Ke Aloha Aina, Volume III, Number 35, 28 August 1897 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO, AUGATE 28, 1897

Hoopukaia ao ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI,

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU, AUG. 28, 1897.

 

            O KA Poaha o keia pule ae, Sepatemaba 2, 1897, oia ka piha ana o na makahiki he 59 i ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, Liliuokalani, ka wahine i ka onohi o na pua.  A oiai hoi, i ke au o ke aupuni Moi e ku ana, he la nui a kamahao ia, a ua makee nui ia hoi e na mea a pau, aole hoi i na kupa ponoi wale no ia mau hana aka, ua pau pu me na @ Aupuni hoopalaimaka o keia mau la e naue @.  @ lakou a nalo i ua mau anoano la iloko o ka lepo, a i kona wa i poha ae ai, oia ka hookahuli aupuni o 1893 ua eena ua poe nei, a kohu ma kanahelehele hoi ka pilipiliaina ole mai.

 

            UA hala ia mau la, me ka lakou mau hana hoopahaohao, a eia kakou a pau ke heihei aku nei no mua, me ke akenui e hoea mai ka la me ka olino pu o ka manaolana, no Hawaii aina a me Hawaii aupuni alii.  Nolaila, he mea pono i na Hui Aloha Aina o na kane a me na wahine, a pela hoi me na Hui Kalaiaina a puni ka Paeaina, e malama i mau anaina haipule no ka nonoi ana aku i na Mana Lani e hooloihi loa aku i ke olaka Moiwahine Liliuokalani.

 

            MAI ka hookumu ia ana o ke Aupuni Kuikawa, malalo o na hooponopono ana a Peresidena Dole, a me kona mau Luna Aupuni malalo aku ona a iloko hoi o elua makahiki ke ku ana malalo o kona malu, ua ike ia, o na hana e holomua ai ka aina i na la i hala, ua emi pu mai la ia me ka maopopo ole o ke kumu o keia emi hope ana i na poe e ae, aka, ua hiki no i na Luna Aupuni a pau ke ike me ka moakaka lea, mamuli no ia o ka hoihoi ole ia o ka lakou mau hoohana ana i ke aupuni ma ke ano he limanui i ka pono o ka Lahui Hawaii, a he pakaha maopopo hoi i ko lakou kuleana mai ka po mai.

 

            MALALO oia kumu ua hooioli hou ae la lakou i ke kulana Aupuni Kuikawa, a i ke Aupuni Repubalika Hawaii me ka manao la hoi, e pau ana ka hahai ana a ka makapaa mahope a e kanahai mai ana.  Ia hoi na ulia hoopakalaki, ike ia iloko oia mau la i hala e aku.

 

            AKA, elike no me ke ino o kona la i puka mai ai i ke ao malamalama, pela no ke ino o kana mau hana e hoohua mai ai maluna o ka papaaina o ka honua.  Ua hoomaopopoia, o na hana ano nui a pau i hooulu ia ae i keia au hou e nee nei, aole loa hookahi mea i holopono, e laa ka uwea telegarapa moe moana a Polena, ka aie dala a ke Kuhina Waiwai, a me ke Kuikahi Hoohui Aupuni a Kakina ma, a ke ku nei ia mau hana me he kumu maia hua ole la iloko o ke kihapai.

 

            EIA hou no nei hana ku i ka hoonaluea, ua like no hoi me ko na Kumukula hana ia ana, i Amerika no e uoho ai, a o ka hookohu wale ke hoea aku ilaila, ua pau na mea a pau i ka hanaia, ke ku ae no a maloeloe kamumu ana i Hawaii nei, e ai ai i ka hou o ko kakou mau lae me ka ono o ka puu, i panai ia e ko lakou mau manao puni lealea, a uhauha dala.

 

            PELA no hoi, aia no i Amerika o Kauka Raymond, a o ka hookohu ka mea e hoea mua aku ana ilaila, mamua o ka hoea ana mai o ke kino o ke kanaka i Hawaii nei, he mau hana keia e hoike maoli mai ana i ke kulana aupuni popopo maoli i ike ia, aole mai kinohi mai.

 

“HE MANAWA KUPONO.”

 

            Ua loaa ia makou ka manawa kupono mua loa e kamailio akea aku ai i ko @ manao i koho pololei ai i kinohi loa, a oia pololei a makou i koho ai, aole loa he mea nana e hoololi ae i kona @ ana, a hiki i ka hooluolu ana o kona kino, ka mea hoi a ko makou mua i wanana aku ai, oiai laua e paa ana malalo o ka malu o ke aupuni Kuikawa, ua punihei oia ina waiwai popopo o keia ao, a o ua mea la a makou e kamailio nei, oia o Ailuene Buki, e noho mai la i Kauakanilehua o Hilo, a nona hei kela poomanao a makou i lawe mai ai, mailoko mai o ka nupepa “Ka Elele Hawaii,” e hoopuka ia ala no @ ia kulanakauhale a ka nani, a me ke onaona i noho, oia hoi “He Manawa Kupono.”

 

            Ua nui no ko makou huli ana a me ke koho ana i ka mea nana i haku i keia manao oiai, ua mai ia ae a ma kahi @ na manao o ka pepa, aole hoi ma kahi o na palapala a kakau ponoi iho i ka inoa i ike ia mai na manao hoakaka @ o ua o Ailuene Buki koe wale iho no, na kekahi hunahuna mea hou i hoike mai, o Buki io no ka ka mea nana i kakau.

 

            O keia manao o ua makamaka la i kakau ai, oia no kona hoike maoli ana mai, aole no oia e kala kahiko loa i pau poo a pau hiu ai malalo o ka Repubalika o Hawaii, a he noho hookananeo wale iho no ko na la i hala ae nei, me ka manao, e pee oia iloko o ke o pu weuweu, mai na hoino ia aku e ka lahui, mamuli o kona holokee ana i o a ia nei.

 

            He mea oiaio no, ua lilo oia i mea hoino ia e ka lahui Hawaii a hiki i keia la, me ke koe no o na manao kanalua iloko o kekahi poe, malia paha he wa no e hoololi ia ae ai oia hoino ana, a noho hoaloha pu hou no elike me ko na la i ha la, a kualilii mai hoi na manao uluku iloko o ka poe aloha aina io maoli.

 

            Aka, i keia wa a makou e puka aku nei, he Hipa Eleele oia mauloko aku o ka pa hipa o ke Aloha Aina, a aia oia mawaho o ka pa kahi i holoholo pu ai me na kao ahiu o ka waonahele, a o kona maemae a laka mamua, ua mamao a kaawale aku ia mai iaia aku i keia mau la, ua pau kona hoopilipili ana mai.

 

            I kumu e maopopo ai kona ano, e hiki no ia makou ke hoakaka pokole aku malalo o kana manao ponoi i kakau ai maloko o “Ka Elele Hawaii,” a oia hoi:

 

            Ua hoike ae oia no na hoolaha aina a ka Agena o na Aina Aupuni, oia hoi o J. F. Baraunu, e hoolaha ia ala ma na kolamu o ua wahi pepa la, e kono aku ana i ko Hilo poe a me ko ka mokupuni holookoa o Hawaii, e waiho aku i ka lakou mau palapala noi i ka poe i kuleana no ia hana ua hamama ka, ka puka no ia mau hana hookuonoono a ke aupuni Repubalika no na kanaka a pau mai na kamaaina a na malihini a pela wale aku.

 

            Ke olelo hou nei no ua manao la, ua lohe lakou, “no ka @ ana o na kanaka Hawaii no ka ilihune, pilikia a me ka pihaiku o ka noho ana,” a pela aku.  A ua ninau hou ae, “no ke aupuni anei keia nele a me ka hemahema o keia noho @ ana.”

 

            I ko makou kaana ana, a kaupaana ana, ua loaa aku nei anei ko Ailuene Buki mau apana aina mahi kope i Olaa, a mahiko hoi i Hamakua, i kauoha awiwi mai ai oia malalo o kona mau manao hookuonoono e  @ mai ana, malalo o ko ke aupuni a ka lehulehu o @ Hawaii i hoihoi ole ai ke kumu hoi o ka ilihune a me ka pilikia o ka lahui Hawaii, aole mai kinohi mai, i ke au wale no o ke aupuni.  I hoohanaia malalo o ka ikaika o na manao pakaha a me ka @ ka mea hoi a ko Ailuene Buki naau e mahalo nei i keia la, he aupuni maikai a maemae hoi keia.

 

            Ke olelo hou nei oia (Buki), “E waiho kakou ka minamina i ka mea i hala, a e waiho i ka naau nonohua, a e apo like kakou e Hawaii a Keawe, Maui a Kama, e Molokai a Hina, Oahu a Kakunihewa a me Kauai o Mano, e lawe mai i na noonoo kanaka makua, a e apo iho i ka haawina nui e pahola ia aku la he aina,” a pela aku.

 

            Ma ka hapa hope o keia ma nao, i ku iho ai makou e nana me na manao walohia o ke aloha aina oiaio, ke aloha alii oiaio a me ke aloha lahui, a nana pono i ka manao o keia mau olelo awahua a Buki, e hoike ala, “mai minamina i ka mea i hala,” oia hoi ko kakou Moiwahine Liliuokalani no ka mea, “aohe ona pono i koe,” wahi o kona manao haakei a me ka puni wale.  Oia nei no ka mea mua loa nana i kakau iho i kekahi manao e olelo ana, “aole e hoihoi hou ia ka Moiwahine,” maloko o ka nupepa “Ka Leo O ka Lahui,” a oia hou no ia e koi mai i ka lahui Hawaii, mai minamina iaia, no ka mea, ua hala kona mau la, a mai hoomau hoi i ko kakou manao nonohua no keia aupuni e ku nei.

 

            Malalo o na ikemaka he lehulehu wale, ua hiki no i ka lahui Hawaii ke kupaa mau pela me ka nana ole aku i na manao apuhi o ua mea kakau nupepa ala o Ka Elele Hawaii, a hiki i ka hoihoi hou ia ana mai o ko makou mau pono i kaili ia e keia poe, oia ka wa a Buki e mihi ai no kona mau hewa, holo mai oia mawaho o ka halelana o ka lanakila a me ka maluhia, a nonoi mai i ke ola a me ka lanakila nooa a me kona ohana, aka, ua like oia me ka poe a Noa i komo aku ai iloko o ka halelana, ka hoohenehene a ke kuamuamu pu, mamuli o ka loihi o na makahiki o ka mililima a hana ia ana o ka halelana, a pela hoi ka pono o ka lahui Hawaii a me kona Moiwahine a Amerika a @ nei i ka huli a noii ana, a ke poha ka leo o ka Aha Senate ua pono ka Moiwahine, oia ka wa o kakou e komo ai iloko o ka halelana me ka ha oli.

 

KO NO @ HANA.

 

            Mamuli o ko makou hoikeike mau ana aku imua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i ke kakau inoa e lawe hele ia nei ma na wahi a pau mai ko ke kulanakauhale nei a @ loa aku @ ua kuaaina me ke ka ua pu aku hoi mai pulale i ka ike a ka maka o Aha?  O @ pau @ kakou he @ ko ka hale no ka mea he hana ia no kakou a pau e e@ ai i ka @.

 

            Malalo o ko makou mau @ alakai me ka nana ole ae i na alakai e kue mai ana ma ko makou alahele ua hoike makou i na hana a ka lahui e hana ai, ke hiki mai la wa, oia hoi ke kakau inoa ana me ke poomanao akaka, e kue loa ana i ka Hoohui Aina, aole ma ke ano he poe pio kakou, aka, elike me ko kakou ano kuokoa i haawi ia mai ai e ke Akua, pela kakou e hana ai me ka hookamani ole.

 

            Na keia leo poloai, i loaa aku nei i na Hui Aloha Aina o na Kane, a me na Wahine o ka Apana o Hana, a me ka Hui Kalaiaina pu, ua ala like mai la lakou me ka manao lokahi e pale aku i na hana kakau inoa, a ua koho lakou i mau Komite mailoko ae o ko lakou mau Ahahui pakahi, i poe Komite, e komo ai maloko o na hale o ka poe i lilo ole i mau lala no ko lakou mau Ahahui, me ka paipai pu aku hoi ia lakou, e komo mai iloko o na @ Aloha Aina a me Kalaialna, ke opu malumalu hoi nana kakou e hoopakele ae mailoko mai o na hoopihoihoi ia e ka poe alunu.

 

            Ma ka lono hope loa i loaa mai ia makou, mai ia apana mai, aia ke huliamahi la na kane, na wahine a me na keiki i komo ole mamua, i ke komo nui iloko o na Hui Aloha Aina o Hana, he hoike ana mai hoi, i ka manao aloha aina oiaio oia poe, aole hoi elike me ko kekahi mau wahi e ae.

 

            Ma ka aoao o ka lehulehu ke panai aku nei makou i na mahalo ana he nui, no na Hui Aloha Aina a pau e lawelawe ana ma ke alahele o ka holomua, elike me ka ka Apana o Hana e liuliu mai la i ola honu a ke komo aku ka iliohae ilaila e poino ana oia mamua o ka hiki ana iaia e pakele.

 

HOOHALAHALA IA AI LOAA O KE AUPUNI.

 

            Ua ulu ae he mau manao hookeekee iloko o kekahi o na hanaiaulu a keia aupuni Repubalika i malama iho nei no @ @ hina, ma ke ano he Kauka no na pualiko Bataliona Ekahi a Mahele Ekahi hoi o na Pualiko Lahui o ka Repubalika o Hawaii, oia hoi o Kauka James T. Wayson.

 

            He Kauka oia no ke poo o ka puali i ka wa o Mekia Jones ua loaa iaia na pono a pau, ma ke ano he mau ukali nona ua waiho aku oia imua o ke Kuhina o @ na Aina E, e @ ana ia Kauka Raymond he @ no hoi  @ @ Mekia @ @ no i Amerika kahi i noho ai, @ kahi o Kauka Wayson.

 

            I ka wa i lohe ai o Kauka Wayson no ka hookohu ia o Kauka Raymond a o ka mea mua paha nana i hoike mai iaia oia no ka nupepa @, maloko o kekahi hunahuna @ @, e pili ana no ko Peresidena Dole hookohu @ ana aku i @ ukali @ noloko o kona mau pualikoe a peia aku.

 

            No keia kumu ua hoomaopopo koke iho ia keia Kauka @ @ aku ka pono ke hoihoi mua aku i @ @ @ o ka @ @ mai o kona pani.