Ke Aloha Aina, Volume III, Number 51, 18 Kekemapa 1897 — "KE ALOHA I KA AINA" He Haiolelo i Haawi ia ma ka Luakini o Haili i ka La Kuokoa Nov. 28, 1897. [ARTICLE]
"KE ALOHA I KA AINA"
He Haiolelo i Haawi ia ma ka Luakini o Haili i ka La Kuokoa Nov. 28, 1897.
Mai na nupepa Ka Elele Hawaii mal.j Eia makou ke hoopuka aku nei i ka haiolelo wa,lohia a ke kalm o ka ekalesia o Haili i hai» olelo ai ma ka la Babati, Nov, 28, i hoopuka ia ae maloko o ka nupepa "Ka Elele Hawaii," a penei kana haiolelo: OLELO HOAKAKA. Mamuli o ke noi a kekahi mau makamaka, ua ae aku ka meahaiolelo e hoolaha i keia haiolelo, aole nae me ka manao e pan pono ana na mea i haioielo ia ma ia la, aka, o na mea hikl ke hoomanao ia, a e kala mai na poe I lohemua B0 ka haule ana pulia o kekahi mau mea. Mei Haiolelo. Halelu 123:6-9,- E noi aku oukou i maluhia o Ierusalema, etc.
I I keia la he o4 makahiki i hala 'ae nei i ae i& mai ai e na mana i nui o Beritania Nui me Farani, ( ka noha Kuokoa ana o keia Pae ' Aiii» malalo o ka inalu o kona j Hae, ka hoomalu ana o kona man !kanawai a me ka hooponopono ;ana o kona man alii iho. A he j mea pono paha ia'u ke heluhelu aku i ka olelo kukala a ia mau [aupuni no ka ae ana mai i ko ka|kou Kuokoa, oiai, o kekahi poe o ikakou iloko o keia hale aole pa|ha i hoomaop'opo no ia mea, a {penei ua olelo nei: KOPE. "0 ka Moi'ke 'Lii Wahine o ke Aupuni Hoiia o Beritania Xui a me rrelani« a meka Moi ke 'Lii o ko Farani, e manao ana oia ma ko Hawaii Pae Aina he Aupuni makaukau , ka hana pololei pu me na Aupun; a ae, nolaila, nooioo iho la h ua, u» pono ke ae like laua i ka rrianao aku ia Hawaii he Aupuni Kuokoa ia, aole ioa hoi kekahi o laua e lawe i kela aina', a rne kau wa'hi oia aina ma ke ano kuokoa, a tna kekahi ano e ae paha. 0 na mea i kakau i na liaoa nei, oia ke Kakauolelo ! nui no ko na Aina e o ka Moiwahi ;ne o Beritania a me ka Eiēie nui i I ko na aina e o ka Moi ke 'Lii o ko Farani, ma kahi o na 'lii ma Ladana, ua makaukau pono laua ma keia oihana, nolaila, kehoakaka nei lana ua ae pakahi na Moi i keia olelo aelike. A no ka oiaio o keia eielo ua kakau laua i ko laua mau inōa ma keia palapala hoakaka, a ua kau hoi i ko laua wepa oihana. "Kakau lua ia ma Ladana, i ka la Iwakalua-kumamawalu o Novemaha, i ka Makamahiki o ko Kakou Haku Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahakumamakolu." [Inoa] Aberdeen, [Inoa] 8t. Aulaihk, O keia ae la ka olelo kukala e pili ana i ko kakou Kuokoa i ae j ia mai ai e kela mau Mana Nui o | ke ao nei. Ke hoomaopopo nei j no paha kekahi poe o kakou i ka wae ana o ke 'Lii puuwai Iokomaikai, "Kauikeaouli ka j maikai" ia Likeke a me kekahi alii kiekie a hanau o ka aiua Timoteo Haaliho i mau Elele imi Kuokoa no Hawaii nei i na Mana Nui o Europa. Ua hele laua ma ke alahele me kahoomanawanui, a ua ukali ia aku ka laua
! huakai e kekahi man moa hou i | I V. - -■ _ . ; hoouna ia aku. A mamwli *o ko I laua hnomanawanui na loaa mai ; ia ke Kuokoa a kakon e haaheo . nei no ko kakou nina kulaiwi. A | i ko litua hoi ana mai o Likeke J j kai hiki ola mai i Hawaii nei, a | j Ha&lilio, ua hōi kino wailua mai i I oia ika aina hanau. Ua owili ia ia mau la e ka hauoh a me ke I ■■' ■■■■■■■■■ . ■ I kaumaha, ua hauoli no ka loaa ana o ke'Kuokoa, a ua kaumaha no ka hala ana oia alii kiekie a naauao o ka aina, a no ke aloha o ka Lahui a 'me ka hoomanao no na hana hoomanawanui a Haalilio 1 ua haku ia he kanikau aloha nona, He mea maikai no hoi paha ia'u e heluhelu aku i kekahi mau olelo oia kanikau, e hoike ana i k« aloha o ka Lahui no ka Elele ! ahonui i haalele iho i na mea aloha mahope neī, ka aina hanan nani a au aku la i na ale huli lua o ka m«r>ana no ka imi ana i ka pomaikai no ka aina aloha, no na Haku alii a me na makaainana: Auiveua make o Uaalilio ko knkou Elele nei 1 Make i Tahiti. i ka aina polikua a Kane, Hoi kino wailua mai i Hawaii nei. Aloha ino! ua make „e, ko kakou Elele nei, Hele hoi ole mai i Hawaii nei, Ē uwe kakou me ke kanikau nona. Aloha kana mau wahi i Lele ai, me ka aa Puanaiea. Aloha kuu hoapili o ka ua Puanaiea Kuu hoa a'e ale o na kai a oie na moana, Aloha kuu aina hanau a me kuu alii Aloha kuu hoahele o ke anu me ke koekoe. Kuu hoahele o na waoakua o Mesiko Pilikia i na muliwai, pilikia i ka ua Pilikia i ke anu a me ka pololi, Pilikia i na powa, a pilikia iwaena o na aupuni, Aloha kuu hoa nhumu o na mea i poao, Kokamea, ua noi hookahi oia ma ka m'\no huitkaij Auwe oe! e h aina Imnau, p\ia rose O kuu alii, Auwe oe e Kuu alii, kuu mihmill. kuu baku o na haku, _ E aloha aku i ka hu, ka makaainana ka puali, na alii, Kokamea, e ike lakou ia oe. aole hoi owau pu kekahiV Ke hele e nei au i Mauna Kula m'h Aia paha iiaila kuu Haku. kuu hoapili.
| Anhea oe e knu aina hanau 6 kuu • Haku, UA wehe ia ka pilikia, ua pau ka | poino me ke kaumaha, i Ua Kuokoa iwaena o na aupuni ha- 1 nohano, J E ! mai kaumaha oukou no'u nei, j E, he haliaha aloha ia oe e ka'u 1 Elele hoopii, Ua kanikau au non mai ka la a po Aloha ino ko kakou alji i make aku nei ! E k« Aupuni Hawaii, e kanikau krkou a pau, O T. Haalilio kekahi pua rose o Hawaii nei. j Ua m&ke, ua naioj ua hele i kahi ike I ole ia, I Na kakou e kanikau aloha nona, Aloha kuu aikane p'inana a ke on^ona, Ke hanini nef na kiowai o Kulanihakoi, Re haakokohi nei ka lani e hanau | i kana keiki, E ka o Haaliiio, e kanik^u no kou hoahele, Ua noho ehaeha oe me ke knuniaha no kou h6ahele, Aloha ka limu ka kanaka o Manu;.kep», Alohaka luhua o Mokaulele, A\oha na ko a ka Aalahina i ka pali Aloha ka ma le laulii o Koiahi, Aloha o Kanepuniu i ka wela a ka ia Aloha e ka ulu halaoKekele i ka' paia e ke onaona, Alolia ka ahihi o Nuuanu i ka 'makani, Aloha ka ua Kukalanale o Honolulu Aloha o Panaewa-nui mokulehua Aloha ko akua okioki poo o Mahiki Aloha Waianuenue e pipio ana i ka pali. Aloha ka ua Hee-knko-ula i ka moana Aloha o Kinimakalehua i ka wela a ka la, Aloha Lilinoe ka wahine noho mauna, Aioha ka nahele o Oopuola, Aloha ke kaweiu holu i ka makani, E ka hanauna Hawaii, e kanikau ae kakou, E ka Mo', e kanikau ae no Haalilio E kanikan aku ia lehova me na mea bani, ' E hosanft ia Iehova me Ke ola a pau Eia ka la a Iehova i haawi mai ai, E olioli kakou a e kaumalia, hoi. E na makamaka a me na hoa'loha—ua lawe mai au i keia kanikau i mea e hoomaopono ai kakou i ka m&nao o ka poe kahiko 110 ka Elelo imi Kuokoa o Hawaii nei. Elike palia me ke alii haku mele kaulana o ka I§eraela, i haku ai i mele kanikan
no Toiiftionk kona pnfthĀ ae la, 1 keia mau ofelo pokole loa. •'Ua ehaeha au aou, e kuu hoahanau e Ionatoaa e, He oluolu loa oe ta*u, hs fcupahaha kow aloha !a*u, * % E o mal ana 1 ke aloha o toa Pela no hoi ko kakoii ma,u Kaipnna i owili iho ai i Iei hoomanao 1 aloha no ke 'lii a lakou i aie nui ai * . ; E iia hoa o ka aiua kulaiwi, aloha—1 keia la ke akoakoa nsi kakou- me na hoomanao aloha ana imua o ke alo o ke Akua o Haaiilio a me Likeke i keia wa no hoi, aia ke au la i ke kai anp o Kaleponi he mau Elele Hawaii, e hoao ana .e uoi i ka mana nui makamaka e hoomau mai no i ko Hawaii nei noho Kuolioa ana, a oini hoi, aia i ke anu iniki o "Wa»i»etoua ke Alii o ka.aina. kahi i ai no ko Hawaii pono kumau. A i keia la hoi ke hui nei kakou a hooko aku i ka leo alakai o ke 'lii haku mele.o ka tseraela, "E noi aku oukou i maluhia o Ierusalewa, E. poraaikf*i auanei ka poealohaiiku iaia, tihu," Ua lohe iho nei kafcbu i na leo pule uwao o kekahi mau makaao kakon e uonoi ana no ka pono a me ka maluhia o ka aina Hanau a kakou i aioha nui ai. O ko'u manao aole no kakoa <e hookaumaha wale ia kakou me he poe la ua nele i na manaolana' maikai no ko kakou aina, Ke hoomanao nei au i na olelo a ka Moiwahine Liliuokalani ma ka aina e, i ka wa i ninau ia mai ai oia no kona ama hanau a me kona pono pili paa, eia kana i pane aku ai i ka mea ninaa: " Poeleele maoli keia Honua, ke nele ke kanaka i ka mauaolana.** M. ua uele ansi kakou i ka manaolana no ko kakou aina kulaiwi ? Ke iui.nei kakou i keia la me' na manao hoomaikai i ke Akua t no Kona mau hana aloha i kō kakou ma\i alii a me na kupuna o kakou i hala, Kona holoi ana i na waimaka o kaehaehamai a lakou aku. Ke hpomaikai uei k&kou no na poiv> ;v mo na pomaikai o ka wa i hala, a ke nonoi aku wl me na manaolana nlu maluehio no Kana mau kokua ana no ka wa e hiki mai .aua.
Aia !3Q me ka meaHaku hft!#!n ua manaolanM hanoli no lta pono, ka maluhia a me ka pomaikai o kona aisa haimu, nolailaoin i ppa:ui hoeueu m ai. "E noī.ookon ao ka maluhia o I^rusHietiii." Heaha la ke kahua nui o kei» olelo aoaV Eia puha, na makee oia a ua aloha no i na huna Upo aloha o kona aioa hanan, ua UAna " aku oia i na mauna kilakila, na awawa 'ullulī a me na knalono nani o ka aina hooilina mai na kupnna mai; ua kilohi iho 1a hoi i kona kulanakauhale [aloha, a na ke aloha e waiho aua iloko i hapai ae i na leo noi no ka pomaikai o ka aina. E na kupa o ka aina, knīiiwi t>, e ?ih k«-iki a na jxioopun.i a ua pof; aloha alua i inoe aku wi, <- pau e paha ka manawa o kakou ke kamnilio nui kakou no ka niea Hakn-hah-lu, a e pono paha lawo mai kakou i kekahi mau nianao alakai no kakou i keia 1a. I. Heaha na kuinu 1 aloha ai kakou i ko kakou aina kulaiwi ? (1) No ka mea, o tra aina no ia o ko kakou mau makna, a rnaInna i!jo o kona lopo aloha i hanau ia ai kakou. īna <■* ]iinau aku kakou i ke kanaka Esekimo e holoholo ana uialuua o kona wāhi waa mawaena Iioi o na kowa o na puu hau anuanu o ka Akau, no keaha la i noho mau ai oia malaila a i aloha ai ia mau puu pohaka anuajMi, oiai, aolo na mea nani malaila e hoohihi ai ka manao, Heaha kana e pane ru;ii ai? "T T a aloha au ( no ka moa, o ka aina ia e ko*u muu makua a o ko'u aina hanau uo hoi." Aole anei kakou P aloha i ko kakou mau makua? Aole anei ke uhi nei na huna lepo aloha o Hawaīi nei ia mau iwi aloha? Aole anei 110 Iioi e uhi iho ana ia mau Imna iepo maluna o kakou a me ka kakou mau keiki ? E na makamaka aloha, na kekahi mau mea maluna o ko kakou aina e lawe mai i na halialia hoomanao o na la i aku la, a e hooulu mai ana i na hoomanao poina oJe no na mea aloha e moe mnluhia nei maiale o ka lepo aloha o Hawaii, a e hōouhi mai ana i ke aloha i ka aina a na kupuna i eha ai ka ili i ka i-he. Ae ! ua aloha kakou. i ka aina o ko kakou mau makua a o ko kakou aina hanau no hoi a me ka kakou mau keiki, a owai hoi ke ahewa mai no ia alolia ana o ka6ou ? < s, 0 kuu kuleapa ponoi keia A o kuu aina kulaiwi hoi." (2) No ka mea, lie aina ko kakou, a owai no hoi ka mea e aloha ole ? Ua olelo mua ae nei au, a aloha wale ka hoi 'ke kauaka Eeekimo i koua mau puu hau anuanu, oiai, aole malaila na mea nani e hooluohi ana i nama-
Jka, o) loa »ku palip ko JiaVou , |ao ka mea, ke aina r)/»oilto kakon. j& iMoa aku i kou* niHU mauna, ikiiakila e hoolei ia m«i 1a e na jao, a e hoaahu ia ana ? Poīiehu I j ka hau afai. Kiei iho i konu wau' j»wawa nlinli m* kon* mau wai |owe inalie, Ha-lo ae hoi i |booa puo kinīkioi e ku kiai ana, ■ lae fao mau kīai »aue oie 'ia 110. Uhmre, Ma'iaikai ae i koūa mau pali kuhoho me na wai lele- - t huua i u» pali, kona mau pua aala ! jwaianuheae ko ia mai nei e kehau kakahiaka, kona mau ,nahe]e ulu wehiwehi e hooiauka-j naka ia aua e ka leo o ua tnanu.j j.O Hawaii ka nani, O Hawaii ji ka maka o ka opna, . O Hawaiij f ka naui o. ka moana- - i'akipika. Nolaiia, ke aloha nei j ,au i kuu aina hanau, kuu halej I kuiaiwi, no ka mea, he aiua nani ( a ke Akua i hoomaikni uui ai. ]
j (8) Ke aloha nei, no ka mea, j n he aina o ka maluhia, he home • hoi «o ka oluola. Ua ik.e niaka| | au a ua lo!ie 110 hoi paha oukou j no ka aina ma o aku o ka looaua j .nuj, kaaina hoi i kapa ia "Kn . 'aina o ka wiwo ole, ao b home Aole malaila ka { • ' • [malnhia, eia i Hawaii noi ia m^a • maikai, he ki ko laila puka i ke !ao a me ka po, aka, ma ko kakou < aina kulaiwī nei, aole he ki. he I hamama ka puka a ao ka po. (Koe ] nae paj38 keia mau 1a 'e wawahi i hale mai nei.) He aina «lnolu , ko kakou, aole maanei ka "hau |haukeke.' ! O ko kakou Kau ua uo ia rsc ko kakou Hooilo. j He t?a, oluolu ko knkou e lawe ia ; mai uei e ke aheahe lau makani I mai iia, ipoana uui Iaula mai, he j 0110 na hua ai o ko kakou aina. O jna ano a pau o kn kakou aina he nani, o kona-noho ana he malu|hia, a o kona ea he oluolu, nolaii la, ke puana nei au : I O Hawaii no ka oi ma ka iiani | O Hawaii no ka oi ma ka ol uolu i O Hawuii no ka oi ma ka maluhia i - ■; i II. Heaha na mea a kakou e h»iia ai i im>.opopo ai hoi paha lie aloha kakou i ka aina hanau ? Ua maopopo 110 ma ka hana ka mea nui, aole ma kaolelo waleno. (1) "E inakee hoi paha i na , kapuai lepo o ka aina hooilma |mai na makua mai." O ka piii- | kia nui o kekahi poe o kakou i keia mau la, o ke kuai wāl'e aku i na malihini i kahi hooilina, kahi hoi e ku iho ai na wawae, ua ake wale aku i na wahi elala ikemaka ia, aole hoi lie noonoo iho a lilo ia hai auhea iho/ka aina. e aloha ai? Na kekahi poe no o kakou e kuai nei i ka pono o ka "hanau mua" no na wahi huna papapa o ka lealea, me he Esau 'la e kuai ana i kona pono nul o iia hanau mua, no na wahi hua papapa pau w ilt E na makamaka * aloha, e kih mai oukou ia'u no keia mau olelo a'u, mai ehaehaoukou, oiai, he mea oiaio keia e hana ia nei e
kekuhi pw o ka.kuu, aole, lii, [ka iue<i ? lil'-» ui !Ho ia; o e , |paipai aloha ak'i n.ei,. e pa& iho i j |kah; koena I.koe, a e noonoo ilio; 'me ke.aloha i ka hooilīm o, na. F " 1 na kupuna i m<>_eak"u, E ao kanaka mai kakoueo ka wa| ■ e uee aku nei. * i f " ' "" ' '■"1 I (2) M E pule no ka pono a rae |ka maluhia o ka ainahanau " Oia !Bo in oieio alakai mua o kaolelo » kakoa i keia 1», O ke kanaka e iiui aua a e uiakee aua uo ka | pouo o kona aina hanau, e hilinai ana, oia i ke Akua &o Kaua m%u.. kokua ana mai, I ka hele aaa o Likeke a me Haalilio e imi i ke Knokoa o Hawaii aloha, uaukaīi aku ka leo o na Iiaipule mahope. Aole anei no hoi' pela kakou e hana ai, e hiliuai aku 'auo i ke Akua o ke "Kanlike" e kokua mai i ka Lahui nawaliwali maluna o ko lakou aina hooilina. ;3) "E aloha i ke Akua a e makee i ka pono o Kona hule." Ma ka pauku hope k>a o ka olelo 'aiakai o kakou i keia la, ua puana ae ka mea Haku-halelu: "No 1 ka hale o Iehova, o ko kakou ' Akua. E imi aku no au i ka pono inou." O ke aloha i ke Akua a Kona hale, oia ke kahuaoiaio 0 ke aloba i ka aina, oiai, eāwai ■ i haawi mai i keia aina maikai i kc kakou' mau makua, aole anēi 1 "Na īehora ka Houua a me kona i piha ai." Enamakamaka aloha, !mai haaīele kakou i ka hale a ko [kakou mau kupuna a me na maI kuai luhi ai, e komo kakou iloko |ou«, a a noi aku i kokakouAkua 'no ka pono laula maluua o ka | ainu. I , (4) "K haua like kakou, a mai j hoolilo iā kakou i poe mokuail.aua." O ka lokahi, oia ko kajkou ikaika, mai hukihuki aekela ja me keia me ka mauao, "owai j ka oi," aole pela e pono ai, e ipoina kakou ia k/ikou iho, a e j noouoo i ka pono laula o ka aīnA, ,» e imi pu ana hoi i ka pono o } na mea a pau. E hoike kakou ji ko kakou aloha aiua ma ka jhaawi ana i ko kakou ola iloko o , ua hana maemae a ku i ka x>ono, i e paleaku i na hana uhauha o ka | ulia, a e makee ana i ka pono o ko kakon mau home, a e pale aku !ana : na e kauo nei |i kekahi poe o ko kakou Lahui ! iloko o kapoinp. E na keiki oiwi o kuu aiaa aloh.a t na manaolana b(?i o Hawaii nani no ka wa e hiki mai ana. Ke paipai aloha nei au ia oukou, e makee i ka pono Kuokoa o Hawaii, a e hookomo i ko oukou ola ana.no koua poao a me kona holomua. Ae. Ke alo-' lia nei kakou i ko kakou aina hanau, no ka mea, he aiua aloha, he aina nani a ka malihini e hoohihi nei. Auwaua au maūaaiua, na kai, A ike i ko laila mau mea maikai. A noho haanou ma na hale alii, Aole he lua o kuu aina nei, Aiua t aina maikai» Aole he luu o &uu aina lioi.
. - ■ - i. r * - n ■ " Kvitt wiini nōiio, kuu a:na maikall X 1»ēle maBta e lopa..bnu ««!, ..,.. ] X* «iua i like me kuu aina jp.ēir 1 | Aiea» wa=>. roaik&i, - " Ka aina i Jijk$ tne ki.u nei, J