Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 7, 12 Pepeluali 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

4          KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 12, 1898

 

Ke - Aloha - Aina

Hookumaia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU . . . . . . FEB. 12, 1898

 

UA KAKOOIA KA MAKOU HOIKE

     Ua hoea hou ae nei kekahi pane a kekahi lala o ka Papa Hooko Kalaiaina, i hoolilo iaia i mea lealea nana na olelo haanui ano ole, a ka poe noonoo maikai hoi e komo koke ai ka hoowahawaha iloko o ko lakou mau houpo no keia mau hana hoomokuahana a keia lala o ka Hui Kalaiaina e manao nei e hoolilo aku i na hoa o ka Ahahui Aloha Aina o na Wahine, i hoa paio nona, a no ka lawa ole o kona manao hookelakela, oia keia hoopukaamaka okoa i ke akea.

     I ko makou nana pono ana iho i na manao o ua makamaka ala, na hoike maoli ae oia i ka mea hu oloko o kona puuwai, a oia hoi ke kumu nui o keia hookeekee, me kona manao, o kona helu papa ana mai i na kokua, he mea ia e nele ai o kona hookui ia mai e kekahi mea ike i oi aku mamua ona, ka mea hoi a makou e hili nai nei, ua kakooia ka makou hoike, i waiho akea aku ai imua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i kela paina luau, a oiai hoi, aohe o makou makemake e hooliloia na hana maikai a na wahine i hana ai i mea e hoonioni ai i ka manao o ka poe na lakou na waiwai i hoouna mai ai, a olelo ae lakou, ua hana pono ole ia ka lakou mau waiwai i hoouna ia mai ai no kela ahaaina luau, a maanei hoi makou e hoike piha ai i ko makou mau manao hoakaka elike me ka makou i hoike akea aku ai ma ka pepa o kela pule aku nei, a oia iho keia;

     1--He oiaio anei, he 8 puaa, 9 kakini moa a me 12 eke uala a ka Hui Kalaiaina i waiho aku ai ma ka lima o ka Peresidena o ka Hui Aloha aina o na wahine?

     2--E hiki ana anei i keia lala o ka Pepa Hooko ke hoike ae, i ka inoa o ka mea i haawi ia ai o kela mau makana ohaoha a ka Hui Kalaiaina i na Luna Nui o ka Hui Aloha aina o na Wahine?

     3--E hiki ana anei ia oe a i ole ia oukou paha, ke hoike ae, i kahi a me ka inoa o na Ahahui Kalaiaina lala nana mai keia mau makana?

     Me keia mau manao ke waiho aku nei makou na ka lehulehu e kaupaona i na waiwai huahelu makani a ka makanaka e painuu nei.  No na mea e ae ana i hoike mai ne, "e kalekale iki au ia oe e kuu hoa holoholo po mahina," a pela aku.  Aohe o makou makemake i ke kalekale, he hoike ia ano poe, no ka poai o ka poe puni kamailio kualehelehe a holoholo olelo, na hiki ole ia makou ke hilinai ia ano poe.  No ka olelo hooko a na Ahahui ekolu, na hoike mua aku makouu ia mea, mamua o ke kaakaa ana o kou mau maka, e nana i ka makou hoike o kela pule, ua pau loa na mea i ka hoike ia.

 

UA POLOLEI MAKOU

     Ua hoopuka aku makou i kekahi manao, e pili ana no ka hoea ana mai nei o kekahi moonihoawa, mai Provo, Uta mai, nona hoi ka inoa o Benjamin Cluff, he kumukula.  he oiaio, o kana hana io no ia i hele mai nei, a i wahi e maopopo ai, a e hooia ia ai hoi ka makou ike, ua hoea kino aku nei oia ma Laie, ka punana hoi i hookahua ia ai ka Ekalesia o na La Hope, a ua malamaia hoi he halawai malaila, no ka lohe ana i kona mau manao, a me kana hana pu o ka hoea ana mai nei. 

     He oiaio, i kinohi, na hoike oia no na mea e pili ana i ka Moiwahine, no Kona kupono ke hoihoi hou ia, a pela aku, a ma ka hope aku nae, ua loli ae la he mea okoa, a hiki i ka wai i ike maopopo ia mai ai kona ano, he hoohui aina maopopo oia mailuna a lalo, a pela i ulu ai he uluaoa a hoopau koke ia kela halawai i malamaia ma kela wahi me ka hoike mai o ka lehulehu, aohe o lakou makemake i kana hana o ka hele ana aku ilaila. 

     Ua hooia ia mai ka makou ike a me ka makou mea i hoaiai aku ai, mamuli o ka hoea kino ana mai o kekahi hoahanau Moremona, i koho Komite ia, e hoike ana i ka oiaio o na mea a KE ALOHA AINA i hoike mua aku ai, a ke puapuai mai nei na hooia maopopo o ka mea a makou i hooia ai, he enemi oia no ka lahui Hawaii, a i aahu iho hoi iaia me ka aahu huluhipa o ka hookamani. 

     Nolaila, e makaala e na hoahanau o na la hope, a i ka lahui holookoa no o Hawaii, i ka wa e hoea kino aku ai o keia nahesa hoowalewale imua o ko oukou alo e kipaku mai iaia, a mai noho a hoolohe i kana mau olelo, no ka mea, aia ilaila ko kakou make ke puni aku oukou.  O ka lohe ke ola, o ke kuli no ka make. 

 

     I ka la 5 o Maraki e keaka hou ai ka paali keaka lio makai ae nei o ka makeke kuai i-a, mahope hoi o ko lakou kaahele ana ma na mokupuni. 

 

HE LALAU IA MANAO KOHO BALOTA

     Ma o ko makou nana pono ana i na manao pili kalaiaina o Senate Bacon, o Georgia, ua ike iho makou i kona manao, e hoololi ana i ke kuikahi a Senate Mokana, e lolii la iloko o ka Hale Senate, a i wahi hoi e ike pono ai ko makou mau makamaka heluhelu i ke ano nui o na manao la, a oia iho keia malalo iho:

     "Aole no e mana a e paa keia kanawai maluna o Amerika Huipuia, a o ka Repubalika Hawaii, aia a ae ia a aponoia ia mea e ka hapanui o na poe koho balota, e koho ana, ma kekai koho balota e malamaia ana ma ko Hawaii Paeaina, a ma ia koho balota ana, e lilo na kane Hawaii maoli a pau o ua mau mokupuni la, a me na kane a pau o ko na aina e, i hookupa ia i poe kupono i ke koho balota.  E malamaia hoi ua koho balota la ma ka manawa a me ke ano a malalo hoi o na hooponopono ana i kau ia e ka Peresidena o Amerika Huipuia."

     I ko makou hakilo pono ana iho i ka io a me ka waiwai o keia hoololi a keia hoa o ke senate o loko o ka Hale Ahaolelo o Amerika Huipuia, ua akaka loa ia makou, aole i nee ae he hapalua iniha kona kaawale mai ka bila kanawai ae a Mokana, ka makuakane o ke kuikahi hoohuiaina, a nona hoi makou e olelo nei, ua like no ka hanau mua me kona ukali, oia hoi, a penei:

     1--O keia hoololi koho balota aia no ia malalo o na hooponopono ana a Amerika a me ka Repubalika Hawaii, aole hoi malalo o ke kumukanawai o ka 1887.

     2--O ka hapanui o na poe koho balota malalo o ka Repubalika Hawaii, he 2000 a oi, he heluna hiki ole ia ke hoomaopopo ia, aia he aupuni lahui e hookele ia ana malalo o na kanawai maikai.

     3--O ka hoihoi ia ana malalo o na hooponopono ana a ka Repubalika Hawaii a me Amerika he hooia maopopo loa ia, ua kakoo a apono kakou i ke aupuni e ku nei i keia la, me ka hoohalahala ole.

     He mau wehewehe e ae no paha kekahi mawaho ae o keia, aka, ua manao nae makou, ua lawa piha na kumu hoohalahala ma ko ka lahui aoao, e hiki ai ke keehi ia keia hoololi apuka a keia senate i lawe ae ai iloko o ka Hale.

     Ma ka mua o ko makou manao kue, oia no ke kaa ana na Amerika a me ka Repubalika Hawaii e rula na hana o ka wa koho, oiai nae laua he mau lawehala na ka lahui Hawaii e ku nei imua o ke alo o ka Aha Senate, oiai ka lahui Hawaii kumu e nana aku ana me kona mau maka noii, heaha la ka hoopai e loaa ana maluna o ua mau lawehala nei.  O ka manaolana ana o kekahi poe, aia a hoihoi ia mai na kakou e koho, alaila pono, a hoi hou ko kakou kulana elike me mamua, aka, ina nae e nana pono ia iho ana ke koho a Amerika e makemake nei na kakou e hana, ua maopopo loa, aia kakou iloko o ka umii o ke kuikahi hoohui aupuni kahi i mililima ia ai. 

     A ina oia iho la ka mea oiaio, a o ka makemake maoli ia o keia poe e kakoo nei i ke kuikahi, e hoololiloli i ke alahele e loaa ai ka lanakila ma ka aoao o ke kuikahi hoohui aupuni, e kokoke loa aku nei e mauliawa, alaila, na maopopo loa, a ua ahuwale hoi ka no ʻ a huna a ua poe la nana e hoao mau nei e hoopilikia ia kakou. 

     He kakoo nui makou i keia olelo hooholo a kela hoa hanohano o ka Ahaolelo o Amerika, ina i olelo ia iho, "e loaa no hoi ia kuleana mana koho i na poe a pau i loaa ia kuleana, elike me ko ka makahiki 1892, ka wa hoi mamua iho o ka hookahuli aupuni ana, a e kaa hoi na hooponopono ana malalo o kekahi mau Luna Aupuni o kekahi mau aupuni e ae, aole hoi malalo o Amerika a me ka Repubalika Hawaii. 

     O ka lua, o ka nui o na wahi poe koho balota e kakoo nei mahope o kahi Repubalika Hawaii he huina ia o 2,000 a oi aku, i kupono ole hoi ke rula maluna o kekahi lahuikanaka, nona ka huina i emi ole iho malalo o ka 100,000, a ina ua loaa ka mana i keia poe uuku, alaila, he mea hilahila loa i kekahi Senate, konahoihoi ana mai na keia poe uuku e koho balota akea, oiai ka hapanui o ka lahui e puliki ia ana malalo o na kanawai kakauinoa a hoohiki kakoo Repubalika hawaii o ke aupuni e ku nei.

     A i ka wa e komo aluka aku ai ka lahui e kue nei i keia wa i ke kuikahi hoohui aina, oia ka wa e kani ana o ka a-ka a keia Senate i Amerika, me ka i pu mai, a pili aku la ka ʻ u manu i ke kepau ulu, no ka mea, ua hoopihoihoi ia ae la ko kakou mau manao, me ka manao ana, he pono keia e hana ia mai nei, eia ka he lua ahi keia no kakou a pau e komo ai iloko o ka malumalu o ka poai o ka poe pakaha. 

     O ke kolu, oia ke kaa ana na ka Repubalika Hawaii a me Amerika Hui, e nana i ke koho ana baloka akea i manao ia.  O keia ka lua huna a ka poe hoohuiaina i hoomakaukau mua ai i ola honua, a ina e apono ana ka Aha Senate i keia hoololi, alaila, ua maopopo loa, ua hooi hou ia aku ka pilikia maluna o ka lahui, a oia hoi ka wa e hoomaopopo iho ai na makamaka heluhelu o KE ALOHA AINA a me ka lahui holookoa i ka pololei o ka makou mau hoakaka no na mea e pili ana i ke koho balota akea, a kekahi poe o Amerika e na ʻ i mai la e hana ia maluna o kakou.

     O keia no hoi kekahi o na kumuhana a makou i kue ikaika loa ai, ina penei iho la na hoonohonoho ana i manaoia ai e hoohana mai maluna o kakou.  O ka makou e upu mau nei, e hookaawale loa ia aku keia mau mea hoouluku mailuna aku o ka papalina o Hawaii, a e hoea ole mai hoi na hopena a kakou i hoihoi ole ai maluna o ko kakou aina kulaiwi, ka mea a kakou i hoohiki paa ai mai kinohi mai, oia hoi, he Hawaii au i keia la, i ka la apopo, a no ka wa mau loa.

 

HE HANA HOOPILIKIA

     Maloko o ka nupepa Avalataisa o ka Poakahi nei, i ike iho ai makou i ka hana limanui a ke aupuni, ma o kona hopu wale ana i kekahi kanaka me ka maopopo pono ole, oia ka mea nana i hana i ka hewa, a hahao iloko o ka halepaahao, a mahope o kona paa ana ma ia wahi ua hooili ia maluna o ka moku, a lawe ia mai la no Honolulu nei.  I ka hiki ana mai nae ia nei, aole oia ke kanaka i makemake ia, ua hookuu koke ia mai la oia me ka hoohakalia ole. 

     I kona hookuu ia ana mai, aole i maopopo hou ia mai, pehea la ke ano o ke aupuni e malama ai i keia kanaka a lakou i hopu hewa ai, he hana keia e hookomo aku ana i ke aupuni iloko o na koi poho koikoi, a oiai hoi keia kanaka ua waiho aku i kona ohana iloko o ke kaumaha a me ka luuluu, a i na he mau keiki liilii kana, aia lakou a pau e huli ana i ko lakou papa aloha ma na wahi i kamaaina ia lakou, me ko lakou mau leo uwe kapalili o ke aloha makua oiaio.  O keia hana a na Poo Aupuni i kuhilani aku nei i Hikauhi, oia kekahi hana hoopilikia a ke aupuni i hana ai, me ka noii pono ole ia mamua o ka mea nana i hana kela hana. 

     Eia hou, i ka hookuu ia ana ae nei, ua hoaa hele aku keia kanaka i kahi e loaa ai o kona wahi e noho ai, iloko o ke kulana pilikia maoli, a me ka nana hou ole mai hoi o ka poe nana oia i hopu a noho hoopili wale aku no oia malalo o hai.  A ina he oiaio na lono i lawe ia mai i o makou nei, e pili no ia mea, ke hoahewa loa nei makou no keia hana pupualulu a ke aupuni, a ua kupono loa hoi e ao ia na Auna Aupuni hana kapakahi i ka pono o ka lehulehu ma ka imi ana i kahi e loaa ai ka pono i ka poe i hoopilikia mauwale ia, mi ka maopopo ole o ka hewa.  Oia nae hoi, o ke ano iho la no ia o na hooponopono aupuni ana, i kukulu ia maluna o ka mana o na mea kaua, aole ma ka makemake o ka lahui.