Ke Aloha Aina, Volume III, Number 3, 16 Ianuali 1897 — Page 6

ʻaoʻao PDF (823.22 KB)

This text was transcribed by:  Alika Olsen
This work is dedicated to:  Aunty Lydia (nee Olsen)

KE ALOHA AINA

6                                              KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 16, 1897.

 

KA HUAKAI A KA ILAMUKU I HEEIA.

 

            He huakai awiwi loa ka ka Ilamuku i ka Poakahi nei maluna o ka lio a huli hoi mai no ia auina la maluna o ka lio.

            O ke kumu o kona hele awiwi ana, oia no ka ulu ana mai o ka haunaele mawaena o na Kepani a me kekahi kanaka elua, a ua pau lakou i hopu ia, malalo o na kumu hoopii ekolu, ka hehi Sabati, kue i ka hana a ka makai a me ka hoahaunaele.

            Ua hoike ae o Pahia, aole e ae ia ka bela malalo iho o ka $1,000, a ua apono ia hoi keia manao o ka Luna Makai o na Koolau Huiia o ka mokupuni o Oahu nei.

            I ka hiki ana mai o ka Ilamuku i Honolulu nei, ua hoike ia mai la ka lohe iaia, ua hookuu ia ke Kepani, a ua paa aku la ke kanaka maoli.

           

KE KINO KUPAPAU O KE KUHINA AMERIKA.

 

            Ma ka mokuahi o keia la, e hoihoi ia aku ai ke kino make o ke Kuhina Noho Amerika Albert S. Willis, no ko laua home noho ma Kenetuke, i ukali ia e kana wahine kanemake, a me ka laua keiki makua ole.  E kaa ana na hooponopono ana o ka hoolewa, mai ka ilina kupapau mai o Maemae, malalo o Henere H. Wiliama, i ukali ia e na koa o ka manuwa Albert e ku nei iloko o ke awa, a hiki i kai nei o ka uwapo Ocianika, kahi hoi a ka Puali Puhiohe e kali ana no kona kaawale aku.

 

NUI KA PIPILI IA O NA WAHI OPIUMA.

 

            Ae, he mea oiaio loa kela, mai ka wa kahiko mai a hiki mai i keia au hou e ku nei, a ua nui no hoi ko makou hoopahaohao ia i ke kumu nui o ko ka oihana makai pipili loa ma ka hopu mau ana ia ano hihia, a ua maopopo ia makou, mamuli o na lohe i lawe ia mai, ina hoi he oiaio, oia no ka loaa ana ia lakou he uku kaulele mawaho ae o ko lakou uku mahina, a na ia wahi uku kaulele i hooi ae i ka iakika hana iloko o na lima lawelawe o ka oihana makai, i wahi e kaohi ai i ka hoomau loa ia aku o na hana kue kanawai.

            He mahalo nui makou i na kauwa hoopono, e lawelawe ana i na keehina hana e hiki ai ke anai ia keia laau make i hookomoia mai iloko o ko kakou aina, ka mea hoi nana i hoolilo i na helehelena maikai o kekahi poe i ka wa i lalau ole ai i keia laau make a puhi, i poe poo kii e hoikeike hele ai ma na alanui, me ko lakou mau onohi maka e hoonoenoe ana.

            O ko makou wale no i na Luna Nui oia hanam, e hopu ia na mea apau e loaa aku ana e lawelawe ana ma ia hana, aole hoi o ka poe wale no i paki kepau, a malaila e hooikaika ai i ka hanu hele ana maluna o na kaupoku hale, a me na poopoo huna e hopu like i no mea apau, alaila, aia maluna oia poe ko makou mahalo.

 

KA MANAO O KEKAHI LOEA BAIBALA.

 

            O ka manaoio, o ka hilinai ana no ia ma na mea i manaolanaia ai, a o ka hoomaopopo ana hoi o na mea i ike ole ia;  Hebera 11:1.

            Ma keia episetole a ke kauwa a ke Akua Kiekie Loa i ko Hebera, eia ua episetole la imua ou e ka Lahui Hawaii i keia la, a i ke ao pau ole.  O ka Paulo ao ana, a me kana hoomalamalama ana aku i ke ano oia huaolelo he "manaoio" i ko Hebera ia wa, oia ao hookahi no ia oe e ka Lahui i keia la.

            A ina pela ka oiaio, alaila, heaha iho la na kumu o kou kanalua ana i kou manaoio i kahi mea au i hilinai ai, a i manaolana hoi e loaa mai ana no ia oe ia mea nani e pono ai kou ohana?

            Nolaila, ea!  E ka lahui i aloha ia e ke Akua Kiekie Loa, ka lahui hoi a'u e kaena ae ai aohe lua i ikeia ma ko ke ao nei ka haawina aloha oiaio iloko o ko lakou puuwai o oe hookahi wale iho no.

            A pehea la ka hiki ia'u ke olelo ae penei, a penei mai la ka palena o kou aloha, a no ka mea, o kau umeke poi uouo kaohi puu la; hemo ke poi o kau ipukai i kaupalenaia me na iho nahumaka e halelo ai ke kai la; e pau ana i ka muka ia.

            Aole wale i kou lahui ponoi oe e ha na ai i keia haawina aloha, aka, o na malihini pu kekahi mai na aina e mai, oiai, oia lakou i maalo ae ai ma kou ipuka hale, aia kou mau lima aloha ke peahi mai la ia lakou, e hea mai e komo maloko, e paina a maona, manao aku ka huakai hele.

            A ma no o ka wa kupono ia no ka hooluolu ana ia lakou, e ka-ua pu aku ana no oe ia lakou e moe makou hale no kahi la aku.

            Kahunu!  Eia ka hoi ka'u makapeni i nei kumuhana o ke aloha.  Aka, e oluolu no nae hoi e kala mai e ka mea e heluhelu ana, oiai, kaua maluna "o ka manaoio."

            O ka hilinai ana nona ma na mea i manaolanaia ai, a o ka hoomaopopo ana hoi o na mea i ike maka oleia, pololei wale, hewa ole, pono loa, ola mau nei eisetole a Paulo e a'o nei i ka Lahui Hawaii i keia la.

            Heaha ka hewa, ke lawe mai kakou i ko kakou hoomapopop ana i na mea a kakou i ike maka ole ai i wawae ia, a e kalele iho hoi i ko kakou hilinai ana maluna iho o ka mea a kakou i manao lana ai i pauku kino ia.

            O ka manaoio hoi ko kakou poo, kahi i kukuluia ai ke kakou?  He hewa hoi kekahi o ka mea maikai la?  Aole!  Aole loa!!  Ke kukulu nae kakou i na mau mea nani la maluna o ke kahua pohaku, pololei, aka hoi, malia o makau kakou i ka pohaku he paakiki, o puu ka lae, he pohue ka laau.  A o ke one hoi nei he wahi mea waliwali hoi i kakou mau kopala ke eli iho manao ae ke ola.

            Ea!  Ke hoole mai nei ka mea nana ka olelo.  Aole!  Aole i ka Lahui!!  Aole i ka honua!!!  Aole hoi malalo aku o ka honua!!!!  Ina o kela ae la ko kakou kahua e kukulu ai i nei olelo ao a Paulo ia kakou i nei la.

            Aka, e ka Lahui i peni aloha ia , e lawe mai i na lei gula i milo kaakolu ia, a e hoopaa iho iloko o koo puuwai, ola ka manaoio, ka manaolana a me ke aloha, o ke aloha nae kai ai e keia mau mea, mai makou no kou haule ana i ka hewa, a hahu aku kou loa iaia.  Aole!  Aole loa!!

            A oiai no Oia ke hoomakaukau mai la no i Kana mau bipi momona nou no ke keiki uhauha e hoi aku iloko o kona poli, ke ku mai la no oia ma ka ipuka o Kona Home nani, me ke ani peahi malie ana mai me kona mau lima aloha me kona mau waimaka aloha, e kulu ana kekahi maluna o kekahi, e kali ana no ia oe o kou hoi aku i ka wa kupono a e ai olioli pu hoi me Ia iluna o kona papaaina i piha i na bipi momona i kupalu ia, no ka mea, ua nalowale oe, a ua loaa hou mai, make hoi, a ua ola hou ae nei.

            Nolaila, e ka Lahui aloha, ua hiki mai kakou i ka pahu hopu o ko kakou episetole, e oluolu no e kala mai, no ka mea, he hemahema no ka oukou wahi kauwa liilii nei, pela hoi ka'u makapeni e hoomaikai ae nei i ke Akua ma na Lani Kiekie Loa, he malu ma ka honua a he aloha no i kanaka.

            Ke kauwa a ka Lahui Hawaii,  Samuel K. Kamakaia.

 

E PULE OE I KE AKUA, I OLA OE A ME KA HALE OU.

 

            Pule i aha ai?  O ka makou ia e pule nei, po ae ana ka la, ao ae ana ka po, aohe ahu ana iho o ka niu; ke kulolo, a pela wale aku.

            "O keia mau mamala olelo maluna ae ka mea i hoopuka pinepine ia e kekahi o poe o kuu lahui, a'u no hoi i lohe ai me ko'u mau pepeiao ponoi," a no ia lohe ana o'u ia mau mamala olelo, ua loaa mai ia'u ka manaolana e kalai aku i ka'u makakila maluna o ko kakou poo manao e kau ae la maluna, a penei na hooheno ana:

            E pule oe i ke Akua i ola oe a me ka hale ou.

            Ke olelo mai nei kekahi:  Oi noke iho nei au i ka pule i kuu wahi keiki a pau ke aho, aohe wahi mea a ola iki ae o ka ma'i, a e ole kahi kahuna haha paaoao, ola ai kona ma'i, i palaueka wale ia mai no ka hana ia ana, eia ka e oia ana, a ke olelo mai nei hoi oe, e pule i ke
Akua.

            Uhu!  I pule hoi o Lohiau a aohe ola ana ae, a ma he moolelo oiaio ia, alaila, heaha iho la ka waiwai o kau mea e ao mai nei ia makou, "e pule i ke Akua."

            Ae.  Oia ka'u e ao aku nei i kuu lahui, e pule i ke Akua, i loaa ka ai a me ka ia, loaa pu no me ke dala, na pono no a pau o keia noho ana, lako i na mea a pau e oluolu ai ke kino, a i oi loa aku hoi kou lako i na mea a pau e oluolu ai kou uhane.

            A ke loaa ia oe ia lako la, ea!  Nani!!  Nani wale ka loaa ana o ka Lei Alii Gula mai ka Lani me, he makana hiwahiwa hoi i loaa wale ia oe mai ka nohoalii mai o ka Mea Mana Loa, a ua helu pu ia oe iloko o ka mookuauhau o ko Iesu Karisto hanauna.

            A wahi no a ka Haku i olelo mai ai.  O ka mea e hana, a e hooko i ka makemake o Ko'u Makua i ka Lani, oia Ko'u Makuahine a me Ko'u mau hoahanau.  He oiaio, ua komo pu aku la oe, a ua lilo pu hoi i poku Nona, aole no kuu noho wale ana, a palaualelo hoi i kou hoomanao ana iaia ma kau pule, aka, no kou pule mau ana i ke Akua me ka Uhane a me ka oiaio.

            A oiai hoi, o ka pule ana i ke Akua, he alanui nou e hookokoke ahe ai Iaia, a pela ae hoi Oia ia oe, a'u e oaio ae ai, he wahi laau moemoe ole ia i kou puu ke moai aohe hououi lilo i na kauka lapaau a me na kahuna hoopunipuni a pau, a ua ike maka ka mea e kakau nei i ka oiaio o keia mea he pule wale no me ka laau ole, ola ka ma'i, oia ka'u e kaena ae nei, "He laau muemue ole," ka pule i ke Akua me ka oiaio a pau:

            Aole keia makapeni i manao o ka pule a ka poe Parisaio, ma ka lehelehe wale no ka eueu, aia nae ka manao i ka wahine manuahi, na Loi Kaio, na Ekake, Hoki, Miula, a me na waiwai o keia ao, aole, aole loa, aole no hoi o ka pule ana i na unihi pili inu awa, aole loa no.

             A no ka mea, oia ano pule la, Ea!  Oia Kana i olelo mai ai: Ke hookokoke mai nei ko oukou lehelehe Ia'u, a o ko oukou naau, he mau legue mile ka mamao mai O'u aku nei.

            Nolaila e na hoahanau o'u, kuu lahui aloha hoi, ano ka wa e maliu ia ai, a ano hoi ka wa e ola ai, a e hoomanahoi, o ka pule ana i ke Akua me ka oiaio a pau, he laau muemue ole ia e oal ai oe a me ka hale ou.  Ma ka Inoa o Iesu Karisto ko kakou Hoola.  Amene,

                        Samuel K. Kamakaia.

 

HOOKUMUIA ANA O HAWAII.

            I kakauia a hooponoponoia e Rev. J. F. Pokuea, mamuli o ka Moolelo Hawaii i paiia ma Lahainaluna i ka M. H. 1838, a ua paiia a hooponopono ia ma ka Halepai Palapala Aupuni ma Honolulu1858.

 

            I ka wa i pau ai o ke kapu heiau ana a ua alii ala, alaila, kakali iho la oia a pau ka hoomahanahana ana o ka heiau, alaila, hoonee ae la ola i kona alahele a noho iho ia oia ma Kaawikiwiki, no ka mea, he nui na hana e hoonanea ia ai kona manao alii, oia kapahe a me na hana lealea he nui wale.

            I kekahi la welawela kolili mopu, wela ke kula, oiai oia e nana ana i na hana lealea o Halalii maluna o ke kahua paani a na makaainana ona, a oiai ka la e hoolei pau ana i kona mau kukuna wela maluna ona, nolaila oia i manao ae ai e iho aku malalo o ke kahawai e hi'u wahi wai ai, i olu iho ai keia la welawela.

            Ma ke kahawai o ka Hoea, ua pili keia aina me Kealakaha, malaila e Akahiakuleana i loaa aku ai iaia.  Ua hoi mai oia mai ka auau ana, no kona hoomaemae ana i kona haumia no ka huikala ana, i maemae ai oia no ka hui pu ana me kana kane, oia ka rula maa i keia lahui i ka wa kahiko, a e noho ana no kana kauwa wahine ma kapa o ka wai, e hii ana i kona pa'u.

            Alaila, ike aku la o Liloa i kona wahine maikai, makemakie aku la oia a moe iho la laua.

            I ka au ana o ka laua moe ana, Ike iho la o Liloa e loaa ana ka laua keiki, a e hapai aku ana kana wahine i moe iho la, alaila, ninau aku la o Liloa iaia.

            Owai kou inoa, e nawai oe?

            O Akahiakuleana ko'u inoa, a o Kuleanakupike ko'u makua.

            A maopopo ia Liloa keia paue a Akahiakuleana, alaila, olelo aku la oia, alaila, he kaikuahine paha oe no'u.

            Pela paha wahi a ka pane.

            Alaila, no Keawe paha keia kaikamahine, oia ka oiaio loa, ke ala ke ole ala kahi wai o Kapahoehoe.

            Alaila, kauoha iho la e lahui no kana keiki ia Akahiakuleana.

            I noho oe a i hanau ka kaua keiki a he keiki kane, alaila, e kapa iho oe i kona mau o Umi, aka hoa i hanau oe he kaikamahine, e kapa ma oe ma kou @.

            Alaila, ninau aku la o Akahiakuleana ia Liloa heaha ia auanei na hoaloha e akaka ai @ keia keiki e ke @?

            Alaila, wehe ae la o Liloa i kona malo a me kona niho palaoa, a me kana laau palau, me kona i ana aku:

            Eia ka hoailona o ka kaua keiki, a ke waiho aku nei au ma kou lima ka malama ana a hiki mai i ka manawa e nui ai o ke keiki, alaila, haawi aku oe i keia mau mea a pau ma kona lima.

            Alaila, ae aku la o Akahiakuleana, a haawi ae ia oia na kana kauwa wahine e malama.

            Ike iho la o Liloa, ua nele oia i ka malo ole, alaila, ku aku la oia i ka laki hipuupuu a hume ae la, a hoihoi aku la.

            I kona hoi ana a hiki ma kona hale, ike mai la kona poe kanaka i kona hume ana i ka lauki, (la'i), a kapa mai lakou iaia he hehena, (opulepule) ia ke alii, eia la ke hoi mai nei aole kona malo.

            Noho iho o Liloa, a pau ae la o ka hoomahanahana o kona heiau, alaila, huli hoi aku la oia no Waipio, kona wahi noho paa loa.

            Alaila, noho iho la o Akahiakuleana e hapai ana i ke keiki maloko o kona opu, me ka manao o ke kane, nana keia keiki e hapai nei maloko o ka opu o kana wahine, eia ka auanei, na ka manu inu wai pua lehua o Pakaalana.

            Puni ae la na la hapai keiki, hanau mai la oia he keiki kane, kapa iho la kona makuahine i kona inoa o Umi.

            Hanai iho la o Akahiakuleana i kana keiki a hiki i ko Umi nui ana, nui pu la no hoi me kona kolohe, penei kana mau hana kolohe i kona wa kamalii:

            Lawe mai oia i kona poe hoa paani lealea ma ke ka pua ana, a hiki ma ko lakou hale, ai lakou i ka ai a me ka i'a a pau loa o ka umeke, a koe koena ole iho o loko o ka umeke a me ka lakou hiwa ipukai.

            Hele aku nei ka makuakane, oia ke kane hoao ia a kona makuahine i ka mahiai a hoi mai, i huli aku ka hana i ka umeke, aole ka ai, a peia ka ipukai, ua nele i ka ia ole.

            Ninau aku oia i kana wahine i ke kumu o ka pau ana o ka ai a me ka ia, pane mai ka wahine, aole au i ike, ano ai paha na ke keiki no hoi i ai a pau me na hoa kamalii ona.

            Nui kona huhu, a lalau aku la oia ia Umi a pepehi iho la me kona ukiuki nui a eha loa o Umi.

            Aole nae o Umi i makau a hopohopo iho no kona hoena mau ia e kona makuakane, me kona manao o kona makuakane no ia, aole na kahi mea o aku la.

            Ike no oia ua hele kona makuakane i ka mahiai, alail;a, ku aku no oia i kona mau hoa paani kamalii, lawe mai no oia ma kona hale, a no a pau ka ai a me ka i'a, o ka ka makua hana no hoi o ka pepehi.

            Ma kekahi la, ike iho nei ka makuakane i ka hana a kana keiki e hana mau nei, alaila huki ae la oia i ka lakou umeke a me ka ipukai iluna o kaupoku o ka hale, me kona moeuhane mua ole e hiki ana no i ka laua keiki ke hoolilo i ka hana a kona makua i mea lealea.

            I ko Umi ike aoa ua huki ia ka lakou ai a me ka ia iluna o kaupoku o ka hale, kii aku ia oia i kekahi laau, hou ae la oia malalo o ka umeke a puka ae la, a kulu mai ia maluna mai alaila, ou a me luna poe hoa paani o ka wa kamalii, haliu ae ia na waha o lakou e hamama ana maua ma kahi a ka ai e kuiu iho ana, o ko lakou ai iho la no ia a hiki i ka pau ana o ka ai a me ka i'a ua hoohoe ia oe la e Umi i ka laau a mokumoku ke koko a haule mai ia @, ai iho ia ea keahi, alu nei me kona mau ana paani a hiki i no K@ hoea ana ae, i o @ pa ipo la i ka @ka make a Umi.

            I ko ka makua hoi ana mai me ka manao, e ia me ka ia ke waiho nei noe ka maluhia ou ka kuanoi ua hou oe la ka @ ka laau.

            I hou ae la i ke ana o Kapokapoka Hoka iho la ia @ a Umi.