Ke Aloha Aina, Volume III, Number 19, 8 Mei 1897 — Page 7

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POANO, MEI 8, 1897.

 

KO HELENE KULANA ELEU A ME KO TUREKE NAWALIWALI.

 

            Kakauia e kekahi mea kakau nupepa kaulana maluna o ke kahua kaua weliweli o na aupuni hakaka elua.

 

            "O ka la 19 o Aperila, 1897, o ia kekahi o na la a makamae o ko'u ola ana ka la hoi a ke ahonui a ke Akua i haawi mai ai ia'u, i ka ikaika kupanaha iloko o na aakoko o ko'u puuwai, e komo kino aku au e nana pono i ke kulana hakaka mawaena o kekahi mau aupuni o Europa, malalo o ke kumuhana he makee i ke ola a me ka maluhia o ko laua mau lahui pakahi, ka mea hoi a kekahi mau aupuni nui i hoao ai e kinai, a e hoopau ia mau weli manaonao maluna o ke kahua kaua e holopapa ia ana e na kulu koko o ka poe make.

            I keia kakahiaka nui o keia la i hoomaka ai ka hakaka ana mawaena o ua aoao elua, ua haalele iho la au i ka Hotele, kahi a'u i noho ai, no ka hele ana aku e ikemaka i na hana e hoopahaohao ia ai ko ke kanaka lunaikehala, me ka heluna nui o na poe makaikai he ehulehu wale, a e kamoe ana hoi ko akou alahele no luna o kekahi kiekiena e haliu aku ana kona alo, iluna o ke kahua kaua hakaka o na aoao elua.

            I ka hiki ana aku o makou malalo o ke kumu o ua wahi kiekiena nei, lele iho la au mailuna iho o ko'u wahi Tawalo, (lio) a hoopaa aku la i ke kumu laau e ulu kokoke ana ma ia wahi.

            I kinohi, ua manao au e wehe ae i ka noho mailuna ae o ke kua o ko'u wahi lio, me ka manao, e haawi aku i manawa nona e hamu iho ai i na lau mahelehele e ulu ana ma kona wahi a'u i hoopaa aku ai, aka, noonoo hou ae la nae au, ua hele mai makou no kahi o ka weliweli a he mea makehewa ke ku hemahema ana me ka makaukau ole no ka hiki mai o kekahi pilikia ulia wale mai.

            Nolaila, ua hooholo iho la no au, e hoopaa no i ka noho pela, a o ke kau lawaha wale no ke wehe ae, a o ka'u mau wahi mea ai i hoomakaukau ai, ua wehe mai la au mailuna mai o ka noho oia hoi, he mau io bipi pulehu, he mau wahi apana palaoa, he wahie omole waiseke, a oia iho la ka ukana ma ko'u lima, a makou e pii nei no luna o ka puu.

            He umi ko makou nui e pii nei, he ekolu wahine, a he 7 hoi makou kane he ekolu makou Pelekane, eono Amerika, a hookahi hoi he Helene, he ona hoi no kekahi aina hanai holoholona.

            O ka'u mea nui a makou e pii nei, oia ko'u ike ana aku maloko o na hiona maka ona wahine ekolu, e pii nei iluna o ka puu, aohe wahi ano wiwowiwo iho no ka hoea aku o makou na kahi e ike aku i na hana ehaeha, e malamaia aku ana iloko o na minute kakaikaihi wale no ke koho iho.   

            I ko makou kau pono ana aku iluna o ua wahi kiekiena nei, aia hoi, ua piha pono o luna i na poe makaikai, me ka lakou mau ohenana pokahi e paa ana ma ko lakou mau lima, a e kaulona ana hoi ilalo ma ke kumu o kekahi oawawa kahi hoi a ka poe Tureke e hoomoana ana.

            O ka mamao mai keia wahi aku a e hoomoana nei a hiki ilalo o ke kahua kaua o ka poe Tureke, ua likeia me hookahi mile a oi, a mai ia makou aku hoi a i ko na Helena, me he mea la, he ekolu hapa mile no ia.

            I ke kani ana o ka hora ia o ke awakea, ua lawe ae la makou i na wahi mea ai a makou i paa pu mai ai, no ke kamau ana iho i ka houpo lewalewa, a oiai no nae na maka e nana pono aku ana maluna o keia mau wahi hoomoana elua o keia mau aupuni hakaka elua.

            I ke kani ana ae o ka hora 3 o ka auina la, ua ikeia aku la na pualikoa helewawae o ka poe Tureke e ma-ka ae ana no kekahi kahua palahalaha, a i alaila e na kumulaau e ulu ana, a e haawi ana hoi ko lakou Alihikaua Nui Edhem Pasha i na kauoha, no ka liuliu ana no kekahi hoouka kaua weliweli e hoea mai ana.

            E holo hele ana na elele lawe kauoha maluna o ke kahua kaua, me ke kuupau ana i ka holo o ko lakou mau lio e kau ana, a aia hoi na koa kaua lio ke nee papa ae la ma ka aoao o ko lakou mau pualikoa helewawao, me he mea ia, e paku aku ana ia lakou mawaho aku.

            O na pualikoa Helene ua ikeia aku oia e hookoene pono ana i ko lakou kahua hoomoana, a aia hoi lakou mahope o kekahi pali pohaku kahi i hoomoana ai, a o ko lakou poe loea ki pukuniahi a me ko lakou poe anaaina kaulana, aia lakou iluna o ka puu kahi i hoopono ai i ka lakou mau pukuniahi, e hooiho ana i ko lakou man waha ilalo o ka aina palahalaha a ka poe Tureke e hoomoana ana, ka mea hoi a ko lakou mau enemi i baupu mua ole ai, e hoea aku ana lakou i ka pahu hopu o ko lakou auhee ana a me ka nui hoi o ka make, mahope iho o ka pau ana o ke kaua.

            E hoomanaoia hoi o ke kakahiaka o keia la, e liuliu ia nei ke kaua mawaena o na aoao elua, he la kalae loa ia o ka malie molale, ua hoike mai la ka lew@ lani i ke kau wahi ao ole, o na kukuna hoi o ka la i pii ae ai, e hoike mai ana ia, he la wela ai.

            A aia hoi ma ke kumu o na puu, i hooloihi loa ia aku ai na mahele like ole, iloko o elua laina uwahi e moe koloho ana, e hoike mai ana, o kahi ia o ka hakaka, e hookokoke mai ana mamua o ke alo, no ka manawa wale no, aole i mamao loa aku.

            E pa aheahe ana hoi ka makani me ka malie, nana hoi i halihali aku i na ea uahi e pu a mai ana mai lalo mai o ke awawa a na aoao hakaka elua e ku makaukau nei, o ka hiki aku i ka wa a laua e hookala ai i na kulana keikikane o laua, ka mea hoi a ka lehulehu ma kaikai e kali aku ana o ka noha mai o ka leo mua loa o ka kukala kaua.

            Oiai hoi au e ku aku nei me ka'u ohenana hoonui ike ma ke poo o kahi puu a makou e hookohukohu nei, me he mea la, o makou ana kekahi poe koa wae o luna o ke kahua kaua i ke kaa ia makou, o ka liuliu e i ola honua.

            O ka halulu o na kapuai o na lio kaua eia ia ke hoopaiakuli nei i ka lepo o ka honua mamuli o ka makolukolu o na lio kaua, a me na koa hele wawae e ku makaukau nei, o ka poha mai o ka leo halulu o na pukuniahi.

            O ka hoea ana mai o ka wa hakaka mamuli o keia mau uluku, ua kokoke loa na minute oia hana, no ka mea, ke ike ia aku la ka hookuene pono ana o na laina kaua i ko lakou mau kulana pakahi.

            Ua kaa mua no i ka poe Helene na hoonohonoho kaua eleu ana, a oiai hoi ua loaa ia lakou ke kulana maikai loa e hoopakele ia ai ko lakou mau ola mai na poka pukuniahi mai a ko lakou mau enemi.

            Nolaila, ua kaa mua no ka hoohaliu ana o na waha o ka lakou mau pukuniahi maluna o ka poe Tureke, a i hakalia wale no i ke poha mai o ka leo mua loa o ke kukala kaua.

            He mau minute waie no koe, kani ae ka hora 5 oia ahiahi, aia hoi, ua ike ia aku la na koa ki pukuniahi o na aoao elua e ku ana ma ka aoao o na pukuniahi, me ka lakou mau laau ohelo e paa ana ma ko lakou mau aoao, me ke kulana makaukau e pale i ko lakou mau ola, ke hiki mai i na hora o ka popilikia.

            He mea oiaio no hoi, aole e hiki ia'u ke koho pololei aku, owai ana la o laua ka mea nana e hoehu mua mai i na ai a Hinakahua, o ka poe Musulama Tureke paha, ka poe no lakou na umauma i hana ia mai e ke Akua, aohe he aloha iloko o ko lakou mau waihona ike i ka pono a me ka hewa o keia noho kino ana, a i ole, o ka poe Helena paha, k@ poe no lakou ke kulana i hoopiaia mau hoa kanaka a hiki i ka wa hope loa.

            I ka hiki pono ana aku o ka manawa i ka hora elima o ke ahiahi, aia hoi, ua ike ia aku la ka huila ana mai o ke ahi mai ka waha mai o na pukuniahi mawaena o na aoao elua, a ua hiki ole hoi ia'u ke koho aku, nawai la o laua ka poka mua loa nana i hoonioni mai la i ka wai haalele o ka hookahe koke.

            No ka mea, he like loa ka manawa i luai ia mai, mai ka waha mai o ka laua mau pukuniahi, a nolaila, ua hiki ole ia'u ke olelo ae, o mea a me mea ka hikimua ma ke okipa ana i ke ola o na mea a pau maluna o ke kahua kau hookahe koko.

            Ku iho la au me ka naau haalulu, a me ka umauma i hoopiha ia i ka we liweli, pili aku la au ma ke kumu o kekahi wahi laau e ku ana, a kalele iho la me ka naau kaumaha, me ke kahoahoa ana ae i ka inoa o ka Mea Mana Loa, e kokua a e hoopakele ae i ke ola o ka aoao i makee i ka pono a me ka pololei.

            Mahope iho o ka pau ana o ka'u mau kahoahoa ana iloko o kou puuwai kau ae la au i ka'u ohenana, a nana pololei aku la i kahi o ka leo pohapoha o na pukuniahi a me na pu raifela ke papa, o na aoao elua, me he mea la hookahi no mea nana e ki ana iloko o keia lehulehu pu e kani kupinai nei.

            O kahi a makou e ku aku nei a nana ua hiki no ia oe ke ike iho me he mea la, e kiloi ae ana makou mai kekahi wahi a kekahi wahi, a o ko'u koho wale iho no iloko o kela wa, me he mea ia, ua enaena ka honua i ka wela o na lapalapa ahi, mai ka waha mai o na pu kuniahi e kani mao ole nei i na wa a pau, a ua hiki ole hoi ke koho aku, aia la ihea kahi o ka hakaka e hanaia la iloko o kela hora?

            O ka halulu o na kapuai lio a me ke pohapoha kupinai o na leo pukuniahi a me na pu raifela, he mea ia na makou a kaulona pono aku nei iluna o ke kahua kaua.

            O ka haalele ana mai o ka la i kona malamalama, oia ka mea nana i kono mai i kekahi poe, e haalele iho i kahi puu a makou e noho nei, a hoi aku no ke kulanakauhale.

            Aka, mamuli o ka malamalama o ke ahi pauda mai ka waha mai o na pukuniahi, ua hoopau ae la kekahi poe i ko lakou manao haalele i kahi puu a makou e ku ne a nana aku, a hooholo iho la makou pakahi, o ke auhee o kekahi aoao hakaka, oia ka mea nana makou e hoihoi aku no ke kulanakauhale.

            Nolaila, me keia mau manao o makou a nau, ua hele aku la makou e ohi mai i na laalaau wahie, e ku kokoke ana ma ia wahi, i loaa ai ona kapa no makou e hoopumehana ai no ia po.

            Iloko o ka wa pokole wale no, aia hoi, ua lawa a ku ka puu o ka wahie, e hiki ai ke hoopumehana ia makou ia po a hiki i ke ao ana, a me ia ano i hiki ole ai i kela a me keia mea e noho nei maluna o ka makou wahi puu e noho hoomoana nei, ke hoi no ke kulanakauhale.

            O ke kani hoomau ana o ka leo o na pukuniahi, mailalo mai o ke awawa, ua hiki ole ia makou ke koho aku, owai ana la ka mea nana e papahi ke kulana hiehie o ka lanakila maluna o ke kahua hookahe koko o ka poino.

            I keia mau hora o ke aumoe, ke lohe ia aku la no ka paapaaina mai o ka leo o na pu raifela, a i keia wa hoi, ua hiki ia makou ke lohe maopopo o na Aliikoa e kuhea ana me ko lakou mau leo o ka wiwo ole, no ka nee ana aku imua me ke kuemi ole mai ihope, a hiki i ka lanakila ana.

            I ke kan. ana ae o ke hora 9 o ka po, ua lohe ia aku la ka ne-i o na kapuai halulu o na lio kaua, mailalo mai o ke awawa, e pii ana e hui he alo a he alo, me na pahikaua a me oa elau e paa ana ma ko lakou lima.

            O keia kulana e hoohana ia nei, mamuli ia o ke akenui o ka Ilamuku Edheni Pasha, ke poo Alihikaua Nui hoi ma keia hoouka kaua, ma ka aoao o na koa Tureke, e pii aku nei maloko o ka uahi p@uli o na pukuniahi, ka mea hoi a lakou i manao ai, malaila lakou e nalo ai mai ka maka aku o na poe Helene, ka poe hoi no lakou ke kulanapale makaukau i na wa a pau.

            I ka wa i hookokoke aku ai o na pualikoa helewawae a me na koa kaua ilo, he iwakalua wale no anana ke kaawale mawaena o kekahi a me kekahi, ola no ka wa a na Helena i kipapa mai ai me ka lakou mau pu raifela, maluna o na koa kaua lio a me ka poe helewawae hoi o na Tureke.

            A i ka wa pokole wale no, aia he wa hiki aku la ka poino o na koa Tureke ma keia hakaka ana i ka 830 koa, a o ka poe hoi i hoeha ia, aole e emi iho malalo o 150.

            He puupuu ikaika loa keia i loaa ko ke aku la ia Edhem Pasha, iloko wale no o ka manawa pukole loa o 13 minute, a he mea hoi nana i moeuhane mua ole mai kona wa i lilo ai he aliikoa no kekahi mau pualikoa a hiki iho la ia pu o ka makamua iho la ia o kona hoohoka ia ana, me ka hoohaahaa maopopo ia e no poe koa Helene puuwai kupaa.

            Emi hope hou aku la lakou no lalo o ke awawa, no ka hoopuipui ana i ko lakou mau koa i pau aku la i ka make, a haawi ia ae la na kauoha i na koa ki pukuniahi, no ka hoomau ana aku no i ke ki kupinai ana no kahi hoomoana o na koa Helene.

            I keia wa hoi, aia na koa Helene ke haka pono mai la ko lakou mau maka maluna o keia mau hana pulapu a ka poe Tureke, a me na manao koa, ka hopo ole a me ke aloha i na olelo kahoahoa a ko lakou alihikaua opio, ua lawe koke ae la na aliikoa pakahi, o kela a me keia mahele i ke kulana nee mua, me ka hoomau no o kela poe i ke ki pukuniahi.

            A oiai hoi kekahi poe koa kakaikahi o na Helene, ua hoouna ia ma kela a me keia aoao, no ka hoopuiwaiwa ana aku i ka poe Tureke, i wahi no lakou e ku mahe ai i kahi hookahi, a oia hoi ka wa o na Helene e komo kino maoli aku ai iloko o ke kahua hoomoana o ka poe Tureke, me ka ioaa ole i ka poino.

            I ke kau pono ana o na koa Helene maluna o kekahi wahi puu o 30 anana wale no ke kaawale mai na Tureke mai oia ka wa a na koa pukaa i hiki mai ai ma ia wahi, a me ka eleu nui lakou i kukulu iho ai i ka lakou mau pukuniahi iloko wale no o elima minute, e hooho ana i ka waha ilalo o kahi a na Tureke e hoomoana nei.

            O ka wa o ka wati i keia manawa, eia ia ke hookokoke aku nei i na hora o ke ao, a oia no ka wa i lohe ia aku ai ka leo kahoahoa o na aliikoa, e hele imua no ka lanakila o ka hae aloha o Helene.

            I ka pau ana no o keia man olelo, he uina, a he ne-i ana o ka honua, aia ka leo wawalo o na pukuniahi ke kani kupinai la, me ka weliweli nui, ka mea hoi nana i hoohikiwawe loa i ke auhee ana i na koa Tureke mai ke kahua hoomoana aku a lakou i paa ai he mau hora wale no ka loihi, a haalele iho la i ko lakou poe make, 1 emi ole iho malalo o 6,000, a me ko lakou poe i hoeha ia, e mauliawa ana no ko lakou aho hope loa.

            O keia ka hikimua o na pualikoa Helene, me ka loaa ole i hookahi kiko eleele, mamuli o ka make a hoeha ole ia i hookahi koa, oiai hoi na koa Tureke e mahuka ana, a me ko lakou alihikaua, i pakele mahunehune, mai paa i ka hopu ia.

            O keia hoi ko makou wa i haalele aku ai ia luna o ka puu, kahi a makou i hoomanawanui ai, a hiki i ka hopena o na hana.

           

            Eia ka Naniwa iloko nei o ke awa o Kou, me ke Komisina Elele Iapana maluna o kona oneki, na mea kakau nupepa elua, na lala o ka Hui Hoopae Limahana o Iapana a me na Iapana paahana i hoihoi hou ia aku mai nei aku.  E hookau'lua iki ia iho ana paha ka hana a ka Elele Iapana a hiki i ka wa e hoea mai ai ka Loio Stevens mai Wasinetona loa, mai, ma ke alahele mai o Kapalakiko, e pono no nae kakou e nana aku, heaha ana la na mea e hana ia mai ana.

 

NEW MARKET RESTAURANT.

308 Alanui Kalena kokoke i ke Alakea

JUAN CAMANCHO, Ona.

Ua hoena ae ka nani o kana pakaukau ma Honolulu nei.

            Na Mea A-i o na Aha Hulahula, na Paina Manawale, @@ Paina Mare Na Pama Hoohala Manawa, (Pikanika)

            Hoomaka ka Aina Kakahiaka i ka 5 a hiki i ka 10 A. M., Aina Awakea i ka 11 A. M., a hiki ka hoia a i@ @@ Aina Ahiahi 4 P. M. a hiki i ka 8 P. M.

NA PELEHU MA KA LA SABATI E LOAA AI.

            Na kauoha Palaoa, Mea Ono, a pela aku, e hoike mua mai i ka la mamua ae.

 

HE MOOLELO HOONANEA.

NO

ALANADELA.

Ka Wahine Hoopahaohao

a ka Aahu Keokeo.

A I OLE

Ka Loea Hookani Hapa o

ke Kuluaumoe.

            Ua loaa pono aku la ka kaua Lusia i keia peku mahanahana a ke kanaka puuwai lokoino, a na ia mea i hooi ae i na ehaeha i ili iho maluna ona, a kaniuhu iho la oia me na kulu wai maka e hiolo ana, me ka ike pu ia aku o kona helehelena e hookupilikii ia e na haawina ehaeha, uhu aloha no.

            Maanei e waiho iho kaua i ke kamailio ana no Lusia, a e hahai aku hoi kaua mahope o ke kapena.

            1 ka wa i puka aku ai o ke kuakoko o ka inaina o ua kapena la iwaho oia hoi, kela peku mahanahana a kaua i ike ae nei, ua haalele iho la ua kapena la i kahi a kana pio e moe ana, a hoi aku la hoi no luna o ka oneki o ka moku, no ka nana ana eia la lakou ihea e holo nei.

            Iaia i hiki aku ai iluna o ka moku ike aku la oia i na kapa kahakai o Pelekane me kona kulanakauhale ahi nani e waiho kahela mai ana imua o kona alo, a ia wa haupu hou ae la oia no kana puolo makamae pehea la ia e nalo ai, i ko lakou wa e hiki aku ai i Pelekane.

            Kalele iho la kona mau lima ma ka palekai o kona moku e pakika nei iluna o ka ilikai me kona mau maka e nana ana i ke ku kilakila mai o na puoa kiekie, aka, o kona noonoo aole ia ilaila, aia no ilalo i kahi a 1 usia e noho pio ana.

            Hala he minute o keia nana ana aia hoi, ikeia aku la kona hapai ana ae i kona kapuai a kiekie a keehi iho la ma ka ikaika iluna o ka papahele a hoopuka ae la hoi i keia mau huaolelo me ka malie.

            Aole au e hookuu aku ana i kela wahine opio, a hiki i ka wa e hookoia ai o kuu uni maluna one, aole no hoi au e hooulolohi pu iho ana i kona waiho ana maloko o ka opu o ka moku, ?ka, i keia po no, i na hora paha o ke aumoe e lawe aku ai iaia no kahi pohihihi i ka maka o ka lehulehu malaila au e noi ai iaia me ka hooki ole, a hiki ka hoi i ka hooko ia ana e kuu imi malupa ona, nolaila, maluna o keia palekai ke hoopaa nei au i ka'u hoohiki, aole e hookuemi hopeia ko'u makemake a hiki i ka hookoia ana o kuu makemake, ina no ka make a ola paha e hana no au pela.

            Hooki ae la ia i kana kamailio ana mamuli o kona ike ana aku i ka malama moku, e hele mai ana imua ona, a hoolalau pu ae la hoi me kona onohi maka i ke kaulono pono ana aku maluna o ke kulanakauhale ahi o Ladana.

            Pehea e kuu kapena, wahi a ka malama moku i ho no mai ai, ua halawai ane oe me na pomaikai?

            Aole, he wahi pomaikai i loaa mai ia kaua ma ka'u hoao ana aku nei, wahi a ke kapena.

            I keia wa nae a laua e kamailio nei aia hoi, ua hooki kokeia ae la ka laua mau papa leo ana, mamuli o ko laua ake ana aku i kekahi lede me na helehelena i piha i ke kaumaha e holo polo lei mai ana no kahi a laua nei e ku ana me na waimaka e hiolo mai ana mai kona mau lihilihi maka.

            Heaha keia pilikia e ka lede maikai o ka hiki ana mai me na kulu waimaka o ka ehaeha?

            E ke kapena maikai, he mau waimaka keia no ko maua haku wahine, ka mea hoi nana i ho@@wana mai ia maua maluna o na ale kupikipiki-o o ka moana, haalele aku la ka ohana,  ka aina a hale mai la mahope o ko maua haku aliiwahine, me ka maopopo ole o ka hopena o kana huukai e hele nei, aka, i keia manawa ua haalele mai oia ia maua, ua nalowale oia, wahi a ka lede i pane mai ai.

            Me ka naau'i paha i ka hookamani nui, haawi mai la oia i na olelo hoola@a manao penei:

            E ka lede e hoolana i kou mau manao kaomeha ano, ne ka mea, he hilinaa ko'u e loaa no oia ia kakou, ma eia no iluna nei o ka moku.

            Me ka hakaha oio, kani kapahu aku la ka leo kahea o ka olelo a ua kapena la, he manawa ole, ua haalele aku la na mea a puu i ka lakou @@@ hina pakah@ a holo mai la no kahi a ke kapena e he ana.