Ke Aloha Aina, Volume III, Number 7, 13 Pepeluali 1897 — Page 6
| This text was transcribed by: | Rosemary Mccune |
| This work is dedicated to: | Kaelene Ahu Rey |
KE ALOHA AINA
=============
@ KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 13, 1897.
=========================================================================================================
[this page fades out at the bottom in all columns]
KAIHALULU I KE ALO O KAUIKI.
-
KA HUI ALOHA AINA O HANA.
-
Oehuehu na Nalu o Keanini ma ka Iliili nehe o Waikoloa.
-
Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Kalaudina mai Hana Ua Lanihaahaa mai, i ke kakahiaka la Sabati nei, ua loaa mai ia makou kekahi lono e hoohauoli ana i ko makou manao, a e kokua nui ana hoi i ka makou hana e hooikaika nei, no ka pono o ka lehulehu, a oia hoi ka ka Apana o Hana i lawe haaheo ae la, me ka manaoio hana, a hoopalahalaha aku la i ka ulu ana o ka Hui Aloha Aina o na kane a me na wahine iloko oia Apana, me ka makahehi o ka manao.
Mamua aku nei, ua hoouna ia aku no kekahi Hui okoa malaila e kukulu ai, me ka manao e kinai i ka ulu ohaoha ana o ka Hui Aloha Aina, aka, ua hiki ole, no ka mea, he iliohae ia iloko o ka Apana, i wahi e make ai na poe e punihei aku ana mahope oia mea.
A no ka pomaikai o ko makou mau makamaka oia ka makou e hoikeike aku nei i ka leta mai ko makou hoaloha mai o Hana, a oia keia malalo iho:
HUI ALOHA AINA MA KAWAIPAPA, HANA.
Ua noho ka Hui Aloha Aina o Hana ma Kawaipapa, ma ka hale o Mr. John Kaleo, i ka la4 o keia mahnina, M. H. 1897. Ua nui na kane a me na wahine, elua Hui i noho ma keia halawai ana, oia hoi; ka Hui o na kane a me ko na wahine.
O ka Hui o na kane kai wehe mua ia na hana, a na ka Peresidena Nui o ka Hui Aloha Aina o Hana i malama ika halawai op na kane, nui na kane i akoakoa mai a hopu i keia Hui, a ua ku aku ke Kakauolelo oia hui a hoakaka i ke ano o keia Hui, me ka hoakaka pu i ka manao o ke Kumukanawai, a ua apo mai na kane i keia Hui, ua kukuni paa ia ka aloha aina iloko o na kane oua aina ua hooheno nei o Hana, a oia iho keia:
"Noenoe Ua-kea o Hana,
Hoapili o ka Malualua."
Mahope o ka pau ana o ko na kane halawai, ua noho ko na wahine halawai i hoomalu ia hoi e ka Peresidena Nui o na wahine, oia o Mrs. G. P. Wailehua, ma ka nana ana i ka Hui a na wahine, he holomua he ikaika he hana io maoli me ka manaoio hana. Ke hana nei keia Hui o na wahine a me ko na kane, malalo o ke Kumukanawai Nui o ke Aloha Aina. Ke hui @a na kane a me na wahine iloko o keia halawai, aole i hiki ke helu ia, no ka mea, he ohohia maoli no.
Mahope o ka pau ana o na halawai ua noomakaukau ia e papaaina nui na na hoa aloa aina mai o kahi mamao, oia hoi, he puaa momona, he limu, he opihi a me kekahi mau mea e ae a me ka poi uouo kaohi puu. Nui ka mahalo i na hana a ke aloha aina.
Ke haawi nei ka Hui Aloha Aina holookoa o Hana i na hoomaikai ana a me na mahalo ana ia John Kaleo, i ka hoolawa ana i ka lehulehu i ka ai a me ka i'a, a @a ai a lawa i ka lokomaikai o ka haku hale.
Ke puana ae nei au i keia mau lalani me ka maopopo. Eo no ia Hana Ua Lanihaahaa o ka mokupuni o Maui.
Me keia mau mea ua nui keia.
Kou oiaio,
G. P. K. KAUAKEA
Mokae, Hana, Maui, Feb. 5 1897.
Aohe a makou mea e haawi aku ai, ka hooiikaika mau aku i na hana, oia ke alahele o ka lanak@a, a mai pelu mai ihope, e like mekahana a koka @ poe.
==================================
O KA OIAIO KO'U MAKEMAKE.
-
Kakauia no KE ALOHA AINA.
I ka nana ana, a me ka hoii pono ana i na manao pane o ka Lunahooponopono o "Ke Aloha Aina Oiaio," a o lakou a pau i hui ia, e like iho me keia: Puuku, ka mea kakau kuwaho, mawaho ae o ka Lunahooponopono, oia hoi o Kahikina Kelekona, ua hoike mai ko lakou mau puniu i ka papau o ka lepo o ko lakou lolo, i hookahua ia ai ka lakou ma olelo pane, ma ka lawe maolio ana ae, a hoike okoa mai la ika inoa o S. P. Kanoa, i wahi e maha iho ai ka holoke ana o na a-u o ka Puuku o ua pepa la, iluna a ilalo, iuka a i kai, me ka hookikina maoli ana aku i kona mau paalalo, e pane koke mai i na ihe laumeki e o'eo'e ana i ka iwiaoao o ka Lunahooponopono o "Ke AlohaAina Oiaio," a me kona wahi paalalo.
A heaha ka ka lehulehu i ike ai ma na manao pane i waiho ia mai imua o ke akea? Hookahi wale no mea a ka lahui i ike, oia ka maa o ko lakou mau alelo i ka haihili, ke kuamuamu a pela aku.
A no ka lawa oleio la o ka inaina, ua hiki ole ke uumi iho, ua hoopuka maoli ae la i ka inoa o S.P.Kanoa he mea i noho Lunahooponopono no kekahi mau nupepa, a ua pau wale no a pau i ka make.
Ke helu nei ka Lunahooponopono o "Le Aloha Aina Oiaio," i ka nui o na keiki moa iloko o io hua e hoomoe ia ana iloko o ka eeu o ka moa wahine, me ka maopopo ole iaia o kanui o na hua waiwai iloko o ka punana a ua moa wahine la e hoomoe ana.
E hoike aku au me ka oiaio loa, he hookahi wale iho no nupepa a S. P. Kanoa i noho Lunahooponopono ai, oia hoi "Ka Leo o ka Lahui," a i kinai maoli ia no e ka Ona nona ua pepa la, i kona wa i puka mai ai, mai Kawa mai, me keia mau huaolelo hoonaikola a ka lahui e maiaina nei, a hiki i keia la,oia hoi, "Aohe manaolana i koe no ka hoihoi hou ia o ka Moiwahine a me ke Aupuni Alii o Hawaii."
O keia ka laau make a ka Ona nona ponoi "Ka Leo o ka Lahui" a oiai hoi au, a me ko'u kokoolua e uwalo aku ana i ka oluolu o ka mea nona ka waiwai a maua e hoomanawanui ana, e kapae ae ia mau huaolelo weliweli, a ka lahui i makemake ole ai e ike, (nona hoi ka inoa o D. M. Punini Jr, a e ike pono no oukou ke ninau aku iaia, aole e hoohewahewa.)
Heaha kana pane ia maua, eia iho, "e hana aku olua e like me ka mea a'u i kakau ai." Ua hooko maua, a ua puka iloko o ka nupepa puka la "Ka Leo o ka Lahui," iloko o ka malama o Maraki, o ka makahiki 1895, puka pule "Ka Oiaio," oia manawa hookahi no.
Heaha ka hua o ko maua hooko ana i ka makemake o ka Ona nona ka nupepa, oia hoi o Ailuene Buki? Ua weluwelu ka nupepa iloko ona lima o ka poe nana oia i mailani mai ka malama mai o Augate 19, 1889, a hiki iloko o Maraki, 1895.
Na S.P.Kanoa anei ia i pepehi a make? Aole! Aole loa!! He hoola ka S.P. Kanoa mea i makemake ai e hana, aole hoi he pephi. O ka lehulehu ka mea i ike, a e pane koke mai no lakou a pau, ua pololei o S. P. Kanoa.
@ wa i loaa mua loa mai ai kela helu, i hoopuka ia ai kela mau huaolelo awaawa, a ku i ka hoowahawaha, ua hoomaka mai ka lahui e haalele ia nupepa, me keia mau h@olelo i panai ia mai a hiki i keia la. "Ua hoohiki o Ailuene Buki malalo o ka Aupuni Pi Gi." a ke paamaau nei kela huaolelo ma na wahi a pau a puu ka Paeaina, a oia hoi ke kumu o ka hoala ia ana o ka nupepa KE ALOHA AINA, malalo o ke kanaka hookahi a ka lahui i hilinai ai oia hoi o Joseph Nawahi, a na kona nawaliwali a me kona make ana, i kona mai ia'u e komo aku ma kekahi wahi hakahaka o kona makalua, no ka hoikeike mau ana aku imua o ka lahui, @ kupaa mau, a mai puni wale, e like me kekahi lala o na poe kakau o "Ke Aloha Aina Oiaio," ke kumakaia i kona aina, kona lahui a me kona Moiwahine, a i keia la, ua paa kona ihu i ka uwea o ka Hoohui aina, mailuna o ke poo a ka manea o kona mau wawae.
Ua lilo nae keia kumakaia nui i ka Puuku a Ona o ua nupepa la, a me kona Lunahooponopono, i hele na niho a lena, a e like hoi me ka niho o ka puaa ka wili mawaho o ka papalina, i mea punahele loa, oia hoi, e ai pu ana ka hipa me ka iliohae, a kona wa e ono iho ai i ke koko o ka hipa, nahu malu oia, omo i kona koko a pau, alaila, mahuka aku a nalowale loa.
Aohe kumu e ae nana i hoonioni i na lolo o keia poe, hookahi wale iho no, oia ka hoike ana aku o KE ALOHA AINA, aohe Hui i kukulu ia ma Honolulu, a me kona mau Luna Nui, i kapa ia kela inoa "Ke Aloha Aina Oiaio," a o ke Kumukanawai a me na Rula i hoolaha ia aku ai, a me na Luna Nui, ua koho wale ia no ia maloko o ka opu makani, aohe he mea io, a no ia ka-ua ana aku a KE ALOHA AINA i ka lahui, ua nuha kane, a holo-pu-a-a mai ka wahine i keia Keena e nuku ai.
O ka oiaio, aole ia e helelei, a o ka hana a oukou i hana ai ma kahi malu, e hoike ia ae no ia i ke akea, e like me keia e hoike mau ia nei imua o ka lehulehu.
Ke olelo mai nei ka Lunahooponopono, kona paalalo ma ka poopoo, a me kona Puuku, "he wahi kaaka pakalaki maoli mno o S. P. Kanoe," pehea hoi o R. W. Wilikoki, o ka Ona a Lunahooponopono o ka nupepa Liberala; a Lunahooponopono o ka nupepa "Ke Aloha Aina Oiaio" i keia wa, a i hookau wale ia aku no maluna S. K. Pua?
Eia iho no hoi i ke alo o Kahikina Kelekona, ka Lunahooponopono o ka nupepa Elele Poakolu a me Hawaii Holomua, ke ola anei laua i keia hora, i wikiwiki ai ka waha i ka hoino i ko hai, aole i puhi mua ae i ka pula o na maka a kaawale, alaila, ke kiola no, aohe mea e hala ai.
Hilahila au i kie kaena o ka Lunahooponopono, aole nae oia i ike i kona @ua e poholo ai me ke kapa mai, he mau Lunahooponopono kamalii, kai no hoi o kamalii ia i poha aku la ka maa i ko lae, e like me Golia opu momona, a me Davida kai ukulii, he iki ia la, walawala ka mea nui, he hina pu wale mai no mai ke aa olalo lilo, a ka lau o luna @lo.
O na komo a pau, ma ko'u moa ponoi, ke auamo nei au ia mau mea maluna o ko'u hokua ponoi, me ka hookuu aku ia oukou a pau, e aumeume i ka pona iwi a KE ALOHA AINA i haawi aku ai na oukou e nahoali a ma ka aoao o kalehulehu o na makamaka ko'u hoike.
Ma keia, he hooki @ nei au i ka pane hou ana ako a "Ke Aloha Aina Oiaio," malalo o keia kumuhana, oia hoi, ua lawa k# olelo ma ke ka lehulehu aoao, e hiki ai ke kaupaona ia me ke kauh@ me ke aloha nui.
S. P. KAKOA.
================================
UA LOAA KA PEPEHI KANAKA.
-
Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Gaelic i ke kakahiaka Poalua nei, ua halihali pu mai oia i ka lono e pili ana no kela haole pepehi kanaka kaulana o Auseteralia, ka mea nana i lumai iho he kauna a oi ma ola iloko o kona poholima ponoi, me ka weliweli ole.
O ka inoa o keia peoehi kanaka kaulana, oia no o Butler, a i uhaiaholo ia mai e na poai Makai Kiu o keia aoao a ka Moana Pakipika, a i hoomaopopo ia hoi, mai Novemaba 23, 1896, me ke kiai makaala loa ia ma na ano a pau, a i ka hope loa, eie oia iloko o na lima o ke kanawai me ka maluhia.
O ka moku kalepa Swanhilda, ke halelana a Puuhonua hoi a ka lima koko i upu ai e pae maalahi aku ana oia ma kekahi awa a keia moku e ku aku ai,
e like pana me Honolulu nei, a i ole ma Kapalakiko paha, ua halawai mai ia me na ulia pakalaki e ka ana i kona kino iho i uku panai no na ola ana i hoomainoino ai, mamuli o ka puni dala ka mole o ka hewa.
I ka wa e hookokoke aku nei ke Swanhilda i ke awa o Kapalakiko, a me ka limakoko pu maluna o kona oneki, ua hoike koke ia mai la ka hoailona no ka ike ia o ka moku Swanhilda, mai ka Lae Lofos mai, i mamao loa mai hoi mai ka Kaikuono mai o Kapalakiko, i ka hora 5 o ke kakahiaka Poalua, Feberuari 2.
O na Makai Kiu i hoonoho kiai ia a ka uapo Melgg no kela hana, ua loaa koke mai la ia lakou ka lono mai kahi nana moku mai.
Nolaila, ua eleu koke ai l o Bonner, ke Kakiana o na makai kiai awa, me elua o kona mau kanaka, na Makai Kiu o Auseteralia, na kakau nupepa lehulehu,
a me na limahana o ka Hale Dute, a kau iho la lakou maluna o ka mokuahi Peary, a holo pololei aku la no waho o ke awa, nona ka mamao o 5 mile mai ka aina mai.
I ka wa i pili aku ai ka mokuahi ma ka aoao o ke kalepa Swanhilda, ua eleu koke aku la na Makai Kiu, o kekahi mahope o kekahi, me ka nou pono ana i na mea a pau e hiki ai ke loaa koke ka pepehi kanaka.
I keia wa a na Makai Kiu i pii aku ai, oia ka wa a Butler e hana ana maluna o kekai wai kekai kiekie o ka moku, o keia ka wa a Kapena Frager i lawe aku ai i kekai o na hoa o ka poai Makai Kiu, a me ka leo mahe ua pane aku la oia penei: "Ua ike au i na mea a pau e pili ana no keia mea," wahi ana i pane mai ai.
Ma ke alahele mai Nu Kakela mai, ua hui a kamailio pu iho la makou me Kapena McBreath, o ka mokuahi Pelekane Taupo, a nana hoi i haawi mai ia'u he mau ope nupepa no na mea e pili ana i ka pepehi kanaka ma Auseteralia, me ke kii o Butler e kau ana. Me ka hookaulua ole, ua kuhikuhi aku la au, oia nei no ka mea nana i pepehi o Kapena Weller, a ua hoike aku au i keia mea imua o ko'u mau kanaka, me ke kiai makaala a nana pone o kolakou mau maka.
Ma ke kauoha a Kapena Frager, ua hoakoakoa ia mai la na mea a pau mahope o ka moku, a oia oi ka wa i lalau koke ia aku ai o Butler, a hoopaa ia ae la kona mau lima i ke kua, a hooka ia ak la no luna o ka mokuahi a na Makai Kiu a me na poe e ae i ka mai ai, no uka o ka aina.
Ua loaa aku ma kona poli, ka pa lapala laikini Kapena o Weller, a me kekahi mau lako makamae @ ao, a no ka pokole @ o ka manawa, he a hora mamua iho o kaholo ana mai o ka mokuahi Gaelic, nolaila ma ka Monowai mai e kau mai ai ua limakoko la no ka aina kai ana i pepehi ai i keia poe a make.
============================
Na Palapala
Aole e ili maluna o makou ke koikoi ona ahewa ana no keia ma manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, e ili no ia maluna i na poe na lakou i kakau mai.
-
Maloko o kau ipu olelo ka milimili a ka lahui; ua ike iho au i kai itamu manao e pili ana i na Opuu Rose a ka lahui i hoi aku la ilokoo ka Puali Puhi Ohe P.G. a o kekahi ninau hoi e ui mai ana ia makou, a me a'u pu hoi no na lono luahea wale e pili ana no ko'u hoi hou aku i ka Bana P. G. me o'u mau hoaluhi o ka oihana hookahi.
I ka pane ana 'ku i kau ninau e KE ALOHA AINA; e oluolu no oe i hoike aku i ka lahui oiwi o kaua i ka oiaio. No'u iho a no na mea i kuka like ia mawaena o makou, ua hooholo like iho la no makou e kupaa, a hiki i ka maopopolea ana o ka huakai a ko kakou Lani Moi e noho mai la i Amerika, a ina no ka pono popopono like kakou a ina no hoi no ka nele, o ko kakou nele like ana no hoi ia, a ma ia hope aku ia, e kaupaona ai makou i ka makou mea e hana'i, i na paha no ka hoi ana i ka Bana P.G. a no ka holo hou ana paha i Amerika, ke loaa he ulia oia ano, o keia na mea i lawaluia iloko o ko makou puuwai, a ke waiho nei ia mea me ka poina ole.
Nolaila, o ke komo ana ku la oia hea o makou iloko o ka Bana P. G. he mea hiki ole ia ia'u ke kaua aku, oiai paha ka hune e hekau ana maluna iho ona a me kona ohana, a no ka hiki ole paha ke noomanawanui hou aku, ua ae aku la iaia iho e lilo i lala no ka Bana P.G. i wahi hoi e ola'i oia a me kona ohana.
A oia hoi ua kuokoa kela nona iho, a nona ponoi no hoi kana ohe, a pela no hoi me na hoa e ae, a ke ulu ae no ka manao no ke komo ana iloko o ka puali P.G. ua hiki loa i na wa a pau, me ka nana ole ae i na ao ana mai na nupepa mai, a mai ka lahui mai paha; mamuli o keia kumu, o ka hune hiki ole ke hoomanawanui.
Nolaila, ina he makee ko na Ahahui Aloha Aina ela o na Opuu Rose a ka lahui, aole no he hewa ke lulu iho lakou i kahi mau hunahuna o ko lakou aloha io ma ka poho lima o ko kakou mau luna nui i hookohuia ma kela a ma keia mokupuni i kukuluia ai nei ma Ahahui a elua, a pela no me ka Ahahui Kalaiaina, a hoouna mai ma ka lima o ka lakou ma Peresidena Nui ma Honolulu nei no ke kokua ana aku ina puali puhi ohe a ka lahui iloko o keia manawa a hiki i ka hoea ana mai o ka lono hau@ no ka pono o ka aina, ka laui a me kanohoalii o Hawaii nei.
No ka pane ana aku no'u io he oia mau no ia i ke alo pau. He oiaio @ ua loaa mai la'u ia mau kono ana, e like no hoi me kau mea i lohe ai, aka, o ke aha la ia la kaua, no ka mea, aole i hiki mai i ko'u manawa, nolaila, me keia mau manao mahina ae, ke waiho aku nei mau e kuu Aloha Aina, e hoike aku i ko kana lahui oiwi a pela ke Akua e kokua mai ai ina Opuu Rose a ka lahui Hawaii.
SAM'L K. KAMAKAIA
Alakai o ka P@ P@ a ka Lahui
Oi@a.