Ke Aloha Aina, Volume III, Number 9, 27 Pepeluali 1897 — Page 6

ʻaoʻao PDF (890.61 KB)

This text was transcribed by:  Kahikina De Silva
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

 

KE ALOHA AINA. POAONO, FEBERUARI 27, 1897.

 

(Mai ka aoao 5 mai)

 

            Ua hoike ae o Kakauolelo Palmer i ka palapala haalele nohoalii a ka Moiwahine i piha i ka epa a me ka hoopunipuni, oia hoi, aohe mea i kapa ia ma kela inoa "Liliuokalani Dominis." e hooikaika ana me ka onoonou ana, no ka waiho ana mai i Kona kuleana i ka nohoalii, a ua kamailio ae oia malalo o ke kauoha e hoole ana i ka oiaio o kela palapala hookikina ku ole i ke kanawai no ka haalele nohoalii.

            Aole i hana ia keia palapala i kakau ia maluna o ke kahua kupono, aole loa hoi ma kekahi aha hookolokolo kaulike. Ua kaohi ia oia mai kona kakauinoa ana, maluna oia mea, koe wale no paha na hana apuhi, wahi ana, ke ano hoi e hoike ana ma ua palapala haalele nohoalii la i na hana apiki, kolohe a pela aku.

            Nolaila, ke hoomakaukau nei o Mr. Palmer i kana hoike, a oia hoi keia:

            O ka Moiwahine Liliuokalani, eia Oia imua o ke alo o na poe e noho ana iloko o keia kulanakauhale, e hoala i na manao ku i ke aloha mai na wahi mai a pau o na papa ma na poai like ole o na ano a pau.

            O keia ka mea oiaio loa, aohe kumu e kanalua ai ma keia mea. Oia no hoi, elike me ke aloha a me ka lokomaikai i haawi wale ia mai ia'u ma ke ano he kanaka Amerika au, pela no hoi ia haawina i kau aku maluna o ka Moiwahine, ma ke ano he wahine.

            Ua hoike ae no hoi oia i kona mau manao e hoomaopopo ana i kela me eia la, ma ke ano oluolu, aka hoi, aole oia i lawe ae i ka hapa oia mea a noonoo.

            Aka, ua makemake au e olelo aku, o kela palapala haalele nohoalii a ka Moiwahine, aole ia he mea i helu ia, ma o kela palapala la a A.S. Hatawela i kakau ai, he loio nui no na poe mahiko, a i keia wa he loio no ka Repubalika Hawaii

            Ke hoakaka nei au, ina oe e makemake e hoike aku i ka oiaio no ia mea, ke hoomaopopo nei i ke ano nui o ko ka Moi wahine o Hawaii haawi ole ana aku i ka apono ma keia palapala haaleel nohoalii, oia hoi, he mea e noho mana ana malalo o ke kanawai, e rula ana hoi maluna o ka lahuikanaka e hooko ana hoi i kona mau pono pili paa ma ke kanawai.

            E hoikeike aku au i ke ano nui o keia koi. Ma ka la 7 o Ianuari, 1895, ua hopu ia Oia no kekahi hewa kuikawa, i maopopo ole ka hewa, lawe ia me ka lima ikaika, a hoopaa pio ia Oia wale no maloko o ka Hale Iolani, a e kapa ia nei hoi i keia wa, ka hale o ka Mana Hooko.

            Ua hoopaa ia Oia wale iho no, a i kekahi mau la, ua loaa ia Oia i ka nawaliwali koikoi, oia ka wa a ke Kuhina Noho Willis i hele ai e kokua me ka hoao ikaika ana e keakea aku ana i na hana e luku wale ia ke ola o na lahui e noho ana malaila, i hilinai malalo o ka ke Kumukanawai o ke aupuni Alii mau hooponopono ana.

            He lehulehu wale o na pio i hoopaa ia maloko o ko lakou mau lua hale, ma ke ano o ko lakou mau hale hoopaa lawehala ia, i ole hoi lakou e puka aku mawaho, a hiki i ko lakou wa e li ia ai e like me ka makemake o ka poe Repubalika.

            Malalo o keia kumu, me ka hoonele pu ia i na hoaloha nana e ao aku iaia no kana mea e hana ai, ua hoike ae la oia i Kona manao aloha ponoi, i Kona mau hoaloha, e kali ana oia no ka hoopai o ka make maluna o Kona lahui, a o Kana hana pono wale no, oia Kona hoopakele ana i ko lakou mau ola, ma ke kakauinoa ana ma kela palapala haalele nohoalii.

            Ua ike no Oia, he hana hiki ole keia ia lakou, ma Kona mohai ana Iaia iho mai ko lakou mau manao uahoa mai, ma ko lakou haawi ana mai Iaia me ka hoopanee ole i ka hoopai o ka make maluna o Kona lahuikanaka, i na aole oia e hooko ana i ka makemake o ka poe nana Oia i hooweliweli; no ia hoi, ua ae aku la Oia malalo o keia mau olelo hookikina e hooko ana hoi malalo o ke kanawai i kekahi palapala hoike au i hoolaha ai ma kau pepa.

            Aka, o keia kakauinoa ana malalo o keia palapala i piha i ke ino a me ka pono ole, aole ia e ohi mai ana i na hua ohaha o ka pomaikai.

            Aole ke Alii i kakauinoa malalo o kekahi kumu kupono e hiki ai ke lilo i mea mana keia kakauinoa ana.

            Aole no hoi he mea kino kanaka i hooiaio ia malalo o kela inoa Liliuokalani Dominis, aohe mea e ola nei ma kela inoa a hiki i keia la.

            Iloko o ko lakou makaala me ke kuoo io, ua hoikaika nui loa ana ma kahi o ke kakauinoa ana, e lawe ae Oia i kona inoa Liliuokalani Regina, (ka Moiwahine) ka mea hoi a lakou i ake nui ai, e hiki ke hana ia me ka holo pono, a i ku hoi malalo o ke kanawai.

            Ua hoao no hoi lakou e noi aku e kakau iho i kona inoa Mrs. Dominis.

            He mau wahi mea ano ole wale no o ka maikai kai loaa aku ia lakou mamuli o ke kanawai. Ua hana lakou i keia hana me ka maalea a hoopunipuni i mea e pono ai ko lakou aoao.

            Aohe ninau i hooponopono ia a hiki i ka wa i hooponopono ia aku ai me ka pono a pololei a oia auanei ka wa e hoea mai ai ke kino holookoa o ka ninau o Hawaii, a ia wa e huli hou ia aku ai na manao o ka lehulehu o na kanaka o Amerika Huipuia nei.

            Aia iloko o ka buke moolelo a kekahi o na poe o ka aoao kue i ka Moiwahine i kakau ai, oia hoi o W.D. Alekanedero, i pai ia e ka Papa Hoonaauao o ko Hawaii Paeaina, ua loaa iho la ia'u ma ka aoao mua loa o ua buke la ke kii nani a piha pono o ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani. A mamua ae o ko'u nana ana, ua loaa iho la ia'u he ekolu mau aoao i piha i ke kuauhau o na kupuna, no kekahi mau haneri makahiki i hala ae nei, oia hoi na mea e pili ana i na alii nana i rula ka noho ohana aupuni ana o Hawaii.

            He mea no keia ua ike mua ia he mau makahiki mamua aku o ko Liliuokalani lawe ana ae i ke kulana ma ka nohoalii, a i Kona wa i pii ae ai ma ke poo o ka noho hoomalu ana maluna o Kona lahui, he mea akamai Oia i ka himeni, ua hoonaauao ia a ua oi aku Kona maamaalea ma ia hana mamua o kekahi poe e ae.

            O ka loaa ana mai Iaia o kekahi anaina ike iloko o keia kulanakauhale, mai kekahi kula mai, oia wale no ka manawa mua loa Ana i wehe akea ae ai i Kona mau lehelehe imua o ka lehulehu o Amerika nei, oiai Oia e hoikeike ana i Kona manao imua o kela poe haumana i kipa aku e ike Iaia.

            Aka, i ko 'u heluhelu ana i ka moolelo o na mea kahiko, a me na mea kaulana o Hawaii, aole loa he mea hiki ke hoohaahaa ia ke kulana Alii Kiekie ma ka hanau ana o ka Moiwahine Liliuokalani, i hoopuka ia ai hoi Kona palapala ae holo i na aina e.

            Nolaila, eia na hoaloha o Liliuokalani ma Amerika nei, a pela hoi ma Hawaii, ke hana nei me ka oluolu maluna o keia kumuhana ano nui.

 

 

KO MAKOU MANAO IHO.

 

            O keia ae la ka palapala a Julius Palmer i waiho aku ai na ka nupepa "Sun" e hoolaha, mamuli o Kona makemake ponoi, ke kahua nui nana i hookaakaa ae i na maka o ko Amerika poe loea ike,e hoea mai ana ka wa e puali ai ka hau nui i ka hau iki, e like iho la me keia mau olelo i hooia ia ae, ua pololei na mea a pau i hoolaha ia, a makou no hoi i pane ai i ke Kuokoa mamua aku nei, he palapala waiwai ole keia a Hatawela i hana ai, oia hoi, ua kakoo ia malalo o ka ikaika o na mea kaua, oiai Oia e noho pio ana.

            Kupanaha no ko ke Akua haawi ana mai i ka ikaika hana iloko o ko ka Moiwahine puuwai, ku a haalele i ka aina, holo e imi i ka pono o Kona lahuikanaka i hoopilikia ia, a i keia la, ke ike a ke lohe nei kakou maloko o na nupepa o na aina e, i Kana mau hana hoopahaohao imua o ka lahui Amerika, kahi hoi Ana i kipa aku ai e imi i ka pono o Kona nohoalii Ana no i hoike ae la i ke akea, aia no Oia maluna o Kona nohoalii kahi i noho ai.

            Aia ihea ka ike o na hanaiahuhu a ke Kuokoa i kaena ai, "aole loa e hiki i ka Moiwahine i pau, mamuli o ko lakou kumakaia," a e mau nei no hoi iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii, mai kinohi mai a hiki i keia la, ko lakou hilinai maluna o ke Alii, a pela aku no a mau loa.

            He hoike oiaio hoi mailoko mai o na nupepa o na aina e, ua puhili ka ike loio o Hatawela ma kela palapala haalele nohoalii, aole hoi oia wale, aka, o lakou no a pau, ka poe nana i hana i wahi e pau loa ai ko ke Aliiwahine kuleana i ka nohoalii a me Kona mau makaainana.

            Ua hoole ke Akua ia mau manao pakaha, a ua hookomo i ka ikaika hana iloko o Julius Palmer, a oia keia a kakou e ike nei, aia he makamaka a he hoaloha no ka Moiwahine a me ka lahui ma Amerika, a pela makou e manaolana mau nei, e hoea aku ana kakou i ka hopena o keia ninau ano nui, i kapaia o Wahikapuniu a ka Moiwahine i lawe ae ai a hooko aku la ma ka wehewehe hana no ka pono o na mea a pau. Hauoli a olioli nui kakou, ina he oiaio keia mau olelo a ka nupepa, nana i papahi mai keia mau olelo makamae a ku i ka waiwai no ka waihona noonoo o ka lahui.

 

KA AIHUE PALANEHE

 

            Mawaena o ka hora 11:30 p.m., a me ka hora 5 a.m., o ka wanaao Poakahi nei, i komo aku ai ka mea aihue iloko o ka Hale Inu Rama Louvre e ku nei ma ke Alanui Nuuanu, ma kahi i kapa ia o ka Bee Hive, a lawe ae la i ka huina o $45.

            Mamuli o ka hemahema o ka bakipa, nolaila, aole oia i ki i ka pahu hao mamuli o kona poina, a me ia ano i waiho ai pela a hiki i ka wa i hele mai ai i kahi la ae, a no ia hemahema, ua miki aku la ke Owau i kela huina dala mahuahua, a o kahi laki loa, oia ka lilo ole ana o $200, ma ke gula, ke dala pepa a me ke dala keokeo, i huna ia mahope o na buke.

            Eia keia aihue ke h@ ia nei e ka Makai Kiu D. Kaapa, a e hoea mai ana no ka wa e loaa ai o ke kolohe.

 

UA HALA AKU NO HILO.

 

            Ma ke Kinau o ke kakahiaka Poalua, nei i kau aku ai ka Puuku Nui o KE ALOHA AINA, me kona Pokii, no ko laua home aloha ma Homelani, Hilo, kahi hoi a ke kino wailua o kana kane, e moe la i ka moe kau a hooilo, iloko o ka maluhia.

            E ike aku ana oia i ka home a laua i luakaha pu ai i na la i hala me ka oluolu, aka, i kona hoea ana aku i ka home, ua puanuanu na hookipa ia ana mai.

            E huli hou koke mai ana no laua ma ke Kinau o keia pule ae, no kana hana ponoi, ma ke ano he makuahine no ka lahui, a no ka nupepa KE ALOHA AINA hoi. E ukali ia ka olua huiakai kaahele hoomaha a hooluolu i ko olua mau kino me ka oluolu a me ka pomaikai, a hiki i ko olua huli hoi hou ana mai i ka olu o ke Kaona nei.

 

UA HOOPOINOIA E KA WAIPUILANI.

 

            Ua hoopuka ae ka nupepa Boston Transcript no kekahi luku weliweli ma ke kulanakauhale o Povoacao, he 32 mile mai ke kulanakauhale mai o Pouta del Jada, oia hoi ke kulanakauhale kaukanawai o ka mokupuni o St. Michael.

            He palapala noi kai loaa mai i ke Kanikela Pukiki o keia kulanakauhale mai ka mokupuni mai o St. Michael, he mokupuni malalo o ka noho mana ana a ke Aupuni o Potugala, i kakauinoa ia e ke Kiaaina o Dom Jacintho de Teres Adao a me kekahi poe e ae he 19 ko lakou nui, e noi ana e haawi ia na kokua i na poe i hoopoinoia maluna o ua mokupuni la.

            Ua hoikeia ae maloko o ua palapala noi nei, ma ka la 25 o Novemaba he waipuilani weliweli o ka wai mai ka lewa mai i awiliia me ke kai, ua nee mai oia no luna o ka aina ma kekahi aoao mokupuni, a malaila i pahu ae ai ua waipuilani la, a hiolo pono iho la na tona wai me ka weliweli nui maluna i ke kulanakauhale o Pevoacao, nona ka huina kanaka he 35,000.

            Iloko o ko manawa pokole loa, ua hookui iho la ua waipuilani la ia luna o na kaupaku hale, ua pau na alanui i ka ulaia, a ma kekahi wahi ua hiki aku ka hohonu o na lua i eliia e ka wai i ka 15 kapuai. Ma ka po keia poino i halawai ai me kela kulanakauhale, a o ka wai e holomoku mai ana mai na ahua mai, ua lawe pu aku oia he mau hale he lehulehu wale no loko o ke kai.

            O na halepule, na hotele a me na hale noho me na poe o loko ua pulumi ia aku e ka waikkahe nui, ua loaa aku lawe pu ia aku kahi kauhale ma @@ Quente.

            Ma kekahi kiekiena a na poe i holo aku no ka hoopakele ana i ko lakou mau ola, ua ike aku lakou i kekahi poe a me na ohana iluna o ko lakou mau moe e lawe hele ia ana iwaena o na holoholona a me na opala, a nalowale aku la.

            Ua hoopihaia ke kahakai me na kino make i keia waipuilani. He nui a lehulehu na poe i hooneleia i ka ai, ka @@ a me kahi e malumalu ai, a pela i hoea mai ai keia mau leo uwalo a @@ aku.

 

            O ka opuu hou o ka halepule S. @@ o Kapa@@ oi aku ma@ o 100,000 paona ke kaumaha, a @@ oi aku mamua o 5,000 @@@ ai ka loa.