Ke Aloha Aina, Volume III, Number 11, 13 March 1897 — Page 1

KE ALOHA AINA

 

HOOKUMUIA I MEI 20, 1895

-----

BUKE III       HONOLULU POAONO, MARAKI 13, 1897.        HELU II

 

-----

KE ALOHA AINA

 

E hooopuka mau ia aku mai ka Poakahi a ka Poalima o na pule a pau o kela me kaia mahina.

 

Ka Uku Pepa, he 20 keneta o ka pule. No ke kope hookahi, he 5 keneta.

 

E loaa no ka pepa mai ke Keena aku o KE ALOHA AINA, a mai ka lima aku o na Luna Lawe Pepa.

 

E pai ia no na Olelo Hoolaha, na Kanikau me na Mele Inoa, me ka Dala kuike. Aole nupepa ma ka owili pakahi e hoounaia ke ole e hookaa mua ia ka uku pepa.

 

E hoouna pololei mai i na Nuhou na Kumumanao, na Olelo Hoolaha, na Kanikau a me na Mele Inoa i ka Lunahooponopono o keia Pepa.

 

Aole loa e hoopukaia a hoolahaia kekahi manao ma na kolamu o keia Pepa, malalo o kekahi inoa kapakapa ke ole e hoike mai i ka Lunahooponopono i kona inoa ponoi.

 

Ka Nupepa Puka Pule

 

E ALOHA AINA

Hookahi Makahiki      $2.00

Eono Mahina   1.00

Ekolu mahina  .50

Hookahi Mahina         .20

EMMA A NAWAHI

Puuku o

KE ALOHA AINA

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono a Hope Pauku

 

S. P. KANOA

Hope Lunahooponopono

 

O na kauoha Nupepa me na hookaa Dala, e hoouna pololei mai i ka Puuku ma Honolulu.

-----

NA AO NAULU O KE KAUA.

 

            Eia na aupuni nui o Europa, ke aumeume mai nei iloko o keia mau la, no ka hoihoi hou ia o ka noho ana maluhia a elike me ko na la i hala aku, me ke komo pu ana aku o kekahi mau aupuni e hoikeike i ko lakou mau niho, me ka waha o ka lakou mau pukuniahi e luai ana i ka ukana walohia o ka make maluna o ko lakou mau enemi pakahi, i wahi e kuemi hope mai ai na manao lili a makee o kekahi mau aina e hakaka ana, no ka pono o ko laua mau aupuni pakahi iho.

 

            Ua hoala ia mai keia mau uluku kaua iloko o Europa, mamuli o ka nanamaka o na aupuni ikaika i na limakoko a Tureke maluna o ka poai o na Karistiano, e noho ana ma Konatinopala, a me ka mokupunio Kerete, kahi hoi e kaua la i keia mau la no ke kue ana aku i ko Tureke kuleana hana ino i ka uhane ola maluna o kela poe hewa ole.

 

            No ia kumu, ua hoowela ia ka naau aloha kanaka o ka Moi Kini Keoki o Helene, a liuliu ae la no ke kue ana aku i keia mau hana limakoko a Tureke, a o ka hopena i ike ia eia la a elua iluna o ke kahua mokomoko o ka hookahe koko i keia la, oiai nae, na mana aupuni e ae e kokua ana mahope o Tureke, ka mea nana i hooulu i ka pepehikanaka iloko o ka aina, me ke keakea ole ia.

 

            He hana ku anei ia i ke ano Karistiano a me ka puuwai aloha i ka hoa kanaka, ke koino ana mai ma ka aoao o ka poe lawe ola, a kokua aku, e hoomau ia no ia hana ekaeka, kela poe ilihae omokoko? Nani ka menemene ole o ka naau o keia poe aupuni keikikane iloko o Europa, e kokua ana mahope o ka mea hana ino.

 

            Aole hoi malaila wale no e ulu mai nei na uluku ao naulu o ke kaua, aia no kekahi ma na aina Puniole o Aferika, a aia no he mau hakaka ana mawaena o ka poe keokeo a me na paele puni hakaka oia aina me ke ake e nao wale i ka waiwai a me ka noho ana kuonoono o na poe malihini, he hoike hoi no ko lakou ake puni hakaka i na wa a pau. Aohe o lakou manao no ia mea he maluhia, a pela i ulu mai ai keia mau hana i na wa a pau, me ka hiki ole ke hoomalieli ia.

 

            Eia no hoi o Cuba, na mokupuni Pilipine, a me kekahi mau wahi e ae, ke kaua mai nei me Sepania, aole i akaka ka wa e pau ai, no ka mea, ke pii mau nei ko laua mau kulana pakahi, ma ke ano kei kikane, nolaila, he mea maopopo oie ke koho ana aku, i ka wa hea la e haule pahu ai kekahi o laua mailuna mai o ke kahua kaua.

 

            A oia hoi ka makou e haupu e ae nei, elike me na wanana a kekahi poe, o ka makahiki 1900 ka pahu hopu o ko ka honua nei noho hooponopono aupuni ana.

 

-----

NA HIONA HOLOMUA O HILO UA WELO-LANI.

 

            He mea kamahao i ka maka o na kupa o ia aina, ke nalo mai no kekahi mau manawa, a ke hoea hou aku iloko o keia mau la, ua loli ae la na hiohiona a me ka nanaina mua o ia wahi taona palanaiki o na la i hala, ka mea hoi nona na hoomanao poina ole i hoopipili paa ia iloko o ka puuwai mahiehie o ko laila mau ewe e noho ana i ka aina malihini.

 

            Aka, ke huli hoi aku no nae i ka nani o Hilo, a ke hehi no na kapuai o ko laila kini i ke one aloha o ka aina o ia no oe o ka mea e koahi okoa iho ana no i na kapuai e noho iho.

 

            He mea oiaio, maloko o keia mau makahiki pokole wale no elima, ua pii hikiwawe loa ae ia wahi taona mai ka uuku, a i ka nui, e kohu pono loa ai ka puana ia ana, o Hilo Hananui, aia oia ma ke kulana o ka pii ae a me ka holomua pu hoi ma na ano a pau i @ke makaia.

 

            O ka hiki mua no nae paha o ke alahele nana i wehe i na hana hoopomaikai a me ka hoonee ana ia Hilo imua oia no kela alanui kaulana o Kal@opele, nana i hoowaiwai nui i na aina waiho wale o Olaa e mahi ia nei ma o a maanei o ia alanui, nona ka loa i nee papa ia ke ku ana o na kauhale maloko o iwakalua mile a oi.

 

            A lilo aku la ia waonahele kanakaole o na la i hala i taona maoli i keia wa, aia malaila kauhale nani o kekahi poe haole waiwai a me kekahi poe Hawaii hookuonoono, aia pu hoi he mau halekuai lole a lako mea ai, hale in@ @, a kope e like maoli no me ko ke taona noho ana, ka lako ma na mea a pau.

 

            A no ke taona maoli iho o Hilo, aia na mea ano hou a pau maloko olaila, a ke lohe mau ia ala ke koele o na ha@ a ka poe kamana, a ke kuku ala ae hale nunui a me na kauhale @ iho ma @ wahi @ oie e waiho wale ana aohe kauhale mamua, aka i keia wa, ke nee aku la ke ku ana o na hale ma keia wahi keia wahi.

 

            O kekahi o na hale nui nani a lila nana e hoohanohano ia la wahi taona, oia no ka luakini ka @ h@ e @ ala ma @ o ke @ mua @ ke Alanui Halepule, @e p@ la kona mau paia me ke kilakila, a ke oni ae la ka humi o ke Towela o kona hale pele i ke kiekie maluna ae o na luakini kahiko e ku la, a he nani maoli na hiona ke ike aku ia heiau hou.

 

            O ka lua o na hale nui i makaukau loa kona kukuluia aku i kekahi o keia mao pule mai, o ia no ka Hotele hou o Hilo, a e ku ana he hale nui a nani ma ke kahua kahiko @na Niolopa, ka mea hoi i ikeia ma ka inoa hou i nei wa Ka Hotele Hilo, me na kauhale liilii e kukulu puia aku ana iloko o laila no na poe hoolimalima ma ka noho ohana, a i ole e makemake ana e noho kaokoa mai ke aluka mai, e like loa no me ko ka Hotele Hawaii.

 

            A o ke kolu o na hale nui e manaoia ala e ku mai ana iloko o keia mau manawa pokole loa, o ia no ka halekuai kukaa o ka Hui o Hakapila, aia kona kahua ma ke Alanui Waianuenue, o ka lua iho la keia o na halekuai kukaa o kekahi mau hui kalepa nui o Honolulu nei e ku ala me Hilo, oia ko Theo. H. Davis a me ko H. Hakapila.

 

            O kekahi o na hale nui i hoomaopopoia e ku ale, a i honeeia ae kona kino holookoa mai kona kahua mua a @ kahi wahi okoa aku ma ke Alanui Waianuenue, oia no ka halepule haole kahiko a ua hoolilo ia ae la i hale heluhelu buke no ko Hilo poe e like no me ke Honolulu nei.

 

            O na alanui o ke taona aia ke hoomaemae no au ia ala, a ke maiau ia mai ia e na poe paahao me na pulumi opala e like loa no me ko onei mau alanui. Ke kuku mau ala na kaa pio hoolimalima olaila ma na aoao o ke alanui me na telepona, e ku makaukau mau ana no na kauoha a me na telepona kaa i makemake e kahea mai.

 

            E @e mau ana ka huila o na kaa pio, na kaa @, na wagonette, e olelo iho ana hoi ua kau @ wawae. He elua mau Halepai Nupepe olaila i piha pono me na mea hou like o@ a puni ka mokupuni ame na wahi e ae. Aia na hale noho, na hale oihana, na halekuai, a me na huina alanui ke hoomalamalama @ ia e ka uwila, a pela no i ku ae ai ka @ ana a kahi kamaaina o @ wahi i ka wa makamae loa o ka owaka ana ae o ka malamalama o ka uwila ma ia wahi, @ e i ana penei: "Aohe @ o ka @, a o Hilo no ka oi i ke m@ o ka uwila.

 

            Ae, pela i@ @ @ o Hilo ke @ nei ma ka papa elua, a @ alualu mai ae, mahope o na @  @ kuianakauhale alii nei, e @ mai ana no a e like me A@hoaka, A@ oia ma ke k@ p@ ae a me ka holomua, ke umeia aku la na mea nani a pau i ke kuianakauhale ua lehua o Hilo Hanakahi i keia wa. Hauoli wale ko laila kini.

KAUAALANILEHUA.

-----

 

HEAHA KE ANO O KEIA MAU HANA?

 

            Ma ka lawe ia ana aku o na Ma'i Lepera no ke Panalaau o Molokai, ua komo mai iloko o makou ka hoohuo@, no ke ano hana a ka Papa Ola e lawelawe mau nei, oia hoi ke ano o ka hoohana ia ana o ke kanawai maluna o na kanaka Hawaii, aole maluna o na haole a penei paha e maopopo ai:

 

            Ma ka Poaono iho nei, Maraki 6, ua lawe ia mai la na ma'i mai ka pa hoomalu mai o Kalihi, maluna o ke kaa lawe ma'i o ke aupuni, a iloko o keia poe e lawe ia ana, he wahine haole kekahi i loaa ia haawina o ka ehaeha, oia nae ka kekahi lala o ka Papa Ola i painuu mai ai maluna o kona kaa a hiki i ka uapo o Lehua e ku ana, a malaila i hookau ia aku ai, me ka loaa he wahi maemae nona e noho ai, a hiki i ke ku ana aku i Kalaupaoa, Molokai.

 

            Heaha ke kumu o ka hookaawale kaokoa ia ana o keia wahine ma'i mai ka huikau mai o ka poe i loaa pu no ia haawina o ka ehaeha? Ua manao no hoi makou, o keia hana ana pe@, he mau hana hookae a kapakahi maopopo i@ kela a ka Papa Ola i lawelawe ai i kona hana, oiai keia poe e paio aku ana i ka waha o na ale e hamama ruai ana mamua o ko lakou mau alo, e pue ana i ke @u me ke koekoe, oiai na poiwai a @ ale e nou mai ana mamua, a o na paka ua eloelo hoi o Kulanihakoi e hanini iho ana ia maluna o lakou, me ka loaa oie o kahi e hoona ae ai e @hana.

 

            No ka mea, ua hai na ia lakou e make ma ia wahi, a o ko lakou luakupapau no ia mamua o ke kau a@ iluna o ka @ o ka moku nana lakou e lawe a ke pae aku i ka aina ma@ o Kalaupapa, ua opii a hoo@loa ia aku ka ma mamua o ka wa e noho ana iuka nei o ka aina.

 

            Nolaila, he @ @ makou i na iaia o ka Papa Oia e nana poo@ na @ana pokele, a kekahi @ o na papa ia ma o kona hoao ana e hoopakele keia wahine haole mai na @ hoomalu mau o ka Papa Ola, a ia ua @ ia he hana maikai @ i hana @ ka po@ i keia wahine @ @

@@@@@@@...