Ke Aloha Aina, Volume III, Number 43, 23 ʻOkakopa 1897 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 23, 1897.

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

E. A. Nawahi,

Puuku o Ke Aloha Aina

 

Honolulu, Oct. 23, 1897.

 

AOHE OIAIO OIA MAU LONO.

Ma ke kua ana mai nei o ka mokuahi Moana ma ke kakahiaka Poaha, i ike iho ai makou maloko o na nupepa o Kapalakiko, e hoike ana, aia o Kalani Aimoku a ka lahui ke waiho la maluna o kahi moe, me ke onawaliwali, aka, ua lilo na@ he mea ole Iaia, olai, o K@ mau iini a pau, e noho ana no oia ma Wasinetona a hiki i ka wa e noho hou mai ai o ke Kau Ahaolelo o Amerika Huipuia iloko ae nei o Dekemaba, a ua kanalua no hoi makou i ka oiaio o keia mau olelo nupepa, a penei ka heluhelu ana:

 

Nu loka, Oct. 11.  Eia ka Moiwahine Liliuokalani ke waiho nei me ka nawaliwali ma ka Ebbitt House, a ua a’o aku Kona mau Kauka Iaia no ka haalele ana iho i ke Kapitala.

 

O kona mau iini a pau o ka noho no ianei no keia kau Ahaolelo e hiki mai ana, me ka makemake ana hoi e paio no ka hopena o ka nina uhoohui aina.

 

He numonia kona ma’i, a ua hiki ole hou Iaia ke hookipa aku i na hoaloha i kipa mai e ike Iaia.

 

Aka, mamua ae o ka holo ana mai o ka mokuahi, ua loaa mai la ka lono hope loa ma ke telegarapa, mai Wasinetona mai e olelo ana, aohe oiaio o na lono nupepa e hoike ana he ma’i ke ke Alii Aimoku.  Oiai, ua ike ia no Oia e holoholo ana ma ka lanai oluna o ka Ebbitt House.  Nui no na hana wahahee a na enemi.

 

NA AHA HOOKO O NA AHAHUI ALAKAI O KA LAHUI.

He minamina makou i ka loaa ana mai o na lono, ua kapae ae la na Aha Hooko o na Ahahui Alakai o ka lahui i ka manao ana e hoouna i mau Elele i Wakinekona mamua ae o ka noho ana mai o ka Aha Senate o Amerika Huipuia, a ua hoike ia mai ia makou mamuli no ia o ka mahoe ana o ka Aha Hooko o ka Ahahui Aloha Aina o na kane, ma ke kulike ole o na Moho a ia Aha Hooko i noonoo ai me na Moho ana Ahahui Aloha Aina o na wahine, a me ka Hui Kalaiain, oiai, ua hoike mua aku makou i na moho a ia Aha i wae ai, oia na Peresidena Kaulia, a me Kalauokalani, a me Kaneakua, ua waiho aku keia mau Aha Hooko i ka laua mau Moho no ka noonooia e ka Aha Hooko o ka Ahahui Aloha Aina, i na no ke aponoia a i ole hooleia paha, ua noho iho la ka Aha Hooko o ke Aloha Aina e noonoo ma ke ahiahi Poakahi nei Oct. 18, 1897, a ua waiho aku o Mr. Kaulia i na palapala a na Ahahui i olelo ia, e noonooia, a oiai ma kona ano naauao, ua waiho aku oia i ka noho Lunahoomalu ana no ka haiawai, oiai o kona inoa kekahi i hoikeia ma na palapala a na Ahuhui Wahine a me Kalaiaina, i ka noho ana o ka Aha e noonoo, aole i laweia mai ka noonoo ana i na olelo hooholo a ka Hui Kalaiaina a me ka Ahahui Wahine i waiho aku ai, e like me ka laua pala pala, aka, ua lawe kaokoa ae la ua Aha Hooko la me ka nana mua oleia ka pono o na Moho i waihoia aku ai na ua Aha Hooko la e noonoo, a lawe ae la lakou ma ke ano kaokoa a koho iho la i ka lakou mau Moho, oia o Keo kaaka, Kaneakua a me Kaulia, me ka haalee loa ia o ka noonoo ana i na palapala a na Ahahui Aloha Aina o na Wahine a me Kalaiaina.

 

Nolaila, ma ka noho ana o ka halawai o na Aha Hooko ekolu ma nehinei Poakolu, ua unihi mai la o Peresidena Kaulia i kona inoa holo Moho, mai ka papa inoa ae a kona Aha Hooko, mamuli o na kumu, oia ka hoohaahaaia naa o na palapala noi a na Ahahui Aloha Aina o na Wahine a me Kalaiaina, e ka Aha Hooko o ka Ahahui Aloha Aina, a no ka hoike ana ae oia Aha Hooko i ka lokahi ole, nolaila, ua unuhi mai la oia ia kona inoa, a kia ka wa i ooloku ae ai na aoao a pau, me na leo e kahea ana, e paa iaia!  e paa iaia!!

 

A oia ka wa i hoike ae ai ka Aha Hooko o na wahine, i ka manao lokahi, e hoopau i ka noonoo ana e hoouna i Elele, ina e whe ana o Kaulia i kona inoa, ua pau ko makou manao hoouna Elele, maluna ona a me ka Peresidena Kalauokalani makou i hilinai ai no ka pono o ka lahui, ka aina, a me ke Alii, me ka nana ole i na mea pilikino, e like me ka kona Aha Hooko e nali nei, a aole maluna o kekahi kanaka e ae.  Nolaila, ua hooholoia iho la e hoopau ka noonoo ana i na Elele, a pela i hoea mai ai na hopena oia halawai.

 

Oiai no e mau ana na manao uluku iloko o na lala o na Aha Hooko naauao o ka Hui Kalaiaina, ua noi ae la lakou i ko lakou Peresidena e kaheaia ka halawai o ia Aha, no ka hoomau ana aku i ke kumuhana hoouna Elele.  A ma keia awakea i noho ai ia Aha a hooholo e hoouna no i na Elele i wae mua ia e lakou; oia hoi o D. Kalauokalani, J. K. Kaulia, a me J. M. Kaneakua, a ua waiho hou ia aku ka noonoo ana i ka Aha Hooko pauaka o ke Aloha Aina, no ko lakou hoopahua hou mai i na hana maikai e pono ai ka lahui.

 

Ua haiia mai makou e noho ana ka Aha Hooko o ke Aloha Aina i keia ahiahi no ke kakooana i na Moho Elele a ka Ahahui Kalaiaina.  O ka pono no hoi paha ia, i na no la hoi ua holomua na hana ma ka halawai nui o na Aha Hooko, eia no ka hoi e nahu ana no ia ke alelo, waiho a ku ka makaia, alaila, haawi na kakoo ana.

 

Ke nana nei ka lahui no ka elua o na manawa i alakai hewa ai keia Aha Hooko i kona Peresidena hoomanawanui, a lilo na hana e pono ai ka lahui i mea hoohaunueleia. 

 

 

HE MINAMINA NUI KO MAKOU.

Mamuli o na lono i lawe ia mai i o makou nei, no na mea e pili ana i ka hana a na Ahnui Kuwaena makua o kakou e hana mai nei i keia mau la, ua liko ka lakeu mau hana i mea kaunui ia e na makaainana o ka lahui, e hoea mai ana paha ka lakou mau hana me ka holopono no ka hana wae moho Elele, ka hana hoi a makou i olelo ai, he hana hiki no ia i ka lahui Hawaii ke lawelawe elike me ko lakou rula paa e ku nei a hiki i kela la, oia hoi, o ka lokahi, oia ko kakou paleumauma kiia, a o ke aloha paa mau i ka aina a me ke Alii oia ko kakou papale mahiole.

 

O na lono i puapuai ae ma na huina alanui o ke kulanakauhale nei, no ka hoopau ia ana o ka manao hoouna i na Elele ua loaa hou mai la ka lono ia makou, e hoomau ia aku ana no ka hana hoouna Elele, elike no me ia i kinohi, a ke manao nei no hoi makou, o ka oi maoli aku no ia o ka pono, mamua o ka olelo mau ia e na haole, aaole loa e hiki i kanaka ke hana i kahi hana me ke komo pu ele o ka haole.

 

O keia ka wa e hoao ai ka kou e pale ia mau olelo makona a keia poe e noke nei i ke kamailio, no ka mea, ina kakou e emi hope ana, e mau ana ka aai o kela mau olelo maluna o kakou a pau, a me na mamo a kakou ma keia hope aku.  Aka, ina kupaa kakou, auamo i na ehaeha maluna o ko kakou mau hokua pakahi e lilo ana ia mau olelo i poala, O keia ko makou manaoio, aole hoi elike me na mea i kamailio wale ia.

 

Maluna mai nei o ka mokuahi Kinau i hoeha mai ai kekahi mau Elele n ai ka mokupuni mai o Hawaii, no ka hoihoi ana mai i na palapala kakauinoa kue i ka hoohui aina.

 

KA MOHO ELELE A KA MAKAAINANA.

He mahalo a hauoli ko makou i na Moho a ka Makaainana i kukulu mai nei i mau Elele oia hoi o Mr. Akoni Rosa, a me Wiliama Olo, a i kakooia mai e ka Ahailono o keia la, no ka inoa hope aohe a makou olelo ana nona, i na o kona hoikeike aku i kona mau degere o ka Ahahui Malu kana wahi kumuhinu, ke maikai la no, aka, e hoomanao i keia, o na pomaikai o ka lilo ana o kekahi i lala no ka hui malu, nona iho ia, aole no ka lehulehu, aka, malia o ikeia mai ia keonimana ma ia ano, he wahi kanalua nae ko makou, i na ola ke kahua o keia inoa, ke olelo nei makou, ua lawa loa no i ke kea o ka Moiwahine nona degere kiekie loa he 33.

 

Ma ia wahi ke olelo nei makou, o ke kanaka i makaukau piha ma na ano a pau e pili ana i ko kakou noho lahui a aupuni ana, a i ike i na mea liilii o na hana hookahuli aupuni i alaka ia kona noonoo e na kanawai pili lahui, oia ke kanaka, a nona ke kahua, ku ka punohu ula i ka moana.

 

No ka inoa mua Akoni Rosa, oia ke kanaka a makou i hilinai ai, i lawa ku, ono no ka hoouna ana i Elele, aka, i na e hoouna ka lahui iaia, e ku ana ka makaia o ka lahui ia Elele, oiai, ua lawe oia i ka hoohiki e kakoo ana i ke kumukanawai o ka Repubalika Hawaii, ke kumukanawai e kena maoli ana ia Akoni Rosa, e hoohui aku ia Hawaii nei me Amerika, oiai, ma ko makou wahi maamaama i olino a@, aia ma ka Pauku 32 o ke kumukanawai o ka Repubalika Hawaii, e olelo maopopo ana, e hoohuila o Hawaii me na mokuaina hui o Amerika Huipuia, a o ka lawe ana o Akoni Rosa a hoohiki e kakoo a kokua i ua kumukanawai la, aole e hiki iaia ke alo ae me kona ike kanawai nui, i ke koikoi o na ninau e hoea mai ana imua ona mai na lala mai o na Senate o Amerika, aole o makou kanalua e hoolei ia mai ana imua ona na ninau e hoohokaia ai ka lahui.

 

Aole e nele ka ninauia mai, “Aole anei o oe ka Akoni Rosa loio i hoohiki ai malalo o ke Aupuni Repubalika o Hawaii?”

 

Hookahi wale no pane, “ae.”  A i na aole ia pane, alaila, e hoopunipuni aku ka pono, “aole.”

 

Ulu hou ka ninau.  “Makou ano he loio naauao, ua hoomaopopo mua anei oe i ka manao o ka pauku 32 o ke kumukanawai au i hoohiki ai e hoohuiia o Hawaii me Amerika?”  Heaha ka pane?  I na e hoole aku, alaila, e ikeia mai ana he loio haahaa keia, a ina e ae aku ana, ua ike no, alaila. e paneia mai ana, “i hele mai anei oe i ko makou aina nei e noi mai e like me ka makemake o ke kumukanawai au i hoohiki ai?”

 

He nui aku na mea e hooma ulu a ia ai ka pono o ka lahui i kau Elele e Mr. Makaainana, o Hawaii no nei noho iho, wahi au.

 

Ke manaoiao nei makou, aole loa no e ae mai ana o Akoni Rosa e hele i Elele ma ka aoao o ka lahui e hoike aku i kona kue i ka @ aina, he keonimana naauao oia i oi ae maluna o ke kulana iliwai like me na kanaka e ae, a ua ike e no oia e like me ka makou e ike nei.  Aole makou i lawe mai i keia mau hoakaka no ke kue pilikino a hoino wale ia keonimana a makou i hilinai ai, aka, i lawe mai makou i keia no ke ao ana aku i ka makamaka i pau kona kuhihewa, a i ole oia e alakai hewa mai i kahi e poino ai ka lahui ma keia ninau Elele.

 

 

MA KA HANA E IKE IA AI KA MEA KUPONO.

Ma ko makou kaana a wae ana i na hana a kela a me keia i hana ai i na la i aui aku, mai ka poe i kau ia e na ao ohu o ke kiekie a me ka hanohano i na la o ko kakou mau Alii Aimoku, a hiki mai i keia mau la e nee nei, ua akaka loa ko lakou mau kiionohi maka me he mea la, aia lakou a pau iloko o kekahi aniani kilohi kahi i kuku mai ai, me na helehelena no a pau o ka lakou mau mea i hana ai, a oia hoi ka makou e puana ae nei, Ma ka hana e ike ia ai ka mea kupono.

 

Ua ike iho makou i na manao alakai o ko makou makamaka o ka makapeni, e kuehu ana i ka pono o na kanaka nona na inoa i hoikeia maloko o kona mau manao alakai.  Aohe a makou mea e keakea aku ai ia mea, ina nae hoi he kupono i’i.

 

Ua hoike makou na ka lahui e wae i ka mea kupono, ina e hoouna ia an@ he mau Elele, ua ike a ua lawa ko lakou mau noonoo i na hana a ka poe i manaoia he kupono.

 

Ua puka ae ka ino o Akoni Rosa, aohe a makou kue ana nona, no ka mea aia no oia imua o ke alo ka lahui kahi i okuu ai, a ua maamaama no hoi ka lakou lunaikehala no kona kupono ke hoounaia i Elele.

 

Pela no hoi me kekahi poe e ae he lehulehu wale, e ake nei no la kulana no ka pono o ka aina, o ka lahui ke kuleana, a na lakou no e wae.

 

Ma ka noho aua o ka Papa Hooko o na Ahahui Kuwaena ekolu, ua hoole ia ka hoouna ana i mau Elele i Wasinetona i keia la.