 – James Poepoe, 18 mak. no ka Halema’i Moiwahine; Mileka (w), 22 mak. no ka Halema’i Moiwahine; Mauwaiki, 74 mak. no Lunalilo Home; Kaulana (w), 1 mak. no Kawaiahao.

Apr. 10 – Wahilani (k), 83 mak. no Honuakaha.

Apr. 11 – Kapea, 21 mak. no ka Halepaahao; Kekele, 21 mak. no Emma St.

Apr. 12 – Paaniani, 69 mak. no Kuakini St.’ Herman Kaouli, 26 mak. no Kamoiliili.

Apr. 14 – Ioana, 1 mak. no Kikihale; Maka, 1 mak. no Maunakea St/

Apr. 16 – Samuel Poohina, 4 mak. no Kukuluaeo.

Apr. 17 – Maliana Hawi, 35 mak. no Kunawai; Momoa, 15 mak. no Kawaiahao; John Ilai, 46 mak. no Aala.

Apr. 18 – Mary Kalaukoa, 6 mh. no Kapalama; Lono Keawe, 60 Kapalama; Kukia Kamaka, 15 mak. no Niolopa; Nalepo, 53 mak. no School St; W. Brede, 1 mh no Kawaiahao.

Apr. 19 – Jimmie Hiona 6 mh. Punchbowl St.

Apr. 21 – Kahulo, 1 mak. Kapalama; Maka, 21 mak. no ka Halemai Moiwahine.

Apr. 22 – Pekelo, 21 la, no Koula, Wahapai, 120 mak. no Emma Str.

Apr. 23 – Maiohao (w), 58 mak. no Kawaiahao; Paea (w), 1 mak. no Queen St.

Apr. 24 – A. K. Akau, 37 mak. no School St.; Makainui, 25 mak. no Kalihiuka.

Apr. 25 – Keola (w) 1 mak, no Kapalama; Geo. Legros, 4 mh no Punchbowl.

Apr. 26 – Haleauki, 6 mh no Kapalama.

 

 

 

UA KUU AKU LA KA LUHI

Ma ka hora 7 o ke kakahiaka Sabati nei, ua haalele mai la i keia ola ana o Aki K. Akau, ma kona home ma Alanui Kula.  O Aki K. Akau, kekahi o na limahana kahiko loa maloko o ka Hale Hana Hao o Ulakoheo, a ua manao ia ua piha iaia na makahiki he 20 o ka noho ana maloko i keia Hui, mai kona wa opio mai, ua hilipai ia oia e kona mau haku hana, he wahi keiki lawe kauoha wale no i kona wa i hoomaka aku ai e komo, aka, ua hoopii mau ia ae nae kona kulana i kela a me keia manawa, a hiki i kona lilo ana oia ka mea nana e haawi i na kala uku hana o na limahana oloko o ia Hui.

Ua hanau oia i Maraki 26, 1861 a ua piha hoi iaia na makahiki he 37 a oi a make aku la oia.

Ua haalele iho la oia he wahine me eono mau keiki a me ka ohana e paiauma aku ana nona, mahope hoi o ka hoomailo ana a ka ma’i no kekahi mau mahina loihi.

Ma ka hora 4.30 o ke ahiahi Poakahi nei i haalele aku ai o ka huakai hoolewa o Mr. Aki K. Akau i kona home a laweia mai la no koua home lua ma Koula mahope hoi o ka malamaia ana he anaina haipule maluna o ke kino make maloko o ka luakini Katolika.

Ua ukaliia aku kana huakai e na keiki o ka Hale Hana Hao, ka ohana a me na hoaloha he lehulehu wale e kau ana maluna o na kaa, no lakou ka huina o na kaa maluna aku o ke kanalima.  Aloha wale oia.

 

 

 

Ua hoopai o Robert Kaili he $15 me na koina no ka piliwaiwai