Ke Aloha Aina, Volume III, Number 22, 29 Mei 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono

E. @. NAWAHI

E nuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU, MEI 29, 1897

KE ALII WAHINE HAWAII.

            Ma ke ku ana mai o ka Australia i keia kakahiaka, i loaa mai ai ia makou ka lono mai ko makou hoaloha mai e noho la ma Kapalakiko, e hoike mai ana, ua loaa mai iaia ka lono maloko o ka uwea olelo, e pili ana no ke kulana o ke Alii e noho mai la ma Wasinetona oia iho keia malalo:

            "Aia no ke Aliiwahine ma Kona Hotole kahi i noho ai, a ua lohe mai nei au, mai kekahi mai o ko'u mau hoaloha malaila. Aole i hooiaio loa ia keia lono, aka, me he mea la no nae paha, e oiaio loa aku ana ma keia mua aku."

            Ma keia holo ana aku a ka Alameda, e hoomanao iho oe, e hoouna aku ana au i ou la, i kekahi mau mea hou ano nui. O ke ola o ke Aliiwahine, ua ia aku Kona ikaika ma na ano a pau, a ua hoolaulea mau ae hoi oia i Kona leo alii ma ka himeni imua o kekahi poe kiekie o ke kulana kauhale Poo Aupuni o Wasinetona. O hawaii Imiloa aku la no paha ia, ke noii nowelo la iloko lilo!

 

__________

E PUKA IO MAI ANA NO PAHA

__________

 

            Mamuli o ka lokomaikai o kekahi hoa o ka Ahahui Kalaiaina, ua hoike ia mai la ia makou ka lono oiaio, e hoopuka io ia aku ana no he nupepa hou, malalo o na hooponopono a hookele ponoi ana a ka Hui Kalaiaina Makua ma Honolulu nei, ma ka Poaono, Iune 5, ma ka Halepai o ka Buletina,

            O ka makou ia e kali aku nei, o kona hoea mai me na manao ulumahiehie o ka hauoli elike me ke ano o ke keiki hiwahiwa mai ka opu mai o kona makuahine. He hana nui keia a makou e lawelawe nei, aka, aole nae i hopo mai ka manaolana o keia poe no ka hele ana imua lanakila. O ka mea ia e akaka ai o ke aloha aina oiaio, hookani ka auamo pu ana me makou iloko o na hoino a me na hailoko ia mai e na poe e ake ana e kinai i kou holomua ana. Nolaila, hooikaika ia ka hana e puka ai ka inoa iwaena o ka lahui, a e noho maile elike me na manu Nunu. O ko kakou pono ia, o ka nui o na wahaolelo o ka lahui.

 

KE KULANA KUPILIKII.

______

Aole i apono ke Kuhina Shimamura ia mea.

______

            O na mea e pili ana mawaena o Hawaii a me Iapana, eia ia ma ke kulana e hele loa aku aku ai i ka mahuahua o na pilikia e hekau mai ana malua o ka lahui, ka mea hoi a ko kakou mau maka i ike ole ai, mai kinohi mai o ko kakou noho ana malalo o ke aupuni a hiki i keia la.

            Ma ka Poakahi nei, ua hoouna aku la ke Keena o ko na Aina E i ka pane ia Kuhina Noho Shimamura o Iapana, malalo o ka pane, e olelo ana, o ke kumu i hoihoi hou ia aku ai o na limahana Iapana, ma o na mokuahi ekolu i hoea mai, i Hawaii nei, he mahina a oi i hala ae nei, oia ke kue i na rula kuhikuhi o ke kuikahi mawaena o keia aupuni me Iapana.

            I ke ahiahi Poakahi nei, ua ike iho la o Kuhina Shimamura ma kona wahi noho, mamun o kona hele ana ma ka ike pili aupuni, ma kahi o ke Kuhina Noho Pelekane Hawes, no na mea e pili ana i ka hana mawaena o na aupuni elua, a oia kana i pane aku ai i kekahi mea kakau nupepa:

            "Ua hoohikilele nui loa ia au, i kuu ike a heluhelu ana iho malokoo na nupepa o keia kulanakauhale, i ka pane e pili ana no keia kulana hana mawaena o Iapana me Hawaii me ka hoouna mua ole ia ana mai i ke Kuhina Noho, mamua o ka hoolaha akea ia ana maloko o na nupepa, a i ole i hoouna ia mai paha e ke Kuhina o ko na Aina E Kupa.

            Aole keia he hana kupono, wahi a Shimamura i pane ae ai aka, malia paha, he rula maa mau, no ia no keia aina ka hoolaha e ia ana o kekahi hana ano nui mamua o ka loaa ana mai o ka pane, ua manao no hoi au aole ia he mea na'u e kue ai, oiai, e ko Hawaii nei rula hana iho la no paha ia ma na ninau ano nui.

            Ia'u ma kahi o Komisina Hawes, no kana kono, ma kana anaina hookipa, oiai hoi au i haalele aku ai i ke Keena Hana ma ka hora 3:30 p.m. he nui a lehulehu wale na poe i kipa mai, a o ka hope loa o na poe i haalele iho, oia no hoi o wau, mamuli o ke kali ana i ka hora e haalele iho ai, a o ka wa no hoi ia i hoea mai ai o na nupepa puka ahiahi, a ua hookahaha loa ia au i ka ike ana iho i kekahi palapala, e pili ana i ka pane, i hoouna mua ole ia mai ia'u, mamua o ka hoolaha ia ana. Mahope iho oia wa akahi no a loaa mai ia'u ka pana.

            Aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe i ka leta mai ko makou kahua i ku ai, aole ia he mea hiki ke hoolaha laula ia imua o ke akea, aka, i na he manao kou e ikemaka i na mea a pau, e hiki no ia oe ke hooia iho maloko o na nupepa o keia auina la, a ina he mea pono ia, alaila, e hana aku elike me ka hiki ia oe ke hana.

            Aole e hiki ia'u ke haawi aku i pane no keia ninau, ma o kekahi haina la i kulike me ka ninau e waiho nei, a ua, makaukau no hoi au e hana i kekahi mea i oi aku o ke kupono mamua o keia.

            Aole i lawa na kumu i hoikeike ia mai, ma o ko Iapana kahua la e ku ai, koe wale no ua makemake oia e hana ia ka pono kaulike a me ka pololei mawaena o na aoao kuee elua, aole he mea e ae.

            He nui a lehulehu na olelo oolea ana i waiho mai ai, a i keia la, eia ke aupuni Repubalika Hawaii ke ku nei ma kekahi lokoahi enaena, i makaukau mau ia e alapoho aku mamuli o ka lakou mau hana lalau, a o ka kakou wale no e kali aku ai, heaha la ka ka Elele Iapana hana iloko o keia mau la, oiai, ke ike ae la no kakou i ka pane a kona Komisina aohe i lawa na kumu pale, ma ko kahi Repubalika aoao,

______

HEAHA AKU KA MANAOLANA I KOE?

______

            Ma ko makou nana ana a hakilo ana hoi i na manao heluhelu o ko makou makamaka, ka nupepa Kuokoa, ka wahaolelo hoi nana e hoopaa nei i na manao o ka poe e noho ai alii nei i na pomaikai o ke aupuni i hookumu ia maluna o ka lima ikaika, ka mea hoi a ko makou makamaka nupepa i olelo ai, he holo mai koe o ke Kuikahi Panailike, a pela no hoi  ka Hoohui Aina, ka paku a me ka malumalu a lakou e kau aku nei na maka, o ka hala ae oia ale nui, popopono no ko lakou nei noho ana.

            Aka, heaha ka kakou mea i lohe no ko ke Kuikahi kulana, ua po'i pu ia ko lakou kulana nee mua, a i keia la, eia lakou a pau ke mini nei no ka pilikia poho a pela aku, heaha ka ka lahui nana i ko lakou pho, oiai aohe o lakou mahele ma ia mea o lakou wale no ka i ike i ka waiwai oia hana.

            Nolaila, ke ake mai nei kahi manao, o ke komo pu aku o na kanaka hanau o ka aina, ma kahi manaolana hookahi wale no o lakou i koe, "oia ka hoohui aupuni," wahi a lakou, ina o ke kahua iho la keia e kahu lihuli mai ai, ua hiki no la makou ke olelo aku, aohe o lakou kahua i paa ai, ua like lakou me ka laau mole ole i keia la, a o ka hope, aole e liuliu ke ku ana pela, a hulipu ko lakou kulana e ku nei, ka mea hoi a makou i hoike mau aku ai, aohe hoohui aupuni e loaa i keia poe, a hiki i ko iakou ikemaka maoli ana iho ka oiaio o ka makou mea i hoike aku ai,

            Nolaila, heaha aku ia manaolana o lakou i koe, ina ua hina pu mai la ke Kuikahi Panailike ka makani Kanaula, o na Komite o ka Aha Senate haawi ia aku ai ia lakou noonoo ana oia kuikahi, alaila pehea e kau wale aku nei no na maka i ka makani, aole anei o ka hana oi loa aku o ka pono, o ke ku ae a haalele iho i ke aupuni a lakou i kaili ai, iloko o ka lima nona ia kuleana, loaa hou ke kuikahi, a pomaikai hou no na pakeke o ua poe la, nana kakou i kumakaia ma ka noho ana, ka poe hoi i hoonele maoli mai ia kakou i na pono o keia noho ana, iloko o na makahiki eha o ko kakou hoomana wanui ana. O ka manaolana kapekepeke i hoike ia mai, aole ia he mea waiwai.

___________

E HOOUNA IA ANA NO ENELANI

__________

 

            Ma na lono nupepa i hoea mai i o kakou nei, ua manao ia, e hoouna ia mai ana o Adimarala Mila, i pani no Adimarala Beardslee e noho nei ma Honolulu nei.

            Aka, oiai nae oia mau lono i hoea mai ai, aia hoi, ua hoea pu mai la no hoi kekahi lono ke manao la kona aupuni makuahine e hoouna aku iaia, maluna o ka mokukaua Brooklyn, ko Amerika Huipula moku hoi i helu ia ma ka papa ekahi no ke komo ana iloko e na hana hoohiwahiwa no ka la Iubile o ka Moiwahine Victoria, ka la hookahi hoi  a ke ao holookoa e liuliu mai nei i ko lakou hoomaikai palena ole maluna o ke alii hookahi i noho a kanikoo iluna o ka nohoalii o Enelani me ka mana a me ka ikaika e hiki ole ai i kekahi aupuni o ka honua, ke hookuku aku me ia ma na mea a pau.

            Malalo o keia kumu, ua houlolohi ia kona hiki koke ana mai i Hawaii nei, mamuli o ka hanohano i papahi ia aku maluna ona, e auamo oia i ko Amerika inoa maluna iho o kona hokua ponoi, ma ke ano he mea hooko kauoha i ka makemake i kona poo ma ka oihana.

            He lehulehu wale o na Adimarala i akenui e lilo keia kulana ia lakou, aka, ua haule hope nae ko lakou mau manaola na mamuli o ka hookohu ia ana ae la o keia kanaka ma ia kulana, a nolaila, me he mea la, e hoea mai ana paha oia Hawaii nei ma na pule hope paha o Iulai, a i ole i na pule mua o Augate.

 

            Ma ka hookuku kinipopo i malama ia ai mawaena o na Hui Regimana a me Sana Lui ma ka Poaono nei, ua lilo ka eo o ka hookuku ana i ka inoa maa mamua o ke loaa ana he e pani i kona he a wale no.

            KE KUIKAHI PANAILIKE

_____

 

            Ua hoike aku makou imua o na makamaka heluhelu o Ke Aloha Aina me ka hookamani ole, ua make, ua nalo, a ua au ko kakou lohe hou ana no a mea e pili ana i keia kuikahi mamuli o ko Amerika ike ana, ua hooi loa ia aku na pomaikai maluna o ko kakou poe mahiai ko, mamua o ko na kanaka ponoi iho o ka aina, ka poe hoi no lakou na mahiko nui, me na paahana lehulehu me ke komo pu aku o ke aupuni e auhau maluna o ko lakou mau waiwai ponoi.

            No keia kumu, ua ulu mai iloko o na noonoo ana o na kanaka loea a piha noeau ka manao e paio iloko o ka Hale Ahaolelo e hoopau loa i ke Kuikahi Panailike, ke kumu nui hookahi hei nana i hoopilikia i kona poe mahiai ko ponoi, a i hookahakaha aku hoi i ka waihona o ka lehulehu, mai ka wa i lilo ai o ke Kuikahi Panailike, i mea mana a hiki iho la i kona wa i hoopau ia mai la, aia he mau miliona lehulehu o na dala, i lilo a nalowale loa mai ka wahina aku o Amerika Hupuia.

            Ke olelo nei ko makou poe mahiai ko, o ke kumu keia o ko Hawaii pomaikai, ma o ka loaa ana mai o ke Kuikahi Panailike, a i ka wa i pau mai la, e pilikia hou ana ka aina a e komo hou ana iloko o na haawina kupilikii o ke poho a me ka hoi hope o na hana, ma ka lawelawe hana ana.

            He oiaio no paha ia mau olelo a lakou, no ka mea, ua ike maka lakou i na pakeneta puka ma keia hana o ka mahiko, ka mea hoi a lakou i manao ai, e ku mau ia pono a me ia pomaikai maluna iho lakou a me ka lakou pee mamo ma keia hope aku, a e ai hoi lakou me ka hauoli, me ka hoopilikia ou mai i na kamaaina ponoi, nona ka lepo kahi a lakou i ku ai.

            Aka, i keia la, ma ke noi a na haipule oiaio, e hoolilo ia na hana hookaumaha, i laau lapaau no na manao hauoli a e hookomo aku i na manao mihi maluna o ka poe no lakou na manao uahoa a me ka alunu a e kuloa iho ko lakou mau poo ilalo me ka naau kaumaha a pela io no kakou e ike nei i keia wa.

            Eia o Kakina ke wehewehe nei i kona mau manao kalaaina e pili ana no ka pomaikai i loaa ia Amerika ma o kona mau waiwai la i hookomo ia mai i Hawaii nei, i hoo loa ia lakou ke Kuikahi Panailike, a wahi ana mai ka la 50 o Iune 1576, a hiki i ka ia 50 o Iune 1596 aole e emi iho malalo o $104977085 ka waiwai io i loaa aku ma ko Amerika Huipuia