Ke Aloha Aina, Volume III, Number 43, 23 ʻOkakopa 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

POAONO,  OKATOBA 23, 1897.

____________________________

 

 

KE  ALOHA  AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu-

pepa na ka Lanui Hawaii.

______________

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI,

Puuku o KE ALOHA AINA

____________

 

HONOLULU, OCT. 23, 1897.

____________

 

NA KA LAHUI NA ALAKAI, A NA NA

ALAKAI  KA  LAHUI.

_________

 

          Oiai makou e kau aku ana na maka maluna o na Alakai a ka lahui a ka lahui i koko ai me ka lokahi, a me ka ulalee la, a e kilo ana hoi i ka laua alakai ana o na la i hala ae nei, aole loa i loaa ia makou he mea e hookuihe ia mai ai ko makou manao no ko laua kupono ke lilo i mau Elele no ka laoui, no ka imi ana i ka pono o ka aina, ka lahui, a me ke  Alii, a oiai o ko laua kuleana ia, a ka lahui i hilinai ai ia laua e lilo i alakai, nolaila, o ko ka lahui lawe ana ae a hoouna ia laua, oia maoli no ke kulana i loaa ia laua, ma mua o kekahi poe e ae.

          O ka olelo kaulana a ka Peresidena o ke Aloha Aina, "ma kahi hahana loa o ke kahua kaua, malaila na alakai e komo kino ai e paio i ka enemi.". A oiai o ko kakou keehina hope loa keia, no ka hookoia o ka manao pakaha aina o Amerika e lawe ia Hawaii, a i ole kona lawe ole ae, nolaila, he mea kupono loa ka hoouna ana aku o ka lahui ia laua imua o ke kahua kaua no ka aio ana no ka pono o ka lahui ka aina, a me ke Alii, aole o ko ka lahui aua ia laua e noho i hope aei, a e kekahi poe e ae i maopopo ole ke kulana o ka noho hooikaika ana no ka wa i hala ae nei, he mea maopopo e hoea mai ana na hana kupaa ole, nolaila, ua oi aku ke kupono i ka lahui ke hoouna i na alakai o ka lahui i ikeia ko laua kupaa me ka naue ole, a he kupono loao ko ka Ahahui Kalaiaina wae ana ae i na alakai o ka lahui, o laua na  Elele a makou e kanalua ole ai ke olelo ae i na e hoea aku ana laua, e oi loa aku ana ko Amerika mailani ana mai ia laua, oiai he mau oiwi ponoi no ka aina, a o ke laua hele kino ana ana ia e hookumu hou ke ola, o ka aina, hookumu hou ke Alii, hoolaupai hou ka lahui, a oia ka makou e kahoahoa ae nei i ka pule hookumuhana

          Hookumu ka Lani,

          Kumu ka honua,

          Ka paa, ka paa,

          Ka naki ka ma u,

          Ka hihi ka pipili ka aaki,

          Pipili kani owaka lele,

          Lele hoaka ka paku,

          Lele hoaka ka lani,

          Hoana kaka,

          Kukui ka lani,

          Ho-ena-kaka ne-i ka lani,

          Hoene i hoene i kukuku-kuaku e.

          Ku ka lani iluna nei,

          Paa ka lani, paa ka honua, paa ke Alii, paa ka lahui, i paa i na koo, na alakai o ka lahui Aloha Aina,

          Hanau ka aina, hanau na'lii, a ola ka lahui.

______________

 

AOLE KEIA HE WA NO KA MOKUA-

HANA, I HOOKAHI WAI O

KA LIKE.

________

 

          Oiai makou e kilo ana i ke kulana holomua o ka aoao o ka lahui Aloha Aina, ka aoao hoi a makou e ku pu nei a paio aku no ka pono o ka lahui, o na mea i loaa ia makou iloko o ke kowa loihi o eha makahiki a me ka hapa i hala ae nei, oiai makou a me ka lahui p@ i lilo ai i mau koa no na Alakai a ka lahui i hilinai ai, ma ka lakou mau hookele ana i ka aoao o ka lahui, no ka lanakila o ko lakou aoao, ua kau aku na maka o ka lahui me ka hilinai nui, ma o ka lakou alakai, a hooponopono ana e halawai mai ai ka lahui me na hopena lanakila, a lakou e paio nei me ka enemi.

          A hiki mai no i keia la, ua kaa aku ke alakai ia ana o ka lahui malalo o na Ahahui i noho poo a alakaiia e James K. Kaulia, D. Kalauokalani a me Mrs. Kuaihelani Campbell, ua uhipu aku ka mana o keia mau Ahahui a puni ka moana Pakipika a hala loa i na welelau o ka honua, a ua ikea hoi e ke ao holookoa aia na ahahui alakai o ka aoao aloha alii.

          A o na hooponopono a me na alakai ana a ua mau Ahahui la ma o ko lakou mau Peresidena a Aha Hooko la, ua paa ia maluna o ka lahui me ka hoopaapaa ole ia; a oiai, ua ala ae nei ua mau ahahui la ma o ko lakou mau ahahui la i lawelaweia me ka naauao e ko lakou mau alakai naue ole, ua hooholoia iho ia e hoouna ia o na mau Elele i Wasinetona, no ke kiai ana i ka pono o ka lahui, a ma na lono hope i loaa mai ia makou, ua hooholoia iho la e ka Aha Hooko o ka Ahahui Kalaiaina, ma o ke lakou wae ana la i na Elele a lakou i hilinai ai, oia na Peresidena David Kalauokalani, ame J. K. Kaulia, a o ka laua kakauolelo oia o J. M. Kaneakua, i ka wa i pahola ae ai keia mau inoa ma ka Poaono nei, ua lilo no ia i mea e meha ai kekahi poe, a eha wale kekahi poe, a hoohalahala hoi kekahi no, kona mea ole ia aku.  Oia ka makou i olelo ae nei, aole keia he wa no ka mokuahana, aka he wa keia no mokuahana, aka, he wa keia no ka lokahi, i na oia ka manao e na Ahahui Alakai o ka lahui, heaha ka hoopaapaa ana?  O keia kekahi o na ma'i nui loa i loko o ko kakou lahui, o ka hookipa wale mai o ko kakou mau lunaikehala i na manao aki aku o kekahi Hawaii i kekahi Hawaii, oia hoi, i ka wa e kukulu ae ai kekahi Hawaii a mau Hawaii paha no kekahi hana i makemakeia, oia iho la ka wa e uali ia aku ai, me ka noonoo ole ae he mea paakiki ke kukulu ana a he mea oluolu loa ka hoohiolo ana, oia kekahi poino nui iloke o ko kakou lahui, e lakee ana ia mau manao me he moonihoawa la, a ka la o ka inaina, papale maluna o ka noonoo maikai.

          No makou iho, aole a makou hoohalahala ana no na inoa a makou i hoakaka ae la, oiai, aia ka lahui malalo o ka laua @ alakai ana, a aohe he hoohewahewea ana a ka lahui, e ninau iho ai, owai la mea?  A me na hoohuoi e ae he nui, oiai, ua ike ka lahui ia laua, a na ka lahui i kukulu ae ia laua i mau alakai no ka lahui, a ke manao nei makou, e like me ke ka lahui wae ana ae ia laua i mau alakai no ka lahui, mai waena ae o 40,000 o ka lahui, ua kupono ko ka lahui hilinai ana o laua na Elele no Wakinekona, a o ka wae ana o ka Aha Hooke o ka Hui Kalaiaina, ua loaa na Elele kupono, me he la o ka ke Akua no ia i wae ae ai i mau Elele e ola ai ka lahui.  Nolaila, e hooki na Hoohalahala, e hoi ae a hookahi ke kaunu i Waiolohia.

______________

 

NA  ELELE  HAWAII  I  AMERIKA

A  ME  EUROPA.

______________

 

          I ka makahiki 1839, hoounaia o Haalilio i Elele he Alii Hawaii koko piha maoli, a o Likeke kana kaukauolelo, no ke kii ana i ke Kuokoa o Hawaii a i Novemaba 28, 1843, kakauinoa ia ke kuikahi kuokoa e na Aupuni o Beritania a me Farani, o ka mua loa ia o na Elele mai Hawaii aku nei, a ua loaa na hopena pomaikai o ka aina ia Elele.

          2 -- I ka makahiki 1893, hoounaia o Numana he haole Kelemania i ewe ole ia Hawaii me Kawananakoa i mau Elele i Amerika, no ke kii ana i pono no ka Aina, ka lahui, a me ke Alii, i hoohuliia ai e na enemi.

          He Elele o Numana i lawa ka hilinaiia no kona makaukau a me ka ike no kana hana i hoounaia aku ai, a malalo o kana alakai ana ke keiki Alii Kawananakoa, me he kakauolelo la ia na ka Elele Kelemania naauao.  Aohe wahi pomaikai i loaa ma ka laua huakai.

          3 -- I ka makahiki 1895, hoounaia o Wilimana he haole Kelemania i mare i ke ewe Hawaii, Samuela Paka, he koko hapa Hawaii, Keoni Kamaki he koko hapa Hawaii.

          Ma na mea i loheia mai, aole lakou i huipu me ka Peresidena Kalivalana no ka lakou oihana i hele aku ai, i na ninau no a ke kuhina nui, owai kou makuakane?  Alaila no hoi mai na Elele, i na aole i ike na Elele i ka Peresidena Kalivalana, alaila, e ulu ana na ninau kupono ke hoohuoiia, no keaha ka ae ole mai o ka Peresidena e ike i na Elele lehulehu a ka Moiwahine, aole anei malalo o kekahi mau kumu kupono ke lawe mai kakou a noonoo iho?

          1 -- He Kelemania o Wilimana, a he o na mahiko, e hoouluia ai na noonoo ana e imi ana oia no ka pono o kona pakeke ponoi iho a e huikau pu ana me ka poe hookahuli Aupuni.

          2 -- O Samuela Paka kekahi Kuhina iwikuamoo ole i huli ai ke Aupuni o ka Moiwiahine; a he mea a paa ana malalo o na Hui waiwai o Hawaii.

          3 -- He koko hapa i loaa maloko mai o ke ewe o na kanaka o na aina e i kipa mai @ Hawaii nei, a e huikau pu ana me ka poe hookahuli aupuni.

          4 -- O Keoni Kamaki, he koko hapa, a he ona mahiko e huikau pu ana me na poe hookahuli Aupuni Moi.

          5 -- O lakou a pau e imi ana no ka pono o ko lakou mau pakeke iho.

          Me he la o keia mau kumu a i ole o kekahi paha o lakou i hookuakanaka ia mai ai keia mau  Elele, mai ka ike a kuka pu ana me ka Peresidena Kalivalana ma ko lakou ano Elele.  Nolaila, eia na Ahahui ke hoolalelale nei i mau Elele, o ka makou ma ia wahi, e akahele ka wae ana, mai wae i kanaka e huikau pu ana ma ka poe hookahuli Aupuni, aole hoi i ka poe e kioe pu ana na lima i ke pa hookahi me ua poe la, o nanakee mai ka ia i ka maunu ekaeka, ho aku na na Alakai o ka lahui e kii he Hawaii piha i like no me ko Haalilio, i ole ai e wae ia mai e Amerika a komo ole mai hoi na hookui ninau ana i na makua, e puka aku ai ka haina, ma ka moku okohola mai ko'u makuakane, a ohi kahi kaki i Honolulu, noho ilaila a mare me ko'u makuahine loaa mai ao, ho aku ka lahui ike ewe mai a Kumulipo mai i heleia o ka haina a hookui me Welaahilaninui, ka makua o na kanaka Kawaii.

_______________

 

          Ma ka hora 10 a.m. o ka la Sabati Oct. 10, 1897, ma kahi o kana hunona kane T. K. R. Amalu, ma Hookena, Kona, Hawaii.  Ua oluolu i ke Akua ka lawe ana aku i ka uhane o ka'u wahine i aloha nui ia, Mrs. Eliz. Kaholo Kaelele, a waiho iho la i kona kino lepo, a pela i ko ai ka olelo a ka Palapala Hemolele.  E hoi ka lepo i ka lepo.  Ua loaa oia i ka nae a me ka ma'i ma ka puuwai, ua imi nui la kona ola ma na lapaau naauao ana o keia au e nee nei, aole mae he loaa o ke ola, a hala aku ia.  Aloha wale ia.

______________

 

KA  KA  LAHUI  HAWAII  HANA  PONO.

__________

 

          Ua aui ae nei na la o ke kakauinoa ana, no ko ka lahui Hawaii kulana kue mau i ke akua lapu a ka poe hookahuli aupuni e ake nei e lilo kakou i poe makau wale, a puni aku mahope o keia mau hoenuinui olelo manawaiho ana ia kakou, a no kakou ke emi hope mai, ua loaa iho la ka hakahaka a me ka makalua a lakou nei e elieli iho ai i ka leo, a kanu iho i ka lakou nei mau laau i manao ai, ua kupono ma ia wahi, eia nae, ae puka ae ana oia me ka hoopoino nui ana i na mea kanu e ae ma kona wahi i kanu ia ai.

          Oiai, eia ke paa ia nei he huina inoa nui o ka lahui Hawaii, i ku ae me ka manaoio hana, e pale a e kue loa i ka hoohui aupuni me Amerika, ke kumu a me kahi i puka mai ai o keia kupuino, nana e hooulu-a nei i ka noonoo o na oiwi ponoi o ka aina hanau, me ka manao e kipaku loa aku iaia a me kona poe kahu nana e hanai nei iaia me ka waiu a me ka meli o ko lakou mau manao alunu.

          Ua ku ka haawe o na inoa o ka poe i ake io maoli no ia ko lakou aina hanau, me ka manao makee e hana maoli la ka pono a haule mai na lani.  Nani kela mau noonoo, a nui no hoi ka mahalo, i ka lohe ana aku i kela mau leo e hauwawa mai ana, mai nana i na olelo hoonaaikola a ko kakou mau enemi e ulupa nei la kakou, oiai ua uku ia lakou no ka lakou mau hana kumakaia ana i ka lehulehu.

          Ke olelo mai nei hoi ka nupepa Kuokoa, eia ke liuliu nei na poe Roialiti, "e kauohaia aku na poe o ia aoao mai Hawaii a Niihau, e lulu dala lakou no na lilo o ka hoounaia ana o na Komisina Hawaii o elima lala paha ka nui, no ka hele ana i Wasinetona me ka hooikaika ana e hooholo ole ia ke kumuhana Hoohui Aupuni."

          He nui na olelo hoopukahua a ka Lunahooponopono o ke Kuokoa i manao ai, e hooweliweli aku i ka lahui Hawaii, i wahi e ulu ae ai na manao kanalua iloko o ka noonoo o ka lehulehu, a hoolilo i keia hana kue a ka lahui e hapai nei i mea ole.

          Ke manao nei makou, o ka lulu ana o ka lahui holookoa no keia kumuhana hookahi, he hanaia i ike ia kona hopena me ka moakaka loa, oia hoi ke kaa ana o ke eo ma ko kakou aoao, a hoololiia ka hoohui aina i kumuhana make mau loa no ka wa pau ole a e lilo auanei na poe nupepa e kakani nei ko lakou mau leo me he kopena la ia wa, i poe pi i ko lakou mau leo, a hoomaka la-

 

 

 

____________