Ke Aloha Aina, Volume III, Number 45, 6 Nowemapa 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI,

Puuku @ KE ALOHA AINA

 

HONOLULU NOV. 6, 1897

 

Ka huakaimama a ko makou puuku

 

Ua Hal@ io aku no ma ke Kina@ o ke kaka@laka Po@-l@a ko makou makuahine Puuku, no ka Ua Kanilehua o Hilo Hanakahi, ke one oiwi ponoi hoi, kahi no hoi ana i kamaaina ai i ka alo pu ana i ke ehuehu kai o ka moana, me he aina maloo ala.  E hoohala ana oia he mau la ma ko laua home noho ma Homelani, mamua o ka h@@ hoi ana mai o ke Kinua no Honolulu nei.

 

O ka makou ia e kalokalo ae nei, e hahai ia kana huakai e ke ola maikai, a hiki i kona hehi ana i ke one maloo o Waiolama, a hui heu no me na k@pa o ua aina ua kaulana la i ke ala o ka hala me ka hinano.  E hoopahaohao hou ia mai ana paha ko H@@ ne kona hoea hou ana aku.  Aole ia he mea na lakou e pahaohao ai, oiai, he kupa no oia no Hilo, he iani iluna, a he honua ilalo e waiho la malaila; ke kumu o kona hiki hou ilaila, aohe kumu e ae.

 

HE HUI KUE HOOHUI AINA.

 

He wahi Hui ouo hou keia i hanau mai nei ma Wailuku, Maui, ma@@li o kela mau palapala kakauinoa kue hoohuiaina a ka Peresidena a ka Hui Aloha Aina I hoopuka ai, ua lawe ae la keia poe a kappa iho la i hui oia ano, aole he Aloha Aina aole hoi he Kalaiaina.  Oia@ keia mau @luku hoouna Elele a ka@ahui i Wasinetona, ua ala mai nei keia poe a hoike ae la i ke akea, he ake no o Maui e hoouna i Elele ponoi no lakou.

 

No keia kumu, ua holo aku ko Lahaina Peresidena Aloha Aina i Wailuku, no ka manaoia ana i Elele no lakou, a o ka ka mea kupanaha nae i ko makou lohe mai, o Keoni Likeki ni no ka Peresidena o ka halawai, a oia no kekahi moho holo Elele, me ka haalele ole i kona noho Peresidena ana no ka halawai, a hiki wale no i kona wa i koho ia ai e kona poai i Elele no Maui.

 

Ina he oiaio keia, aole no i waa ka au ana mai o ke kai.  Aohe a makou mea e hoike aku ai non, no ka mea, ke holo la no oia e imi no kona pono iho aohe o makou @ilinai nona, a na ka lahui no ia e kaupaona mai i kona kupono, oiai, aole i koho na Ahahui Aloha Aina a me Kalaiaina iaia.

 

NA HAWAII E HANA NONA IHO

 

Akahi no makou a kii aku @ ke kumu, ke kahua hoi a makou e ku nei a kakoo i ka hana hoouna Elele, mamuli o ke la oielo hooholo kaulana a kela Senatoa e poina ole nei kona @noa ia makou oia boi o Tuppie, a oia hoi ke kanaka mua loa nana i anai kela hana eleele o ka hoohui ain, a @@o ai i mea make, no elua makahiki ae nei i hala mamuli o kela mau hauolelo e kau ae la maluna:  “Na Hawaii n@ e hana nona iho.”

 

He mea oiaia, o kela mau olelo i pa mai ai iloko o ka umauma o ke kanaka Hawaii aloha aina oiaio, ua oni konama@ aakok@, me he mea la. E i okoa ae ana no, o kou wa keia e hana ai no ka pono o kou aina, a he mau la wale, mahope mai o ka loheia ana o kela ole lo hooholo, ua ulu ae la ke kaua kaulana o ke aloha aina ma ka puu o Leahi, aka, mamuli o ka hemahema a me ka makaukua kupono ole, nolaila, ua hiki ole ke hoohoa mai i ka maka@kua o ke aupuni e ku nei, a pela iho la i emi hope a keia hana i hooulu ia ai e ka lahui oiwi o ka aina.

 

E pono no paha kakou @ hoomaopopo iho, i ka wa i hoo una ia ai o Haalilio, aia ke ku leana o ka mana piha iluna ona kahi i @ekau ai, mamuli o ka hookohuia ana e Kamehameha II@., a o Rikeke hoi kana mahele olelo, a o ka hopena hoi o kana huakai, oia no ko na aupuni nui ike ana mai iaia ma ke ano he Hawaii olaio mailoko a waho, mailuna hoi a lalo, no ia kumu, haliu mai lakou a apono mai, ua pololei kona kii ana aku i ke kuokoa o Hawaii, no ke mea, aole oia he haole, aole hoi he hapa, aka, ne mahina piha iloko o Mahealani.

 

I ke au mai o Kalakaua, ka Moi, ua kii ponoi no oia me kona mau kapuai Alii i ke kuikahi Panailike, ae mai la o Amerika a haawi mai la, me ka apono @na i kana hana, no ka mea, he Hawaii oiaio @oi.  Hoea mai ke Duke o Edineboro la nei, a o Penikalaka ka Puuk@ o ka Moi Kamehameha V., hooleia mai kona ike ana iaia, me ka olelo pu ia mai aole he kanaka Hawaii keikie e ae kekahi mawaho ona.  Nolaila, ua hoounaia o Kalakaua, a lele mai la oia iuka nei o ka aiua, ma ke ano he ma@hini keikie na ka lahui Hawaii.

 

Eia joi ka hana Elele he poe Hawaii piha, aohe wahi a Amerika e nema mai ai, olai, o kona kahua ia i ku ai maluna o ka olelo hooholo a Tuppie i hana ai, a ke hoea aku lakou a waiho aku i ko lakou kuleana i hiki aku ai, e awiwi auanei o Amerika i ka haawi mai.  A ke pono ka aina i na Hawaii ho@manawanui, o na haole no ma kahi o na p@@ nui, a pela no hoi me na hapa, he poe huli loaa na Hawaii, a o lakou ae la no na poe ai loaa, a heaha ke kumu o ka pehi ino ana i na kanaka, no ka mea, na lakou e huli a na oukou e ai.

 

Nolaila, e hoopau ae na manao hoopalaimaka e waiho aku kakou ia mau mea ma kuono, a e ha@@ kakou me ka puuwai hookahi, ka manoa hana hookahi, a pela aku i aha ai? I kaa ai ke eo o kela olelo hooholo kumu, “na Hawaii no e hana nona iho.”

 

KE NEE NEI NO MAKOU IMUA.

 

O ai, elike me ka ikaika @ ke aloha iloko o ko makou puuwai, pela no ka ikaika @ ko makou manaolana, e p@@@ no ka pon@ o ka aina, ma n@ ano a pau, no ka hoomau ana i ke kumuhana a ka lahui i ake ai e holopono, a i ike ia ai h@i he hana hiki no ka keia i ka lahui ke hapai, oia hoi ka hoo una ana i na Elele, a ke holo pono a au i@ aku ka kakou mau Elele, no ka imi ana i ka pono o ka aina, alaila, ua nana mai ka lahui ia mau hana, me ka nana ole i @a kaohi manawa ino a kekahi mau h@a nupepa o makou e olelo nei, “o Hawaii no keia noho,” he mau olelo keia na ka mea i loaa ole ka noonoo maikai, oiai, he like ole na kahua halau i hoonaauoa ia ai o kela a me keia a hookahi wale no wahi e ike ia ai ka naauao io a me ka “hupo” o na Elele e manaoia nei e hoouna, ma ka lakou mau hana i Amerika, ke kahua heihei hoi e a@e ia aku nei, aia ilaila ko kakou palekana, ma o ka hana la a ka lahui i hoomana aku ai na keia poe e hana.

 

Nolaila, e ku iluna a e hapai i ka hana e hiki ai ko kakou may Elele ke hoounaia, mai nana i na olelo lapuwale e wawalo hele nei ma no kolamu o na nupepe hoino a lili pilikino, he mea okoa loa ia, a he mea okoa keia.  O ko ka lahui pono keia mai o a o, aole no ka mea hooka@i, aka, no ka lehulehu a pau, a ke pono mai, aole o kakou o ka poe ilihune ke hikimua aku ana ma kahi o k ipuka o ka pomaikai e nonoi ai, aka, o ka poe no e hoino mai nei ia kakau, o lakou ana no ke hoea mua aku ana, aole o kakou, ma na olelo hoouhiuhi o ka maalea, me ka helu papa aku i ko lakou kulana mahope o ka lahui.

 

Oia ano poe, aole ia i helu ia iloko o ka papa kuhikuhi o ko makou wai@ona noonoo, no ka mea, o lakou ka poe i olelo la, he poe hihiu hae lakou mai ka aina aku, a ke pau ka mah@kea ia kakou i ka paeli ia, oia ko lakou wa e heohuikau pu mai ai i ka lakou mau hua kanu, me ka kakou, ka poe i luhi a kahe ka hou me ka ikaika.  Pela no keia ano hana a kakou e hapai nei, ke hele nei, ko kakou mau komi@e noi d@la, me ka loaa pu mai i na olelo pakike ia mai, a ke holopono ka hana a ia poe, a hoi mai na Elele me kahua o ka hauoli no ko lakou aina makuahine nei, e nui auanei ka waha i ka hamama, o makou kekahi i kok@a a he mea ka’u i kokua no ka Elele.

 

Nolaila, o ke aloha hoa kanaka, oia ka makou e nonoi nei, e hapai kakou i ka inoa o Hawaii a kau i ka pane poo o ka hanohano, alaila, kupono kela mau@@@lo a Tuppie, “na Hawaii no e hana nona iho,” a @ia hoi keia wa e makemake ia nei, aohe he wa hou aku.

 

AOLE NANA I KA PAA LIILII.

 

Eia na nupepa haole a me kekahi may nupepa Hawaii, ke hoopuukahua mai nei i ka makou hana e hapai nei no ka pono o ka aina a me ka lahui hol@okoa, ka mea hoi a makou e olelo nei, o k@ kakou aho hope loa keia, i na no ka lanakila, ua maha ko kakou mau manoa a pau, a ua manoa kakou, ua @oi hou mai ko kakou ano kanaka Hawaii, a oi palau aku i ko ka mua, ma ka hooi paumi ia ana aku o ka hauoli iloko o ko lakou mau puuwai.

 

Ke @ mai nei kekahi may nupepa, aole e hele ana o Kwananakoa a me Keoni Mahiai no ka hana Elele i Wasinetona mamuli o ko laua paa malalo o o ka laua may mea i lawelawe may hana ponoi, a mamuli paha hEi kekahi o ka hoonuinui a na nupepa, aka, aohe o makou nana ia mau olelo makani, no ka mea, aia ko makou hilinai ma@u@a o ka lokahi o ka lahui, e hiki ai ia makou ke ole lo ae, he mea ole na mea a pau a ko kakou mau enemi e hoohalau nei i ke alahele o ka pomaikai maluna o keia hana a ka lahu@ e hapai nei.

 

Ina e pono ana keia hana a makou e hooikaika nei a me ka lahui pu joi, aole o makou a me ka lahui ke lele mua aku ana ma kahi hohonu o ka wai aka, o ka poe e hoino nei, a@@ hailuku nei i keia hana a mai kou a me oukou e ka lahui e hoomanawanui, a o kakou ma kahi papua mai o ka wai, a o ka poe e keke niho mai nei ma kahi hohonu aku o ka wai a heaha hoi ka mea o ka noke ana i ka hoino, hoopau ia ma@ao, a pupukahi like ae kakou no ke ola o na Elele a kakou e hoouna aku ai, i aha ai?  I loaa ai ka lanakila ma ka aoao o ka lahui Hawaii.

 

O kekahi kumu nui o ko makou ake ho@una Elele, ala iloko o ka lol@ o na Elele a kakou e hoouna ana, he hana nui@iloko o ko lakou lima, a i ko lakou wa e hiki ai i Amerika, o ka wa ia e hoohana ia ka lolo o ke kanaka Hawaii.  I ao pu ole ia me kekahi poe e ae iloko o ka halau hookahi o ka noonoo.

 

Nolaila, ke ku mau nei makou a kauleo mau aku i ka lahu@ eia ka wa hope loa no ko kakou hooikaika ana no ka pono o ko kakou one oiwi, e ku iho kela a me keia kanaka Aloha Aina oiaio, a olelo iho, ua hiki mai, ko’u wa e hooikaika ai no ka pono o kuu aina a me ke aloha pilipaa i kuu Alii Aimoku e noho hoomanawanuimai la i Amerika.

 

O KA WA KEIA O KA HANA.

 

Aohe wa e aku a ka lahui e hana ai, o keia wa wale no, no ka lulu ana i ke ola no na Elele e hele ai, eia kekahi mau Komite ke hele nei e hana me ka hoomanawanui n@ ka hoohelomua ana aku ne ke ola o na Elele i makaukau l@a e haalele iho i na kapakai o Hawaii, no ka pono o ka lehulehu.  Ilal@ o ka Iahamauleo o Eva kekahi o ni Komite @hi dala, oia hoi o George Po@l@a, a ua hoopomaikai ia no kana huakai mamuli o ka loaa ana iaia he may hua ohaha o ka pomaikai ma kana huakai makamaka no ia wahi, a oia no ka makou e paleo aku nei laia, e hoomau loa aku i ka hana ne ka hoeueu ana i na hana e holomua ai ka ka@ou mau hana e hapai nei.

 

Eia no hoi kekahi poe ke komo kauhale mai nei, ma ke ano he poe Komite i hoomana ia e na Ahahui Kuwaena, a ke hele nei lakou e hana me he poa alihikaua la e alo ana i ke ehuehu o na olelo hoopalaimaka a kekahi poe, me ka manoa e hahai mahope oia mau elelo waiwai ole.  O kekahi poe, aohe o lakou nana ia may mea, wehe ae lakou me ka manoa akea mailoko lilo mai o ko lakou mau puuwai, i ka lakou mau wahi a@-a moni, a haawi mai la, me ka i pu mai, o ko makou aloha keia no ka lajui, a ke haawi nei makou ia, nei ka nana hou ole aku.

 

Nani k@ makou hauoli i ka wa i puana ia mai ai kela mau mamalaolelo nani, e hoike ana i ka manoa aloha aina oiaio iloko, me ka nana ole i na manao kuamuamu pilikino, he okoa no ke ano oia poe; o@a ka poe i olelo ia @e papa’i, ma ka @iho ka ikaika, aole ma ka hoao maoli ana iho e @awelawe na lima malalo iho, ma kahi o ke kumu o ka hana i makemakeia ai, aia nae i@a@@a e akaka ai ka manao makee io @ ka poe kakaolelo a ho@pau manawa.  N@-