Ke Aloha Aina, Volume III, Number 23, 5 June 1897 — Page 5
| This text was transcribed by: | John Budisurya Luckman |
| This work is dedicated to: | To my hula sister Leslie DeLuco, mahalo nui for your aloha! |
KE ALOHA AINA
POAONO, IUNE 5 , 1897
KA OIAIO OIA MAU OLELO.
-
Elike me ka la i ke awakea pela na huaolelo oiaio i wanana kahiko ia he mau makahiki loihi mamua o ka hooko ia ana e hoike ana i ka pololei a me ke ko ana oia mau olelo me ka hala ole, a oia hoi ka makou e olelo nei, ua like na olelo oiaio i puana ia mai ka lahelehe mai o kekahi kanaka kupaa, ma ke malamala o ka la i ke awakea.
I hoike ae la makou i keia mau olelo, mamuli o ko makou ike ana, ua pololei, a ua hooko ia kela wanana kaulana loa a ka Liona o Kona Akau i olelo ai iloko o ke Kau Ahaolelo o 1874-76 paha, ke ole makou e kuhihewa, he manawa nona ka mamao a hiki mai la i keia la, o 20 makahiki a oi, a oia mau olelo a makou e paanaau nei a hiki i keia la, oia iho keia:
“O ke Kuikani Panailike, he alahele ia no ka Hoohui Aupuni, eia iloko nei o keia Kuikahi na pepehi kanaka ka hookahuli aupuni a me na ano hana ino a pau,” a pela aku.
Ua ko keia mau olelo a Pilipo, ka Liona o Kona Akau, a ua ikemaka kakou i ka hookoia ana ooia mau olelo, ma ka hookahuli Kumukanawai o 1887 aka, aole nae i manalo na olelo wanana ma ia hookahuli Kumukanawai, ua nee liilii mai no a hiki i ka hao ia ana o ke aupuni, hookahuli ia kona Moiwahine, kaili ia na pono pilipaa o ka lahui, a komo mai na hana aihue, ka pakaha a pela aku na anoano o ke Kuikahi Panai like a Pilipo i olelo ai.
A pehea o pau ai ia mau ino i ke kaiehu ia mai ka aina aku, a hoi hou mai na pono a me na pomaikai o ka lahui Hawaii i hao wale ia.
He ninau maikai io no kena a ua hiki no hoi ia kakou ke pane no ia mau mea, oia hoi, ua hoopanoa ia ko kakou aina e keia kuikahi, a ua ike hoi kakou i na hana ino a pau i lawelawe ia iloko o keia mau makahiki a ke Kuikahi i noho mana ai, ua like kakou me “Pepe i ka wai o Niuhi,” no ka mea, ua mana a ua ikaika na hana hapuku mamuli o keia kahua hana a ka poai mahiko i nonoi ai.
I keia la, a i ole, ma keia hope aku, ina ua make a kanu loa ia ke Kuikahi Panailike, ma ka pahu opala o ka poe Senate o Amerika, alaila, o ka make ana ia o kana mau hua awaawa a pau i kanu ai, a e oili hou mai auanei he hua ohaha o ka nani, e hiki ai ia kakou a pau ke ikemaka, ua pau na lae ino, a ua hoea mai i ke ao malamalama o ka lanakila. O ka makou keia e upu aei o ka hooko ia mai.
UA POLOLEI O IAPANA.
-
Ma ko makou heluhelu hou ana, a kuekaa hou ana i ka pane a ke Kuhina Iapana, imua o ka mea kakau nupepa puka kakahiaka o ke kulanakauhale nei ua ike iho makou i kana mau olelo oolea loa, i hiki ole hoi i ka mea kakau o ua nupepa la ke kapae ae i kekahi mau mamala olelo ma kuono, a manao iho, o na olelo ano maa mau kana e hoopuka ai.
A oia hoi ka makou e apono ae nei, i kekahi mau olelo kuio a makee i ka inoa hanohano o ka aina nana oia i hoohanohano mai la, a kau loa ae la i kaupoku o Hanalei, i kona i ana mai “Eia ke kulana oiaio o keia ninau, oia ka hooholomua ana aku i ka oihana mahiai ko, ma ko Hawaii Paeaina, ua kauohaia na eemoku mai Iapana mai, ua hahaia hoi a hooholoia he kuikahi mawaena o na aupuni elua a hele mai la na Iapana ia nei e hana ai. Aole na Iapana imi i mai i keia kuikahi, aole no hoi ia i imi mai i keia aina no kona poe makaainana aka ua hiki mai la lakou ia nei a hookawowo iho la ma ka aina, mamuli o ke kono a Hawii.”
He mau olelo oiaio keia a ke Kuhina Noho o Iapana ma Hawaii nei, a ke olelo nei oia, maluna o ke kahua o ke kaulike a me ka pololei, aole ona makemake e hoohalike ia na kanaka o kona one hanau, elike me ka ho-a pu-a ia ana o na holoholona mai ka oneki mai o ka moku a lakou i kau ai, a loko o ka hale hoomalu o ka Papa Hoopae Limahana, a mai laila ho-a aku me na puulu makai, me na newa e paa ana ma ko lakou mau lima, i ho-a hou ia aku ai no luna o ka moku, o na kane, na wahine a me na keiki a hoihoi hou ia aku la no ka aina kahi a lakou i hele mai ai.
Ke olelo hou nei no oia ma kekahi wahi o kana pane i ka mea kakau: “Ina hiki ke holomua na kula mahiko o Hawaii nei me na Iapana ole, ua maikai ia. ua maopopo ia`u e apono ana no o Iapana ia mea, aka, he mea pono nae ke hooponopono mua ia keia pilikia, aole hiki ia Hawaii ke uhai i kekahi kuikahi, ke ole oia e haawi mai i na hoakaka piha ana no la mea.”
Ke olelo hou nei no oia, aohe i lawa no olelo hoakaka ma ke la pane i loaa aku iaia, oia hoi ahea la pau na hooponopono a me na hoololoiahili ana a ko onei aupuni, ma ka hoouna ana mai i na palapala kukau me keia i loaa mai la ia`u, ua maopopo loa, hemau hana hoapaapa wale no ia. O ka`u mau olelo kauoha ma keia hana he moa kaka loa ia. Ina aole e loaa ana he pane kupono no ka`u pane, alaila, e huli hoi aku no au no Iapana, a malia he mea okoa ae paha ka mea e holopono ai na kanawai eemoku o onei.”
O keia mau olelo ana i hoike ae la, he puupuu ikaika ia na ke aupuni Repubalika e auamo ai ma keia mua aku, elike me ka hana a na Kuhina Noho o kekahi mau aupuni nui o ka honua, ke haalele oia ia wahi, he kukala kaua ka hope, a pela aku ana paha kakou e ike ai i na hana a Iapana ma Hawaii nei ma keia mua kau.
-
KA BILA UWEA OLELO A MORENO.
-
Ua hala ae nei na la o ka painuu ana o Konela Polena i kana uwea olelo, a ua hoi mai nei oia no Hawaii nei me ka manaolana hou ole aku he hope kahi ona ina Amerika, nana e hapai hou i kana bila popoiloko o ka Hale Senate, a me ko na Lunamakaainana pu hoi.
Nolaila, i ke ku kaokoa ana ae nei, aohe maopopo o ka mea nana e hapai ana, ala mai la ka noonoo oia kanaka loea; a waiho aku la i kana nei, no ka hoomoe ana i ka uwea olelo mawaena o ka Moana Pakipika, mai Amerika a Asia, mai na kapakahakai komohana o Amerika Hulpuia a ka Paeaina o Hawaii; a mai ianei aku a Iapana, a hoea loa aku i Kina.
Ua hookomoia aku keia bila iloko o ka Hale, e Mr. McEvan a ua waiho loa ia aku hoi ke Komite o na Aina E.
Ua hoopuka ae no hoi o Moreno i kona manao maluna o kekahi mau bila e ae, oia paha ka polena, o ka poai o na mikanele, i kona manao kue no ia bila, a me he mea la, e kaa ana paha ke eo ma kona aoao, E nana aku no nae hoi kakou i ka hopena.
-
KE ALANUI PALI O NUUANU.
-
Ua lilo ae nei ka aelike ana o ke Alanui Pali o Nuuanu, ia Keoni Wilekini a me Halekeokeo, a mai ka Poaono mai ka ohi ana o na limahana a hiki i keia la, ua nui a lehulehu na poe Hawaii, i komo pu aku iloko o keia hana, pela hoi na Pake, na haole, ke Pukiki a me na ano lahui e ae, no ka hoomaka ana e hana hou i alanui pali hou mawaho ae o kela alanui mua.
He dala makepono keia a ka lehulehu, ka imi ana i ala hou e maalahi ai ka hele ana mamua o ke alahele mua, kahi nana i hoopoino iho i ke ola o kekahi poe, i pau i ka luku ia ina keia pali.
Me he mea la, i ka nana aku iloko aku o keia mau la e hoomaka ai na hana no ka hoohanee ana ino i kekahi wahi kiekie o kela pali a lilo i honua paa. O ka oi loa aku ia o ka pono, aohe mea e hoomaka`uka`u ai ka piina mai oia pali.
-
HALAWAI ME KA POINO.
-
Ma ke kakahiaka Poakahi nei, i haalele iho ai ke Kaaahi o ka hora 6:45 a.m., i kahi hoolulu kaaahi o Kuwili, no ke Kulanakauhale Momi o Ewa.
Ua hoopaa ia ke kuupau ana o ka mahu i kana hana, a ua hoohele malie ia hoi kona holo ana maluna o ke alahao.
I ka hiki ana i ke suiti, aole i hooponopono ia a hoololi ia ka moe ana o ke alahao, ma kahi kokoke i ka hale hoolulu kaa o Manana, ma keia wahi, i haalele iho ai ke kaaahi nana e huki ana ia 5 kaa ukana i pika i ka nanahu, a me hookahi kaa ohua.
Oiai keia Kaaahi e holo aku nei, ua kuupau aku oia i ka holo, me kona baupu mua ole e kalawai mai ana kana huakai me ka poino, a i ka hiki ana i ua suiti nei, (switch) oia ka wa i kiola ia aku ai o ke kaa a me kona mau mea pau mailuna aku o ke alahao, a weluwelu liilii ke po`i o ka ipuhao mahu, a ua weluwelu a okaoka hoi ke kaaahi.
O ka Wiliki Nui, Cottrell, ma kahi o ka ipuhao mahu kahi i hana ai, i ka wa o keia pilikia i hoea mai ai, a ua manao oia e lele, aka, ua lohi loa nae.
Oiai oia ua paa loa i ka hana ma kahi o ka ipuhao mahu, ua hiki ole iaia ke ike a lohe hoi i ka nohaha ana o ke kaa a lilo i mea ole. O kona pakele ana mai ka make mai, he mea pahaohao no ia, o kona wahi i poino, ua moku kekehi lima, a ua paholehole hoi ka uha.
O ke Paoahi Toms, ua kiola ia mai ola mailuna mai o ke kaa, no loko o kahi a ka laau kiawe kuku e ulu aha, a ua loaa hoi oia i na palapu inoino loa.
Mahope iho o ka ninaninau ponoia ana, ua loaa aku la ke kumu, mamuli o ka ikaika o ka makani e kiola ana iaia iwaho, i loaa ai he mau palapu malani maluna ona ma kekahi wahi.
I ka wa i hoea mai ai o ke Kaaahi mai Waianae mai, mahope iho o keia ulia pilikia, ua hoouna hou ia aku ia ke kaaahi wale no, e ku hou ia Dr.Weddick, no ka wahi ana i na palapu o na mea i poino.
Ua hoohana koke ia na laina paahana ia wa, a e ka wa pokole wale no, ua maikai kealahele a maemae, a pela i hiki mai ai ko Waianae a me Ewa i Honolulu nei.
O ka mea wale i poino ma keia ulia, oia ke kaaahi wale no a me na kanaka elua, ka Wiliki a me ke Paoahi. A o ka oi loa aku hoi o ka pomaikai, oia no ka pakele ana o kekahi ola mai ka make mai.
KELA PEPEHIKANAKA BUTLER
-
He mau haneri, a i ole, ua aneane no paha e piha ke tausani o na poe makaikai ma ka uapo o Sidane, ma ke kakahiaka o ka la 24 o Aperila, ka la hoi a ka Mariposa i ku aku ai malaila, me keia pepehi kanaka Butler maluna o kona oneki, ka lawe ola kaulana hoi o na Panalaau o ka Hema, i hanu ia mai e na makai kiu a hiki i koloaa ana ma na aekai o Kapafakiko, me kona manaopaa, ke pae oia i ka aina maloo me ka maalahi, aohe kupueu nana e huli iaia e loaa ai.
Aia hoi ma kela a me keia aoao o ke gang-way na hoa o na puali makai kiu, na makai kumau, me ka papa ia o na mea a pau, aole e pii iluna o ka moku, aole hoi e iho mai ko luna poe, me ka loaa ole mai o ka ae ia mai.
Mawaena o na poe i apono ia, oia no na poe kakau nupepa, a he hapa kakini hoi he poe paikii, a o kekahi poe hoi, he poe i manao mua e huli hoi ma ka Alameda, a i kau pu mai hoi me Butler ma keia moku hookahi.
Ua Kamakamailio pu ka mea kakau o ka nupepa Argus me ka pepehi kanaka Butler, a ua pane mai oia i ka mea oiaio ole, o na mea i hoolahaia maloko o na nupepa o Amerika, no na mea e pili ana nona, “aole loa he hookahi mea oiaio i hoolaha ia e pili ana no`u.”
Pela paha, oiai, o ke ano no ia o na kanaka limakoko a pau a puni ka honua, a pela no paha oia nei e hoole nei.
Ua haawi ia aku oia iloko o ka lima o ka oihana makai, a na lakou i lawe aku a hiki i Darlinghurst Court, kahi a ka Lunakanawai Apana e kali mai ana nona, a malaila aku a i ka halepaahao, kahi ana e kali ala no kona hopena.
-
HE POINO ULIA MAI KA OMOLE MAI.
-
OJ. A. Aheong, he hapa pake, i kamaaina i ko Honolulu nei poe, ma ke ano oia kekahi kamana opiopio o ke kulanakauhale nei, ua halawai, oia me kekahi poino ulia ma ka ike a ka maka. Oiai oia i lawe mai i kekahi omole ginger ale (ano o ka wai momona kahai-ahaina) mailoko mai o kona pahu waiho hau, oia no ka wa i pa-nu ae ai ke pani o kekahi omole ratebia a nahaha ae ia ke aniani, a loaa pono mai la ka onohi ike o ke kamana opio, a me kona helehelena i na apana aniani,i nahaha liilii ae la, a o kona wano hoi ia i maule aku ai a poina ka noonoo, no kekahi mau minute kona waiho ana pela a hiki i kona pohala ana ae.
Ua lawe koke ia aku ka mea pilikia no ka Halemai Moiwahine, kahi a Kauka Wahie i hana iho ai no kono pono. Ua hopohopo@ o oia hou ole ae kela maka mamuli o na palapu inoino i ioaa iaia.