Ke Aloha Aina, Volume II, Number 24, 13 June 1896 — Page 8
This text was transcribed by: | Neil Romabiles |
This work is dedicated to: | Alibutod Family, Romabiles Family & Calderon Family |
KE ALOHA AINA
KE ALOHA AINA, POAONO, JUNE 13, 1896
(Mai ka aoao ekahi mai.)
hookupu o na waiwai he nui, a o ka moku e hookup ole ana kena ae la ua akua nei i kona poe kanaka e hao, a o ka hao aku ia no ia i na waiwai o na kanaka o ia aina, a holo ke olohelohe o na kanaka o ia aina.
O ka ai e ulu ama, o ka puaa e holo ana, o na manu e kau ana i ka haka, o na kuina kappa, ka malo, ka pa-u, ka moena, na umeke poi, na paipi, ka ipukai laau a me na ipukai pohue i ha na pawehe ia a ahu ka panie, o kela o keia waiwai o ka noho ana o ka hale, pau loa ia i ka hao ia e ua wahi akua kolohe nei e Lono a me kona poe kanaka.
A pela mau ka hana a keia akua a me kona poe kanaka o ka hao wale ko hai mau pono waiwai a puni ka me kupuni i ka hele ia e lakou.
A i ka pau ana o ka lakou hao ana, alaila, hoopuka ae la lakou i ka lakou olelo kaena. “Ua hiki no ko lakou lealea ana me ka apa ana, o Hawaii ka hoi keia he moku nui.”
I ko lakou hooki ana i ka lakou mau lealea, alaila, hoi aku la o Lono a kona wahi noho, noho iho la oia i kona kapu aole ike hou na kanaka iaia, a o na kahuna, o lakou ka ike aku iaia.
I ka hoea ana mai o ka la i o Lono, alaila, kapu loa i na mea a pau. A hala ae la, alaila noa, a hele aku na kane a me na wahine i ka hiuwai no ka hoomaemae ana i ke iakou kapu ao ke lakou haku a akua no hoi, oia o Lono.
I ka pau ana o ka lakou hoomaemae ana maloko o k wai, alaila, hoi aku kela mea keia mea a hiki ma ka hale, hume na kane i ka malo a ku kapualii a o na wahine hoi kakua i ka pa-u Ouholowai Olaa, a oia iho la ka hana o la i hai ia ae la maluna.
Pela no hoi ko Kane ia, a hiki no hoi i kona la e kapu ai, alaila, no ho kapu kona poe kanaka, a hala na la kapu o mau akua la, alaila, hoi aku la a noho maloke o loa heiau, alaila, hoolulu i ka maile, ka ieie, ka lalai a me wahi o ka nahele, alaila, hoomaha ua mau akua nei i ko laua luhi o ke kaapu ni hele ana a puni ka mokupuni, alaila, kau ka puaa, ka i’a, ka uala ka niu maluna o ka heiau kahi a laua e noho ana.
Pela iho la ka laua hana a hiki i ka pau ana o ka makahiki o Hawaii nei.
NO NA HANA LEALEA
O ko Hawaii nei noho ana o ka poe kahiko o keia lahui i ka wa i hala aku ia, he nui na hana e lealea ai ko lakou noho ana, o na kane a me na wahine, a o na keiki pu no hoi kekahi e hana ai i na hana e lealea ai ko lakou noho ana.
A ua hookolo loa mai no ka lakou mau ano hana lealea a hoohauoli manao a loaa mai ia kakou i keia wa, a ua ike no paha kekahi poe o kakou i kekahi mai i hana ia e lakou.
A ma keia mua aku paha auanei e nalo aku nap aha ia mau ano hana a pee a malo loa. Eia iho ua mau hana lealea ala i hana ia e ka poe o ka wa kahiko.
O ke kukini, ka hakoko, ke kulakula’i, ka heeholua, ka lelekoali, ka lelepinao, ka mokomoko, ka maika, ka lelekawa, ke puhenehene, ka ume a me ku kula ma ka po.
O ka heenalu maloko o kekau, ke kilu, ka honuhonu, ka hanuhanu, a me ka hula, a me ka uma, a he nui wale aku paha na hana lealea a ka poe kahiko.
Eia iho no heia mau ano hana a ka poe kahiko e paani ai me ka lealea ma ko lakou manao.
O ka Hau a me ka Auhau, oia na Ihe a lakou e kaua ai ma kea no paani lealea wale no, aka nae, i kekahi wa, e loaa ana no iaa ulia o ka manawa.
He kaua pohaku kekahi, he kaua hua Noni, a he kaua ipu no hoi kekahi, a o keia mau hana lealea a pau loa i hoohana ia a lakou, ua loaa ia no kekahi peo o lakou i ka popilikia ma ia hana ana.
NO KA PUHONUA..
Ua olelo ia ka puuhenua ma ko Hawaii nein oho ana kahiko ma keia Paeaina, he wahi ia e loaa ai o ka maha o na pio, a e pakele mai ai mai loko mai o ka make o ke kanaka, a penei ka hoomaopopo ana o keia.
O ka mea pepehi kanak, ka moekolohe, ke maopopo ko lakou hewa, a ua lilo i pio, a e ke pio maloko o ke kahua kaua, a o na pio e ae no paha i holo aku a komo i kahi i kapaia, ka Puuhonua, o ke lakou pakele no ia mai ka make mai, aole he mana e ae nana e kii aku a pepehi wale iho, oiai, ua kau ia ke kanawai paa loa, a ua hookaawaleia ka Puuhonua e na lii a me na kahuna o ka mokupuni, a pela no a puni ka Paeaina o Hawaii nei, i wahi e ola ai no ke kanaka lawehala mai ka make ae, a ua hookaawale ia no hoi ma kela a me keia mokupuni a puni kei Paeaina.
O ka hale o Keawe, oia ka Puuhonua kaulana loa, a he kahua akea maikai kona, a ua pa ia i ka pa pohaku keikei, a he huina ha loa kea no ila a 119 anana ka loa, 67 anana ka laula, ho 2 anana ke kiekie, a me ka hapa anana ka manoamoa o ka pa pohaku.
Maluna ae o ua pohaku nei, ua kau ia na kii he nui, a maloko o ka pa, ekolu mau heiau, he 21 anana ka loa o kekahi helau, a he umi hoi anana ka laula, a e kona kiekie i me ka hapa anana no ia.
Ua olelo ia no ka wa i kukulu ia ai o keia puuhenua ma ke kau o Keawe e noho ana, a mailaila mai kona inoa, ka Hale o Keawe. A pela no hoi ka puuhonua ma Waipio, aia ma ka mokupuni o Hawaii laua elua.
Maloko o keia puuhonua o ka Hale o Keawe he ekolu mau heiau. He 21 anana ka loa e kekahi heiau, a he 10 anana kona laula, a o kona keikei i me ka hapa anana ia.
Ma ka mokupuni o Maui ka Puuhonua o Lahiana, o Oiawalu, a o Puupuupaa ma Waihee kekahi.
Ma ka mokupuni o Molokai ka Puuhonua o Kaluaaha, a me Mapulehu, a me kela puu ma ke kuahiwi o Molokai, o Oiokui kona inoa.
Ma ka mokupuni o Kauai ka Puuhonua o Keoneakahaamaluihi ma Waimea a me Mana a me na aina e pili ana ma ka aoao ma Kona, a o Wailua ka Puuhenua ma Puna, Haalelea a me na pali ma ka aoao Koolau o Kauai.
NO NA HEIAU.
O ke kukulu ana ina Heiau, he hana ia i maa ina ‘Lii a me na kanaka o keia Paeaina i ka wa kahiko. Aole nae he like loa o kea no o na heieu i hana ia e lakou. He okoa ka na ‘Lii a he okoa no hoi ka na kanaka heiau e hana ai, he nui ka na ‘Lii, a he uuku iho ka ke kanaka.
Ina e kulukuia ama ka Heiau ma kahakai, he Kuula ia, a he Koa kekahi inoa, a ina ma ke kula, he Pohaku okane ia.
I ka pii ana o na ‘Lii a me na kanaka e oki ina laau, o ke Kahuna ka mea nana e kuhikuhi ina ‘Lii, a nana ‘Lii hoi e olelo ina kanaka e oki i ka laau.
A hiki na kanaka ma ke kumu e ka laau, alaila, hoomoe i ka puaa, ka i’a ola, ka niu, a me ka aahu, alaila, moku ka laau, kano i kai na kanaka, make ke kanaka i loaa ka lawehala ma ia la. Kukulu ia ka Pouomanu, oia ka pou o ke kihi o ka hale ma ka aoao o ke kua o ka hale.
I ka ako ana o na kanaka a paa ka Heiau, alaila, hana ia ka unu, oia kahi e kau ai i ka lele o ka ‘Lii.
Ko na kanaka Heiau hoi, ke hana lakou, he pa pohaku poepoe maikai no, a o kahi o ke Akua e kau ai, ua hookiekie ia, a ua wahi ia me ka aahu ulaula, a i ole keokeo paha.
O kahi e noho ai o ke kanaka e mohair aku ai i ke Akua, ua hoohaahaaia ia wahi. Ina ua loaa ia ke kanaka i ka hewa nui, alaila, hele oia maloko o ka Heiau e mohair ai i ke Akua i ka aanu ka i’a ula a me ka puaa.
A penei ka pule mohair ana: Eia ka ai e ke Akua e Kanehekili, e Kanewahilani, e Kuawelanuimakaehaikalani, e Kaneikapuahiohio, Kaneikokoia, o Kanewahilani, o Kaneholopali, o Kanekii, o Kanelele, o Kaneikokola, o Kanepaina, o Kane, O kanaloa, amama wale ka’u pule ua noa.
Eia na waiwai i mohair ia aku la nau e ke Akua, a e ola ka’u pulapula a kani koo, a palalauhala, kolopupu, a ka i koko o kau ola ka hoi ia la e kuu Akua.
O ka na Alii Heiau hoi, peei ka hana ana. I ke kukulu ia ana a paa ka heiau, oiai, he Heiau nui ae ia, ua kapaia o waho loa a ka heiau, he Kipapa, a maloko mai, ua kapaia o Kailiili.
A maloko mai o Kailiili, ua kapaia o Kamana, oia no hoi Kapaehumu, ua kapaia ia o Kamoi, oia kahi o ke Alii a me ke Kahuna e noho ai a hana ina oihana hana i manaoia e ke “lii me ke kahuna no ka mohair i ke Akua, a ua kapaia kela wahi o ke anuu.
Ma ke ahiahi o ka la i manaoia no ka hana a ke ‘Lii a me kona kahuna, e komo mua ke ‘Lii maloko o ka heiau e noho ai, a i ko ke ‘Lii komo ana, ua kapu loa ia ka heiau i kela wa, maalo no ke kanaka, he make no kona uku hoopai.
I kela wa o ke Lii i komo ai maloko o ka heiau, oia ka wa e ku ai o ka Aha o ke Alii, a i ke ka-i ana o ka Aha, oia ka wa oi loa aku o ke kapu o ka heiau a’e no ke kanaka, make a’e no hoi ka Ilio, make, kaui ka manu hewa, a pono ole ka ka-i ana o ka Aha.
Aka hoi, i hololea ke ka-i ana o ka Aha, alaila, oia ka wa a ke Kahuna e moe ai ilalo a nana aku i ka lani i na ouli o ka pono a me ka ole o na mea e hiki mai ana.
I ko ke kahuna nana ana aku i ka lani a he paapu na aoao a pau e na kukulu o ka lani ina ao a he hakahaka owaena, aole he wahi kau ao ia, alaila, olelo ke kahuna i ke ‘Lii, “a ka ia apopo e kapi-@ ka paakai.
Na kou aoao ana paha ka lanakila, na kela aoao mai paha, aole he ma opopo o ka aoao nana ka kee, na kou aku paha e kuu ‘Lii, na kela aoao mai ana paha ka hee ma ke kaua ana o ka la apopo.
Ak@ hoi, i nana ke Kahuna a he ano paapu mai kela aoao o ka lani i ke ao @ he waiho wale keia o ka lani, alaila, olelo hou ke kahuna penei:
Aole pono ke neie i ke kaua, o papapau auanei kou aoao e kuu haku a alii no hoi i ka make.
I ke kapu heiau ana a nnoa ae ia, a loaa main a ouli o ka pono e loaa ai o ka lanakila ma kona aoaoa maluna o ke kahua kaua, a i make ke L’ii o keia aoao mai, alaila, he pi’o ia ma ke olelo ana o ka wa kahiko, alaila, oia ka wa e hai ia ai o ke Lii make a kau ia maluna o ka lele.
I ke kau ia ana o ke Lii make ma ka lele, alaila, he puaa ma kela aoao keia aoao e kau pu ia ai, a o kona mau lima apo iho ia maluna o kela mau puaa a e kau pu ala me kona kino make.
I KA LEHULEHU 11
Ke hoike ia aku nei ka lohe, eia he mau waiwai ua huhewa ka koouaa ia ana mai. E makaala, e ninau, a e hoike ae ma ke Keena o KE ALOHA AINA, a penei kea no oia mau waiwai:
1. He lako pili hana holoholona iloko o ke eke, mai Kauai ka hoouna hawaia ana. E kii koke mai ma ka uku o ka hoolaha ana. O ka waiwailo aole e emi malalo o ka $20.
2. He tini limu eleele mai Hilo mai, ma keia Kinau iho la ao. Eia ke paaia nei, nowai la ia. E ninau, a e hoakaka i na mea oia tini ma ke Keena o KE ALOHA AINA. Mai hoopalalaha.
Joseph Nawahi.
Honolulu, June 8, 1896
I keia po Poaono iho o malamalama a he ahamele nui maloko o ka halekula keikikane o Sana Lui.
Ma ka hookuku kimip@po i malamalama ai mawaho o Makiki i ka Poaono @@i, mawaena o na hui kinipopo Kamehameha a me First Regiment, ua lilo ka lanakila oia hookuku kinipopo ia Kamehameha mamuli o ka loaa ana iaia he 15 puni kue i kona hoa o 8 puni.
L. B. Kerr, Alanuni Moiwahine,
Ribine o na Waihooluu a pau, mau ka 25 keneto o 18 1a o ka po@
Na Papale o na Kamalii a me na Lede, mai ka 25 keneta paka
Na Lole Aahu Makalena Keokeo, Papamu, a Kahakahana he 15 15 i-a
Palua ka Waiwai.
Na Haimaka mai ke 35 keneta no ke kakini, ua humuia o hai.
Na Tawele mai ke 50 keneta o ke kakini.
Na Papale Manu o na Kane a me Kamalii, ma ke 25 keneta
Na Cretonae mai ka 10 keneta no ka i-a. Ma na wahi e ae
he 20 keneta no ka i-a.
Na Kakini he 5 paa no ke 25 keneta.
Na Pua, he 5 huihui no ka 25 keneta.
Na Hulu Manu Kinohinohi, ma ka 10 keneta pakahi.
Na Hainaka Silika, he hookah dala no ke kakini.
Na Lei A-i o na Keonimana, he hookah dala no ke kuk@@.
L. B. Kerr, Alanui Moiwahine, Hono
KA LAAU HOOL
A KAMAL@
HE LAAU HOOLA NO KA
NA AA HUKI
O Mrs. R. L. L@ Fair@ aoia kai olelo ae @ kuu k@ ae ka Laau Ha@ a Chamber @ ka rumatika o na a@ @ @a loaa @ ola ma ia hana a@ malama a@ mea iloko o ka ha@ @wa a paa a@ no maoli no ka na@ ka eha a hoola hikiwawe @a @ ka @ na eha ma na aa @ ka @opa @ ike mua ole ai.
Kuai ia e na poe @ laau a pa@ poe kuni aku.
Benson Smith & @
Agena @ Ho@
O Mr. D. B. @ he kanaka @ a he kanaka kalepa waiwai no Ge@ na olelo ae no keia manao no ka @. Ua loaa ia’u ka olaolu o ka ia @ @ Chamberlain Laau Ha@ Eha no k@ e like me ka’u @ @ a@ he @ maoli no ia. He makahiki mama@ moe ana ko’u hoahauau ekahi moe a@ ia i ka rumatika me ka@ @ @ @ O ka hoao mua ia @ o ka Laau Ha@ a Chamberlain oia ka mea @ nalo aka a o ka inu ana i ka @ laau h@ mea i ola loa ai oia.
Kuai ia e na Kanaka a me na p@ Laau.
Benson Smith & @
Agena Nui H@
PEHEA E HANA AKU AI I KA
MARE
[Mai ka @ Hea @ J@]
O ka mua e @ ka wahine mea @ e hoomanawa @ @ @na ia @ hoao nui ana, a @ puana @ oihana, aka, nae, @ la we pa ia i kou home i wahi @na ma kou @ ka. Eloaa ana paha a kau wa@ hoao ana, a emi iho kona ku@. @ kaumaha paha ko aua@ ia mea. @ oluolu, o na heleheleea akahai e mea kupanaha e hoopau ae aia @ kuma ma kona mae ka@maha. @ mea, ua malama @ua@ makou he @ Kuau Hooia a Chamberlain iloko @. Oia ka mea maikai loa, a he mea ia @ oa wa a pau. Alaila, o kau @ hoomaopopo ana ana oia @ malama @ iaia, a e malama ana oia @koy @.
Kuaiia e na poe hana laau a @ a @ kuai aku.
Benson Smith & @
Agena Nui, ma @
Ina hapaha a pau loa, aia iloko @ ke o ke kanaka he kakini o@ole i lau ana pakahi ma keia a me keia @ pomaikai nui, he muau ia na @ hoolelo ai nona iho. Ua @ aole he mea maikai loa no keia @ mamua ae o ka hoololi ana ia @ le Cholera a me Diarrhoea H@ @ iaia. He laau e pono ai na @ hoolako.
Benson Smith & @
Agena Nui, H@
OLELO HOOLAH@
E ike auanei na kaua ka a p@ owau o ka mea nona ka @ @oi, no Wwailiku, Maui. Ko @ Mamuli o ka Palapala Kuai @ Hackfel & Co. ka Assgnee @ me na Aie a pau @ o ka @ M@ Chew, i make na Wailuku, Maui.
Nolaila, ke ho@k@@ aku nei ka @ a pau loa i Aia i na Wai@ @ ke @ Chew, e hookaa koke mai lakou @
Owau @ me ka
@ @
Wailuku, Maui, Mei 25, 1896
mei 25, @ m d@y @