Ke Aloha Aina, Volume III, Number 43, 23 October 1897 — Page 3

KE ALOHA AINA

 

                        KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 23, 1897.                              3

 

AHEA NO LA HOI HOOPAU AE?

 

Ua nui a lehulehu na manawa a na nupepa Hawaii a me ko na haole pu no hoi i a'o aku ai i ka lahui, mai noho a malama i na akua kii o ke au naaupo, no ka mea, ua hala ia mau la o ka noho kuapaa ana malalo o ia mau hana, a eia kakou i ke awakea loa o ka malamalama o ka pono karistiano, i jaweia mai a hoolaha ae iwaena o ko kakou mau Paemoku nei, no 70 makahiki a oi, o ka hookuonoono ana o ia pono.

            A e like me ka hoohola ana mai o ua kukuna la maluna o ka aina, pela iho la i loaa ai ia Hawaii Uuku, he wahi kiko a kulu inika hoi o kekahi wahi puu one iwaenakonu o ka moana Pakipika, ka haaheo ana ma ke komo pu ana aku e helu ia me na aupuni nui o ka honua, ma ka naauao a me ka holomua o ka noho'na ulako lako o na kanaka, a pela hoi ma na hana i ike ole ia i na makahiki mua o ka pahola ana mai o ka malamalama o ka naauao, a oia anei hoi ka kakou mea e makemake ai e hoi hou aku e ai i ko kakou luai i kiloi kahiko la?

            Manao makou he hana kupono ole loa ia na kakou e hoaui hou ae ai imua o ke akea, no ka mea, he laau make la ua holiolio kona mau iwi, a o ka kakou mau laau i hanaia a ike ia no he ola iloko ona lau nahelehele o ko kakou aina ponoi, ka mea hoi a makou i apono ai, ua kupono no ia mea, ke malamaia iloko ona ohana Hawaii a pau.

            O ka hana hoomanamana a kekahi wahine kahuna i hopu ia ma Kamoiliili, i ka po Poalua nei, iloko o ka hihipea o na laau ooi o ka latana, ua hoike mai ia i na hana e hoehaeha i ko makou puuwai, a oia mea, oia ka makou e a'o nei, mai hana i na mea e hoomau ia ai ko kakou hookaeia ana e lakou nei, a ke hoike nei hoi makou i keia malalo o na lono i laweia mai io makou nei, a maloko hoi kekah o ka nupepa puka alaula o keia la, (Pakolu) a oia iho keia malalo nei:

            "Aia iloko oka ulunahele ooi o ka lanatana, ma ka apana ae nei o Kamoiliili, kekahi ka huna wahine. nona ka inoa o Makakoa, a me kana kane pu hoi, a ua olelo pu ia ae hoi, ua kau ka weli o ka makau i na poe a pau e noho ana ma ia wahi, mamuli paha o na olelo hoonuinui wale a kekahi poe he hiki iaia ke hana ma ka pule ana i kona akua kii pohaku o 200 paona ke kaumaha, a ke kena oia e like me kona makemake, e hooko 10 ia ana no me ka hala ole.

            Ua hele aku no hoi kekahi poe o ia apana a me ko kekahi wahi e ae, no ka lapaauia mai e ia a ola, me ka manaoio no aia he ola iloko o kana mau huaolelo a pau e hoopuka ai me ka hala ole, a pela iho la i hiki aku ai he heluna nui o na poe ma'i @ ona la.

            He pule i hala ae nei, ua hooholo iho la o Charles Chillingworth, e hoao no oia e hopu i keia Makakoa, ka wahine kahuna hoi nona na makahiki ne 60, e like me kana mau olelo kaena i hoopuka ae ai, e pili ana i na makai, a penei iho ua mau olelo la a makou i lohe ai mai kekahi mea mai:

            "E ae aku ia lakou e hele mai, aole lakou e ola loihi, mahope iho o ko lakou hopu ana ia'u." He elua la mamua aku o kona hopuia ana, ua make iho la kekahi ma'i a ua wahine kahuna nei i hana ai.

            I ka Poalua nei, ua loaa aku he keiki malalo o ka lawelawe ana a keia kahuna, ua wahiia i ka huluhulu, me ka hana e lilo me na kauoha a keia kahuna, a oia mau kauoha ana a pau, ua hooko wale ia no e ka oha na, me ka manaoio e loaa ana he palekana maluna o keia keiki, a hiki i ka wa i hopuia iho la keia wahine a laweia mai la i ka halewai, malalo o ka lapaau laikini ole.

            O ka mea nui wale no e nana ia aku ai, ola ke ko ana o ka wanana hoopunipuni a keia wahine pegana, e make ana ka poe makai, nana oia e hopu. kupanaha no paha hoi keia ano hana, e pono e hoopau loa.

 

HOOMAUIA NA ELELE.

 

            Aole o na like ole o na manao ma ka halawai hoi o na Aha Hooko ma ko lakou noonoo ana e hoounaia i mau Elele, e lilo ai i mea e emi pu ai ia hana maikai. E hoomau ia aku ana no ia kumuhana e na Ahahui Kalaiaina a me Aloha Aina kane, a hiki i ka hopena me ka nana ole ae i na ula leo a ka poe makemake kahinu, a hookae ili. E hana ana, a e ku ana ana Ahahui i oleloia, a hiki i ka minute hope loa, a maluna o ke kahua o ka nele me na makaukau ole e hoolawa no na lilo e emi pu iho ai, aole ma ka hoolohe ana i na holoholo olelo e hoino pilikino aua, e nema ana a pela aku, e ilke me ka manao o kekahi poe, aole ma ke ano maikai maoli, aka, ma ka lili wale no, me ka manao e kali a hiki mai o Gaberiela ka Anela hemolele loa, oia ka Elele e hoouna ai, hookuu aku ia poe e kali i ka lakou Elele, a e hana kakou ka lahui Hawaii no kakou iho, i na no ka lanakila a no ke pio paha, aole hoi o ka hohe wale i na olelo hoonuinui a kekahi poe.

            Ma keia hana e maopopo ai ka poe Aloha Aina oiaio, a ma keia hana e ikeia ai ke Aloha ma ka lehelehe aole ma ka naau hana io.

            Aka, ke olelo nei makou, i na o na lima o Iehova me kakou ka lahui Hawaii ili@ e hoea mai ana ka hora e i @ko ia ai ka Solomona mau @elo "Na ka haaupo e hoohaaliaa i ka mea naauao," a o ka makou hoi, "na ka ilihune e kukulu ka hale, a na ka mea waiwai e noho kona mau rumi."

            Nolaila, imua e Hawaii ilihune no ka pono o ka aina, ka lahui, a me kou Alii, a mai hoolohe i na olelo e make ai kakou, a na ke Akua o Iakoba, o Isaaka, a me Aberahama e kokua ia kakou.

 

KALAIWA KAA NOONOO OLE.

 

            Ma ke aumoe o ka po Sabati aku nei i hala, Okatoba 16 ma Wainaku, Hilo, ua kalaiwa aku la kekahi Kepani i kona kaa huila-lua me ka holo nui, a oiai nae oia e kuupau ana i ka hana a ka lio, ua hookui ak la oia me kekahi wahine Hawaii, a hina aku la ola ilalo, a kahuli iho la ka waha o ke kaa ilalo, a kiloi ia aku la hoi ua wahi Kepani holo nui nei mailuna aku o ke kaa.

            Ua hopu ia ua wahi kaa-ka iki hana pono ole nei, a hoopaa ia i kahi paa o ke aupuni, no ke kue i ke kanawai, e malama ole ana i ke ola o ka lehulehu, mamuli o ka loaa ana o ka poino maluna o kela wahine Hawaii, i hookui ai iaia.

            Ua hookuu ia mai no oia malalo o ka hona ana a kona mau hoaloha. Aka, o ka mea kupanaha nae, mahope koke iho no o kona puka ana aku mai kahi i hoopaa ia ai, ua loaa aku la kona kino ua make, a me he mea la, ua lawe ae no oia i kona ola ponoi iho, mamuli o kona ola ponoi iho, mamuli o kona makemake ole e ike kau i ka mana o ke kanawai o ka aina e kau mai ana maluna ona, e lilo i kauwa hooluhi no kana hana hewa i hana ai. A oiai hoi, he lahui maa no keia i ka lawelawe i na hana oia ano, nolaila, ua hoomaopopo ia iho la no hoi pela no oia i lawe palanohe ae ai i kona ola no kekahi wa hou aku.

 

            Eia ke hoomaamaa kikipu nei na wahine haole i keia mau la ma ko lakou kahua ma Kakaako.

            Ua hoopuka ae o Lunakanawai Hardy, he houoha e malamaia ana he kau kiure kuikawa, ma ka hale hookolokolo o Nawiliwili ma ka la 10 o Novemaba no ka hoolohe ana i ka hihia o na poe pepehikana i pepehi ai ia Kauka Kamika.

            Ma keia auina la i noho ai ka aha e hoolohe i ka hihia hoi aie a Kamio i ka Papapai Loea Kalaiaina no na la hana ona i uku o'eia, ua kauoha mai ka aha e uku koke aku Ka Loea Kalaiaina na dala a Kamio. Aole i hooloheia ke koi a kekahi mau limahana e ae.

           

HE INO NUI MA HILO TAONA

 

Holapu na Alelo o ka Uwila ia

Loko o Kekahi Hale.

 

KU'I KA HEKILI NAKOLOKOLO

KA HONU.

 

Pakele Mahunehune ke Ola o

Kekahi Iapana.

 

            Ma ke ku ana mai nei a ka mokuahi Kinau ma ke awakea o ka Poalua nei, i lohe ia mai ai kekahi ino nui i pahola ae ma Hilo Taona, ma ka po o ka Poakolu o kela pule aku nei, nana i hookau aku i ka weli i kekahi poe e noho ana ma ia kulanakauhale.

            No elua hora o ka olapa ana o ka uwila a me ke ku'i ana o ka hekulu me ka ikaika, ua hoopilipu maoli ia ka hanu o kekahi poe, a ua laki nae, aole he mau ola i poino.

            Ma Waiakea, he ekolu hale i poino, he hookahi nae o lakou i oki pu ia e ka uwila, no kekahi mau sekona ka lalapa ana o na alelo mana ana o ka uwila maloko o ia hale e noho ia ana e kekahi poe Iapana, ua papaa iho la ka papalina o kekahi Iapana a pakele mahunehune ke ola.

            Ma Pueo, uahoohiolo ia kekahi uwapo e ka uwila, a o ka pahu wai o kekahi poe, ua kulai pu ia aku iluna o ka lepo.

            Ua olelo ae na kamaaina o Hilo, no kekahi mau makahiki loihi, akahi no a ike ia kekhi ino nui elike me keia. Ua ukali ia e kekhi mau pakaua koikoi.

 

I KAA NO KA OIHANA MAKAI.

 

            Ua hoomaopopo ia mai makou, ua hoona ia aku nei he kauoha no ka hana ana i kaa no ka Oihana Makai, no ka hooholomua ana aku i ka lakou mau lawelawe hana ana no ka pono o ka lehulehu, a oiai no nae e lohe mau ia ana na leo uwe iloko oka Waihona o ka lehulehu, no ka nele a me ka pilikia i ke dala ole, aohe nae he nana ia oia mau mea, no ka mea, o ka lakou nei mea i make make ai e hana, mamua ka hana a pau a paa iloko o ka lima, alaila, waiho aku na ka Ahaolelo e noonoo mai.

            I ka wa no a komo aku iloko oia wahi mana o ka lahulahu, aohe mea kue ua pono iho la no ia mau mea a pau me ka nana ole ia, he hana kue kanawai paha ia i ko ka Ahaolelo Mana, no ka mea, o lakou no ia, a o ko lakou leo no hoi ke ike ia ana mamua o ko hai, mamua hoi o ko lakou kue ana i ka hana a ko lakou mau hoa i makemake ai.

            He kaa keia no na poe lawehala a na makai i hopu ai, a o ka lakou hana wale no ka hopu a hooili aku iluna o keia kaa, a nana hoi ia e ahai aku i ka Halewai, pela hoi me na poe i loaa i na pilikia, na kela kaa e lawe i ka Halemai malalo o ke kauoha a ka Oihana Maikai.

            E hana ia aku ana hoi i mau hele, malalo o ka hoohana ana a ka uila ma na kihi alanui a pau, a i ka wa e hihia iho ai na pilikia elike me keia ke ano ua kauohaia ka makai e ku ana ma ia huina, e kaomi koke aku i ke kaua o ua mau hele la, i hana ia me ka mana o ka uila a i ka imo ana a ka maka, aia ua kaa la imua o ke alo o ka lawehala kahi i ku ai, a o ka wa koke no ia e komo aku ai iloko o ke eke talena a ka Oihana Makai me ka hakalia ole.

            He mau hana io no paha keia e hoemi ia mai ai ke koikoi o na hana a ka makai. a he mea hoi e pau ole ai na aahu o ua poe makai ku huina nei i ka weluwelu, elike me ko na la i hala, a palekana hoi a noonoo no ka wa nui o ka haunaele. Aka, ua manao nae makou, he alahele keia e pau ai ka hapanui o na makai i ka hoopau ia, a i ole, o kekahi poe paha, malalo o ko ke aupuni noonoo ana, aua hiki no ke hana ia ka hana me na kanaka kupono, i wahi hoi no keia kanaka hou e komo mai ai iloko o ka oihana makai oia hoi keia kalaiwa kaa lawehala. Nui no ka noonoo o ka imu ana i na wahi e hoopiha ai i na poe a lakou i makemake ai i wahi no ia hoaloha.

 

LOAA HE KINO MAKE MAWAHO O WAIKIKI.

 

            Ma ke kakaniaka Poakahi, ua loaa aku la ke kino make o kekahi Pake e lawelawe ana maloko o kekhi wahi p@ pupu hale, ma kahi e kokoke ana i kahi o W. G Irwin, mawaho o Waikiki, ma kona a-i i hoopaa ia me kekahi kaula.

            Aole he maopopo o kona kumu i lawe ai i kona ola, ua koho waleia, ua lawe oia i kona ola mamuli paha o ka hoomailo ana a ka ma'i, aka, aole nae e hiki ke hooia ponoia ae.

            Wahi a ka hoike a kekahi Pake e noho kokoke ana ma keia wahi, ua hoike ae oia ma ka hora 1:30 o ka la Sabati nei, ua ike aku oia i ua Pake la e hele ae ana ma ke alanui.

            Ua hele ae na Pake e noho kokoke ana malaila. no lakou ka hina o kanaono aole nae he hookahi o lako i kamaaina iaia.

            Ua hoopuka ae ka aha koronero i ka lakou olelo hooholo no kela Pake i loaa aku ai, ua make mawaho o Waikiki i ka Poakahi nei, ua make oia mamuli o kona kaawe iaia iho no. Ua kanuia oia ma ka ilina o Makiki me ka maopopo ole o kona inoa a me kona wahi i noho ai.