Ke Aloha Aina, Volume III, Number 33, 14 ʻAukake 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4          KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 14, 1897.         

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono.

E L. NAWAHI, Puu@ KE ALOHA AINA

 

HONOLULU, AUG. 14, 1897.

 

HE OIAIO KO MAKOU LOHA.

 

            E like me ke kulana makaala i loaa ia makou, ua hoike aku makou i kela pule aku nei, eia kekahi poe Aloha Aina ke hoao ia nei e hoohei ko lakou mau a-i me na ala paa o Kaueleau, i wahi e hoolilo ia ai ke kupaa o ke aloha aina i mea ole, a o ke aloha alii hoi i mea nawaliwali, e hiki ai ke hookomo ia mai na manao apuka iloko o ko ka lehulehu noonoo, me he mea ala, mai na poo aku ia o na Ahahui Aloha Aina, a me Kalaiaina, alaila, o ka wa ia e huliamahi mai ai o ka lehulehu, a hahai mai, me he mea la, o ko na alakai mau leo ia e kauoha ana ia lakou e hana pela.

            Ua kipa mai kekahi kanaka mailalo mai o na Koolau, a ninau mai la ia makou, ina paha ua paa ka palapala kakau inoa i ke kope ia, a no ka maopopo ole ia makou o ke ano o kana palapala i makemake ai, ua hooninau hou aku makou iaia ma na ano a pau, aka, o kana pane hope wale no, “ua pau ae la,” a puka aku la oia a nalo mai ko makou hale hana nei aku a hiki i keia la, a aia la oia ihea, ua hoi paha oia ilalo o na Koolau e apuka ai i ka inoa o na poe aloha aina a me Kalaiaina.

            Ma ka po Poaono iho nei, ua loaa hou mai ia makou kekahi lono, e hoike mai ana, ina nae hoi he oiaio, eia o Napualii, he lala no loko o ka Hui Kalaiaina ke hele nei ma kekahi mau kauhale o Puunui, Maemae a me Niolopa, no ka @na kakau inoa, a hoouna aku la ia wai, ia Haki paha, a i ole, ia Kakina paha, ka mea e noho mai la i Wasinetona, ma ke ano he kakau buke moolelo no ka hookahuli aupuni lima nui a lakou i hana ai.

            Ma ka Poakahi nei i maalo ae ai o Ahiena, me ia ano palapala hookahi, ma ke kauoha a kona poo, a ke hele nei no ke kakauinoa ia mai Nawai kauoha mai i keia poe e hana pela?

            Ina ua kauoha ia oia e ka Peresidena o ka Hui Kalaiaina, e pono oia e hoike ae i ke akea, i kahi i kuleana ai e ko mo hele iloko o na hale o ka poe aloha aina, e koi ai i ko lakou mau inoa e kakau malalo o kela palapala ana e lawe hele nei no ke kakau inoa ana a i hiki ai hoi i ka lehulehu ke hoomaopopo iho, ua hana oia malalo o ke kauoha a kekahi alakai o ka lahui, ma o ka Hui Kalaiaina la.

            Aka, e pono nae i na makamaka ke hoomaopopo iho, eia ka hoolaha papa a na Alakai o ka lahui ma o na Ahahui elua la e ku ana iloko o ka Paeaina holookoa, e papa ana e ae aku e kakau i kou inoa malalo o kekahi palapala i hana ia me ko laua kakau inoa ole i ko laua mau inoa ponoi, a me na hoakaka pu hoi e pili ana no ia kakau inoa ana.

            Nolaila, ua manao makou, he hana pono loa na Napualii, ka hoike ana i ka mea oiaio i ke akea, a ina aole pela, alaila, aia na koikoi a pau o keia hana maluna o kona hokua ponoi iho aole maluna o hai, a aole hoi na ka lahui ia hana, aka, me he mea la, he wahi hu-hu paha jeua e oioi au ka mea hoi a makou e hoike aku nei me ka makee nui no ka pono o ko makou mau hoa kanaka, e ake ia nei e lilo aku iloko o ka lima o ko lakou mau enemi.

            Aole o makou makemake e hoinoino aku i na hoa kanaka o ka pupuu hookahi, ina nae o kana mau hana, he mau mea ia e hoopomaikai mai ai i ka lahui, aka, o ka makou nae e ike nei, he mau hana kumakaia keia ia kakou, oiai, aole loa e loaa ke Hoohui Aina e imi ia nei, ke ole e komo aku na kanaka Hawaii Ponoi o ka aina, e kokua i ka poe nana e kokua i ka poe nana e kokua i ka poe nana e hooikaika nei ia kumuhana mai kinohi mai.

            A pehea e ko ai ia mau iini o lakou, o ke k pe mai i kekahi poe Aloha Aina o kakou me na a-a moni (dala) a ka hoowalewale, a o lakou auanei ka poe nana kakou e ulupa, a lilo ko kakou aloha aina io, i mea e hiolo ai, a o ko kakou makee alii hoi i mea okaoka liilii, ma muli o keia mau hana apuhi e hana ia mai nei e kekahi poe o kakou.

            Nolaila, o ka makou kauoha wale no i ka lahui, ina e hoea aku keia poe e hele nei ma na kauhale e apuhi ai i ko oukou mau inoa no ke kakau ana mai e kipaku mai ia lakou, a mai noho a ae aku e hoopaa i kou inoa, a i ole o ko oukou paha a pau, no ka mea, o ko kakou make ia, ko ka lahui Hawaii, e imi ia mai la, i wahi no kakou e puni aku ai, pau kakou i ke ahi, he aa ko ka hale aohe wahi hookanaaho hou ana aku i koe. O ko kakou palekana wale no, o ka hoole loa ma na ano a pau, oia no auanei ka mea e mau ai ka hanohano o ka inoa o keAloha Aina a me ke Aloha Alii a hiki i ka nopena.

            Nolaila, o ka makou puana wale no, e kupaa me ka lokahi, aia iloko o laila ko kakou lanakila, a o ka mokuahana a puni wale, aia ilaila ko Kakina ma lanakila, nolaila, o ka lohe ke ola, ke hoolohe ia, a o ke kuli ka make, ke hoopaakik@a.

 

KA PILIWAIWAI LIILII.

 

            Ua ulu mai iloko o makou ka manao kahaha, mamuli o ka hoea ana mai nei o kekahi lono imua o makou, ua paa i ka hopu ia kekahi poe no ka piliwaiwai, a i ko makou ninaninau pono ana, hai ia mai ana, no ka Lusiana-wa ka ke kumu i hopu ia ai, mamuli ka o ka hoopilikia mau ia o kekahi poe ohana e keia ano hana, ke kumu nei i kaualako mau ia ai ka Oihana Makai e uhai ma ka meheu o na hewa liilii elike iho la me ia ke ano, na hewa hoi a ka lehulehu @ manao ai ua kupono ke hoalu aku no kekahi manawa.

            Ina ua manao ke aupuin, he hana ia e kinai ia ai ka ulu laulaha ana o keia hana hoopilikia ohana, a i ole, he imi ana paha i puu dala no ka waihona o ka lehulehu, heaha ka mea o ka hopu ole ia ana o na poe Pukiki ma ka la 31 aku nei o Iulai, oiai lakou e kalewa ana me na eke dala imua o na maka o ka lehulehu, a imua no hoi o ke alo ponoi o ka Oihana Makai o Honolulu nei, aole anei hoi o ka wa pono ia i ka Oihana Makai e hoohana ai i ka mana o ke kanawai, a i hiki ai hoi ke oleloia, he poe mikiala io lakou ma ka lakou hana no ka pono o ka lehulehu a pau.

            Ua hana anei na Luna o ka Oihana Hoomalu pela, mahope iho o ka pau ana o ka hukihuki kaula, e olelo ia nei o Welakahao, i kela po Poaono aku nei, a i ole, i kekahi mau la mai nei paha o keia pule e hele nei?

            Aole loa makou i lohe, a i ike, aku hoi, ua lawelawe ia kekahi hana e kaohi ai i ka holomoku ana o kela hana piliwaiwai akea me he waikahe la e halihali ana i na piha-a moewai o ke kuahiwi.

            He oki loa no a hiki i keia la, a nolaila, ua hiki no ke hoomaopopo ia aku, ua komo puna Luna Aupuni a pau iloko o ke Kamakahinalii o ka piliwaiwai, ka mea hiki ole ia makou ke kaohi mai i ko makou mau manao hoahewa ma na ano a pau, a i kumu hoi e hiki ai ke oleloia, he hana kapakahi a ku ole i ke kanawai na hooko kanawai ana oia ano.

            He mea maopopo, ua hoopilikia loa ia kekahi mau ohana Pukiki e noho mai nei, mamuli o ke kuu akea ia ana o ka piliwaiwai nui, a hopu ia hoi ka mea hilii, elike iho la me ka Lusiana wa, ke @a, ka pepa, a pela aku, oia mau ano a pau hookahi no o lakou kuleana i apo ia ai he pilkiwaiwai, a o ka hookuu ana i kekahi a hopu i kekahi, he hana oi loa aku ia o ke kapakahi a me ke kekee maoli. Popopo na hana oia ano.

 

KA HUAKAI HOOLEWA HOPE LOA.

 

Nakolokolo ka Honua

 

I KA LEO UINA O NA PUKUNIAHI.

 

Moe kau a Hooilo no ka La Hope Loa.

 

HE MAU TAUSANI ILOKO O KA LAINA HOOLWEA.

 

            Ma ke kakahiaka Poalua i hoea mai la, he la ia no ko ke kulanakauhale alii nei liuliu ana no ke komo ana aku iloko o ka huakai kaahele hope loa, a kekahi kanaka i hilinai, nui ia e na mea a pau, ma ke ano o kana hana i hookohu ia mai ai e kona aupuni e malama a e kiai no ka pono o na kanaka o kona aupuni maanei.

            Ua hoea mai ka malamalama me ke keakea ole ia e kekahi Uhiwai ma ke alopali iho o na kukuna o la ka, e hoike mai ana, o lakou pu kekahi e komo pu mai ana ma keia huakai hoolewa a ke kino wailau o kekahi kanaka, nona ka inoa i puia i ke ala, mawaena o na aoaoa kalaiaina like ole elua, e ku nei maluna o ka lepo o Hawaii i keia la.

            Ua ike ia aku la na hale oihana aupuni ua paniku ia, a o na hae o na Luna Aupuni o na Aina E, e welo mai ana ma ka hapalua like o ke kia, e hoike mai ana i ko lakou aloha kuhohonu nona. O na mokukaua hoi e ku ana iloko nei o ke Awa, ua hoalu ia iho ko lakou mau i a ao o ko lakou mau hae hoi, e kilepalepa mai ana i na ehukai moana, aia ia ke oni ae la ike ao opua, me ko lakou hoike pu mai i ko lakou aloha nona.

            Aole hoi o ko kai wale no kai uhi ia iho eia haawina koikoi, aka, o ko uka nei no hoi kahi o ka aina.

            Ina hora o ke kakahiaka, ua kipa mua ae la na koa o luna o ka Penguin no kahi o ke kino waloa e waiho ana ma ka home o ka mea i pauaho mai, mauka o Kapalama, a i ke kani ana ae o ka hora 9, na ike ia aku la kekahi mahele o na koa a ka Repubalika Hawaii e pii ana no uka oia wahi hookahi, no ka nee ana mai o ka huakai no ka halepule Sana Anaru, kahi hope loa no ka hoomanaoia ana o kona uhane ma keia ao.

            Mamua ae o ke kani ana o ka hapalua o ka hora 9, ua paniku ia ae la na hale kalepa, a ua ike ia aku la hoi ka piha pu o na alanui i na makaikai, e holoke ana iuka a i kai, me he mea la, e hoike okoa mai ana no i ko lakou manao oho @o ke kino wailua o ka mea i make.

            Ua piha pu na alanui i na poe hele wawae a me na poe maluna o na kaa, e ake ana, e loaa ona wahi o lakou e ike aku ai i ka holowaa o ka mea i moe aku la i ka moe hoonoiniolo a Niolopua. A he mea oiaio, o na kohokoho ana o na la @ mamua iho, ua hoea mai ia i ka heluna nui o na tausani, e kamoe ana no ka halepule o Sana Anaru, kahi hoi ana i hoomaha iki iho ai no kekahi mau minute.

            Ua hoea mua ae ka pualikoa oluna o na mokukaua e ku nei iloko o ke awa, no lakou ka huina i kekoke loa e piha ka 600, ke huipu ia me ko lakou mau alii, a ku laina iho la ma ka aoaoa Waikiki o ke Alanui Alakea a o ko uka nei hoi, ma ka aoao makai o ke Alanui Beritania.

            He mau minute wale no koe kani ae ka hora 10, oia ka wa i kaalo iho ai o na pualikoa o ka aina nei a me ko ka Penguin, e halihali mai ana i ke kino wailau me na kapuai malie, a phia molulolulo, a o ko lakou mau helehlena a pau, me he mea la, e hoike okoa mai ana no ia, ua eha a ninipo loko i ka ukana a ke aloha, a i ko lakou wa i maalo ae ai, me ka lakou ukana walohia e ukali ana, ua hemo ae la ka papale o na mea a pau, a o kekahi poe hoi, ua ike mai i ia aku no ka helelei ana iho 8 na waimaka o kekahi poe, me he mea le, ua eha lakou i ka eha lima ole a ke aloha.

            Ua naue malie ae ka huakai a hiki i ka wa i komo aku ai iloko o ka pa o ka luakini, kahi hoi e hoomanao hope loa ia ai kona uhane ma keia ao. Ua piha pu o loko o ka halepule, a hiki ole i ka lehulehu ke komo aku.

            Me he mea la, he hapalua hora a oi ka wa i hoomanaoia na hana haipule mai na Rev. Makinikoki, Usebana, a me Kite@.

            Ua haawi mai ka papa himeni i na leo mele hoanoano walohia, ke hele la oloko o ka halepule aohe waimaka api ole, mamuli o ke eehia o na mea e na ia ana.

            I ka pa ana o na hana hoomana, ua hapai lima hou ia mai la ka pahu kupapau no luna o ke kaa, no ka halihali ana aku iaia no ko halelua mauka o Maemae.

            A oia hoi ka @nakai ke hoonohonoho ia nei ma ke Alanui Beritania, elike me ia malale iho.