Ke Aloha Aina, Volume III, Number 23, 5 Iune 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONA, IUNE 5, 1897.

 

KE ALOHA AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE;

Lunahooponopono.

E.A. NAWAHI,

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU, IUNE 5, 1897.

 

KO MAKOU LUNAHOOPONOPONO

 

            Ma ke aumoe o ka po Poaha nei i kau aku ai ko makou Lunahooponopono maluna o ka mokuahi Iwalani, no ke Panalaau o Kalaupapa a me Molokai, ma ka huakahi kaahele a ka Papa Ola, a me na poe ia ae ia aku ma ia huakahi kaahele.

            O ka makamua loa ia o kona kaawale ana aku mailoko aku o ke Keena Pa@ o KE ALOHA AINA, no elua makahiki a oi o kona ku mau ana ma ke kae o kana ipu inika, no ka pono o kona Moiwahine i hoopilikia ia ka lahui i hoilihune ia, a me ka aina ana i aloha ai, no ka hele ana aku e ike i kona papa e noho mai la i ka aina i olelo ia “o ko Hawaii luakupapau ia,” a me ka nana pu ana i ke ano o ko lakou noho ana.

            Ua ike a ua lulu lima pu aku ola me na makamaka o kakou ma ia wahi, iloko o na kihene waimaka o ka ehaeha, ka mea hiki ole i kona mau lihilihi maka opiopio, ke kaohi i ke komo pu ana aku me ia poe iloko o nau walohia ana me ko lakou mau makamaka maanei.  Ua hahai ia ka huakai hele a ko makou Lunahooponopono me ke ola kino eaeakai o ka moana, a hiki i kona huli hoi ana mai i ka aina nei.

 

PELA ANEI E HANA IA AI KAKOU?

 

            Ua hoikeike aku makou, ma o kekahi o ko makou manao e pili ana, ke ae ia kekahi poe i kuleana ke hele e ike i na ‘ohana o ka poe i hoopilikia ia ma Kalaupapa a me Kalawao, Molokai, mamua o ka ae wale ia ana aku no ka poe malihini mai na aina e mai, ka poe hoi aohe o lakou wahi lihi kuleana iki ma ia wahi, e hiki ai ke haawi ia aku na apono ana no ia hana a ka Papa Ola.

            He mea hoopahaohao no hoi i ka noonoo ka ike ana iho o ka mea a makou i manao ai oia maoli no ka pono ke hana ia, ua kapae ia ae la ia ma kulakula, a he mea okoa iho la ma ia wahi, oia hoi, ma kahi i kupono no na makamaka e hele ai e ike i ko lakou mau ohana, he mau aliikoa iho la no luna o na manwa kai ae ia aku la me ka apono o na hoa a pau o ka Papa Ola, ua kupono ia poe ke hele makaikai wale ana aku no i na helehelena o keia poe e noho ana iloko o ka pilikia, me ka loaa ole he mau manao aloha iloko o ko lakou mau houpo pakahi, e ike aku ana kakou i ka hua o ka lakou hana o ka hele ana ilaila, oia hoi, e hoi mai ana lakou me na manao hoohenehene, a e hoolaha laula aku paha i ka lakou mea i ike ai ma ia mau wahi.

            O ka makou nae hoi ia e ninau nei, nawai e uku ko lakou mau lilo moku o keia holo ana aku la a hoi mai, a me kekahi mau lilo e ae i ka wa e pae aku ai i ka aina, aole anei ia mailoko ae o ka waihona o ka lehulehu, oiai hoi ka Papa Ola ua hoolimalima aku i moku nana e lawe aku ia lakou no Molokai.

            A ina io na ke aupuni, ma o ka Papa Ola la keia hoolimalima ia ana o kekahi moku e lawe i na poe e holo ana ilaila, aole anei i poholo pu keia poe mawaho ae o na kanaka ponoi o ka aina, i hoole ia mai hoi e ka Peresidena o ka Papa Ola, ma o ke kauoha ala a ka Papa.

            He hana uhauha wale no keia a ka Papa Ola o ko lakou ohi wale aku no i ka poe aohe o lakou lihi ilaila, oia nae paha, i lawe ia ia poe, i loaa ka poe nana e nema ke kulana o ke kanaka.  Heaha ka mea lawe ole ia o ka poai o na Kauka lapaau, ka poe hiki ke ike, ua maikai a ua kupono oia nei ke hookuu loa ia, mai ka noho ana ma ia wahi, a o keia poe hoi, e noho no lakou maanei a hiki i ko lakou hooluolu ana.

            Ina pela ko ka Papa Ola hana ana, hikiwawae loa makou e haawi aku i na hoomaikai he nui no lakou, me na manao mahalo pu hoi, e hiki ai ke apono aku, eia io ia lala o ke aupuni, ke hoeueu nei ma ka imi ana i kahi e hoopakele ai i kekahi hapa o kona lahui, a he hana hoi e hiki ole ai ke hoopoina ia ma na hanauna ma keia hope aku.

 

HE HANA HOOHAAHAA LOA

 

            Ma ka huakai aku nei a ka Papa Ola i Molokai, i ae ia ai kekahi poe pilikana o na ma’i e holo pu ma ia huakai hookahi, a me na poe e ae hoi i pili ole, a i kokoke ole aku hoi me ka poe i loaa i ka poino a ka ma’i, a iwaena hoi o keia huakai e holo nei, he elua wahine Hawaii, a me elua wahine haole.

            No ka lawa ole o ka moku i na pono bela i hoolawaia ua kauoha ia ke Kepani kuene e kii e kaili mai i ka bela a keia mau wahine Hawaii e moe ana, oiai hoi, ua poluea loa ia laua a ua hiki ole ke hoomaopopo iho i ka mea e hana ai.

            Ua hooko ke kanaka lawelawe i keia kauoha, a na kaili ia mai la i mau bela moe no keia mau wahine hookae a ka Papa Ola.  I lawe pu aku nei i Molokai.

            Heaha ka mea i hoolawa ole ai o ka Papa, i na mea e pili ana i keia poe e holo pu ana, mai kupono loa paha ka hanaia ana o keia mau wahine Hawaii, ina he uku ko keia mau wahine o ka lilo ana mai ko laua mau pakeke ponoi ae.  He hana hoohaahaa loa keia maluna o keia mau oiwi ponoi, a ke kue loa nei makou i keia hana a ka poe nana i lawelawe me ke kupono ole.

 

E HOOPAU LOA IA.

 

            Ina he oiaio na lono i hoikeike ia mai ia makou, alaila, ke manao nei makou, ma ke ano he wahaolelo no ka lahui, e hoopau loa ia ka malama ana o ka Papa Ola, i kekahi Kauka noho paa ma Kalaupapa a me Kalawao, elike me Kauka Oliva e noho nei malaila, a o kahi paakai hoonaha wale no kahi laau e haawi ai i na ma’i a me kahi aila inu.

            Ua oi loa aku ka pono i ka Papa Ola, ke noooo, ma ka huakai a ka Peresidena oia Papa i Iapana a me Kina, ua ikemaka oia i ka mea kupono e hana ai, oiai, ua komo kino oia maloko o na halau nui kahi i lawelawe ia ai keia ano ma’i he lepera, ma ia mau wahi ana i kaahele ai, a ua kupono loa iaia ke kauoha aku i kekahi Kauka i piha i ke akamai a me ka lehia ma ia hana, mamua o ka malama ana i kekahi ai loaa o ke aupuni e ku nei, aohe aia nei nana no ka uuku a maalahi o kana hana, hookahi a ia nei nana @ ka huli ae o ka mahina piha pono, u@li no ka wai o ka niu haohao iloko o ko ia nei pakeke, a ola no ka noho ana o kela aina malihini.

            O ka makou keia e hoohalahala nei, elike me ka leo hoohalahala o na ma’i i waiho mai ai na makou e hoike akea aku imua o ka lehulehu.

 

NA LONO HOOPAHULU O KEIA MAU LA.

 

            MA ka auina la Poakahi nei, ua hauwalaau ae na lono no na mea e pili ana i ke koi a Iapana i ka Repubalika Hawaii i ka kuina o $50,000, no ke poho o kona mau makaainana, mamuli o na hana a kela aupuni.

            I ko makou noii pono ana aku i ke alahele i hoea mai ai ola mau lono imua o ko makou alo, he aheahe lau makani ia na ka Maluakele i lawe mai, e hoike mai ana, aia i ka poiuiu lani o ke pohihihi kahi i noho ai, elike me ka i’a noho i ka naele.  Nolaila, he mea paakiki ka paeli ana aku i ke kahua ola lono i ku ai, a hiki i ke poha maoli ana ae o ka mea oiaio a ia wa kakou e hoomaopopo iho ai, he mea oiaio ka ia mau lono makani kehau i lawe ia mai ai imua o makou nei.

            Ke hoike ia mai nei hoi na ouli o ka manawa, e huli hoi aku ana ka wahine a ke Kuhina Noho o Iapana ma Hawaii nei, oia hoi o Mrs. Shimamura maluna o kekahi mokuahi e holo ana no Iapana, a i manao ia hoi maluna aku o ka Belgic e ku mai ana i keia Poaono iho.  Ke olelo nei ka nupepa Avalataisa, e kii aku ana oia i kekahi mau mea elua o ka hana i waiho ia aku no mahope, mamuli o na olelo i waiho ia aku no mahope, mamuli o na olelo i waiho ia aku, o ke ea o Hawaii a me ke ano o koonei noho ana, aole ia i kupono no kana mau keiki mao, ke kumu a me ke kahua a keia nupepa e olelo nei, oia ke kumu e holo nei o Mrs. Shimamura. Ma o ko makou hoomaopopo maoli ana iho, ua hiki no ke hooiaio ia iho, aole ia o ka mea ano nui e hiki ai ke hoihoi ia kekahi ohana mai a nei aku, oiai, he mea hiki wale no ke kauoha ia aku ka ohana e noho ana mao, e hoihoi a lawe pu mai i keia mau keiki no Hawaii nei, ma ke ano, he kauha na kekahi kanaka kiekie o ko lakou aina.  Ua hiki no i ka lehulehu ke hoomaopopo iho i na olelo pane a ke Kuhina Noho Iapana, imua no o ua nupepa la, ina e hana ole ia ka makemake o kona aupuni, e huli hoi aku ana oia no Iapana, a pela makou e haili opua ae nei, malia paha, o ke alahele keia a ke Kuhina e makemake nei e hookaawale e i kona ohana, mamua o kona haalele ana iho i ka aina nei.

 

E NANA PONO IA KA PONO O KA LAWEHALA.

 

            He mea mau, a he mea no hoi, ua kuluma mai ka wa kahiko mai, a hiki i keia mau la e nee nei, na hana lima ikaika a na makai, ,aluna o na lawehala, oiai kekahi poe o lakou, ua malohi a malule ke kino i ka rama a ua hiki ole hoi ia lakou ke hoomaopopo i ka lakou mea e hana ai, oia nae ka wa a na makai e noke mau ana i ke peku ma kekahi mau wahi o ke kino, elike me ko makou ikemaka ia Nawelau, kekahi lala o ka puali makai i hoopai ia e ke kanawai no ka lawelawe ia mau hana ino.

            Pela hoi makou i lohe mai ai no na hana a kekahi lutanela o na makai ku huina, nona hoi ka inoa o Kekai, a ina he oiaio na lono i lawe ia mai imua o makou, alaila, ma ka aoao o ka lehulehu, ua oi loa aku ka pono i ka ilamuku ke hoopau iaia mai ka noho ana i mea hoomalu no ka lehulehu, mahope hooi loa aku oia i ka pilikia maluna o na mea a pau.

            Oiai hoi, ma ka hora 5 o ke ahiahi Poaono nei, ua hopu iho la oia i kekahi haole luina o Herrickson kona inoa, ma kekahi o na hale inu rama o ke Alanui Nuuanu, a lawe mai la iaia no ka Halewai, a oiai nae oia ma ke alahele, ua hoaano aku la keia lawehala e hakaka pu me keia lutanela, a ua loaa hoi he mau palapu ma ka maka o ka lutanela, a pela no hoi me kona hoa, mahope iho oia manawa, ua hoea mai he kokua no ka lutanela makai.

            Ua hoike mai kekahi mea i ikemaka i ka laua ulele hakaka ana, oia hoi o Quinn, ua ulu mai keia lima ikaika ana o ka lutanela, mamuli o kona huhu no ka palapu i loaa ma kona mau maka, mai a Herrickson aku, a no ia mea, ua noke mau aku oia i ke kui iaia a hiki i kahi i loaa mai ai i ka makai kau lio, ka mea nana i lalau aku me ka lima ikaika, elike me ka popoki imu o ka iole.

            Ua hoike ae no hoi ka lawehale, aole ana mau keakea no ka hana a ka makai, a pela oia i alakai huluhulu ia mai e na makai, me ka paa o kona mau lima ma ke kua, a eia hoi keia lutanela ke hooi mau aku nei i ka ehaeha o keia lawehala mamua o ka mea kupono.  Ua kaalo ae la lakou mamua o kahi a Keoni Holo e ku ana, a kahea aku la oia ia Lutanela Kekai, aohe pono o kela mau hana ana e hana la maluna o ka lawehala, aka, aole nae he maliu ia aku oia mau leo ka ua.

            He mau minute wale no ka loihi mahope iho oia wa a maalo koke ae la o Johnson, hae kanaka opio no loko o ka hale hana hao, a wahi ana i pane aku ai:  “Mai hana oe pela, i ka mea palupalu a hiki ole iaia ke hana nona iho, ma ka hoao ana e paluku i kona mau maka.”

            O keia ka wa o Kekai i hoopiha loa ia ai i ka huhu, a lele maluna o Johnson, a kulai aku la iaia ilalo me kona mau puupuu lima manaoanoa, a me ka leo i pihi i ka huhu, “o oe kekahi o na hoaloha o keia kanaka, e hopu ana au ia oe a hoopaa ma kahi paa o ke aupuni.”  Ua hina iho o Johnson ilalo, ,a keia hana ana a keia lutanela, a ua moku inoino ka lelelehe.

            Oiai e hana ana o Kekai i keia hana maluna o kela kanaka opio, oia no ka wa i maalo ae ai o Gus Conles, oia wale no maluna o kona kaa huila lua, a hookikina aku la mia Kekai, “e pepehi i, e pepehi iaia.”

            Ua lawe ia aku ka mea hewa ole, a me ka mea ona no ka Halewai, a mailaila i hookuu ia mai ai ke kanaka opio.

            He mea liliha ke nana pono aku i ke ano o keia mau kanaka elua a ke aupuni e hanai nei, a makou hoi e olelo nei, aole laua he mau kanaka kupono ke malama i ka hana o ke aupuni ina penei ke ano o ka laua hana, o ka oi loa aku o ka pono, e hoopau ia laua, ina he oiaio keia mau lono olelo.