Ke Aloha Aina, Volume II, Number 20, 16 Mei 1896 — Page 7
This text was transcribed by: | Lawrence Gersaba |
This work is dedicated to: | Judith Nalani Kahoano Gersaba |
KE ALOHA AINA
KE ALOHA AINA, POAONO, MEI 16, 1896. 7
@Moolelo
@ KA -
@ ANA O HAWAII.
@noponoia e Rev. J. @ muli o ka Moolelo @ ma Lahinaluna i @ 8, a ua pana a hoo@ a ka Halepai Pal a @ Honolulu 1858.
@ popo ana na ai ae la @ au alaila, hoopuka @ keia mau hua pule @ paa ka ia a kaua, o @ nona i kana aho a @ ka waa a ina he Ka@ mai a alaila, manao @ la maikai kela no @ ka hou ana mai nei @ paha ka @ h @
@ lawaia a ai @ hoomanao @ ana aku o ka @ nui, ola ka @ ola no hoi @ wale
@ a, o @ i aku @ ahe, @ ka hale, @ ia a ena @ a ka i'a @ ka i'a @ kaha no a @ ka ai @ a pe @ a.
@ hana, e ka @ a me lalo, e ka @ e nana i ka @ a he @ia kana a @ e ka la ua, @ a o ko'u la @ lako i ke @ ia e, e ola @ ka maua mau @ a i ka nui @ la e amama@
@uko a ka i'a halapa i @ a pau keia mau @ naka lawaia la, alaila, @ kaunale a hiki paha @ ea ana ae ilaila.
@ o na mea a pau, ala @ i koe a ka la@ me na makamaka, @ i ka paakai, waiho @ a paa ke kapu, o @ hana pili lawaia.
@ i ka wa a ua kanaka @ ka lawaia, a hiki ma @ kuu ke aho ilalo, me @ hoi a noho iho la a @ mai o kana makau, @ la keia nele iuka @ kona hoomaka @ i keia mau huaolelo @
@ no ka hale he maka@ a paha keia nele o'u @ nei o kaha makau e @
@ uu wahine i ke kolo@ kanaka e o kaana no @ ai i ka paakai, ua ola @ hi poo maunu.
@ e hoi i kana aho, a @ kana aho no ka hoi @
Pau ae la ka lawaia @ me ka makau.
No ka Lawaia Upena.
Aole hookahi wale no upena a ko Hawaii nei poe kahiki e nana ai, aka, he nui no e like me ke ano o ka i'a manaoia e ka poe lawaia e kii aku a maloko o ke kai, pela no ke ano o ka upena e hana ai lakou.
I ko lakou hana ana i na upena he upena nui kekahi a he upena iki kekahi, oia hoi, upena Malolo, Opelu, Weke, Uhu, Akule, Kala, Amaama a me ka Koki a he Hano a me Kapapa, kekahi, a pela aku.
I ka makaukau ana o na mea a pau e pili ana i keia mau ano upena, a o ka hele aku la no ia e lawaia. A he upena laau kekahi i hana ia e lakou, a o ka inoa i hanaia e lakou he laau hoonaona a he luu ilalo ka mea e loaa mai ai o ka i'a oia ano upena, no ka mea, na keia laau a ke kanaka lawaia e paa ana ma kona lima a luu aku la maloko o ke kai, a hiki malalo o kahi a na i'a he nui e holo ana, a hana aku la oia i kana hana i mea e laka mai ka i'a, a hiki i ka ike ana o ka lawaia ua nui loa na i'a i laka mai, alaila, ea oia iluna a le lo aku i ka poe maluna o ka waa a i ole ka waa, e au wale ana no paha maluna o ka ili o ke kai e kuu i ka upena, a nee mai a komo aku la na i'a he nui i uni ia e keia upena laau hoonaona.
He ho loihi a he nahili olelo ana paha keia a ka mea kakau, oiai na hoi, u lawa no hoi ko kakou poe e lawaia mai nei o keia wa, ke manao nei no hoi au, ua like no hoi ko lakou me ko kakou, na pua mailoko mai o lakou, aka, eia paha ka mea i koe i ko kakou poe e lawaia mai nei o keia wa, o ka pule ana i ke akua lawaia ana.
O ka hana a ka poe kahiko, he mau pule ka lakou i ke akua lawaia ia Kuula, ai kala no hoi, a he nui aku paha na akua lawaia o ko kakou poe kupuna i malama ai o ka wa kahiko.
No ka Lawaia Hinai
He nau la okoa e pii ai i ke i-e, a loaa ke i-e, alaila, hele aku ka mea nala hinai a loko o ka hale i hoomakaukau mua ia no ka aumakua lawa a, alaila, mala ka hinai.
He hinai nui keia e nala ia nei, a ua kapu loa ke nala ana, ina he kupapau make, aole hiki ke hele aku ka mea e nala ana i ka hinai malaila e uwe ai aka, ina e komohewa ka mea nala hinai maloko o ka hinai o ka mea make, alaila, i mea e pau ai o kona haumia, e noho oia me ka hoomalu i elua anahulu, alaila, pau ka haumia, e laa ka hili ana o ke kaula, he kapu ka a'e ana maluna o ke kaula o ka hinai e ke kanaka e, o hookae ke kanaka lawaia iaia.
I ka paa ana o ka hinai, alaila, lele ke api i ke kai. O keia mea o ke api, ua like no me ka hinai, he hamama hoi o luna o kona waha, oia hoi kahi e uhao ai o ka limu kala, a o ia limu kala i hoopiha ia ai maloko o ke api, oia ke hookuu mua aku ilalo i laka mai ai ka i'a i ka nanea i ka ai mai i ka limu kala.
A ike ke kanaka lawaia, ua nanea ka i'a i ka ai i ka limu kala maloko o ke api, alaila, lawe aku i ka hinai a ma kela wahi a ke api kukulu iho, alaila, hoihoi mai ke api iuka, me ka hoopaa iho nae i mouo, i mea hoolana maluna o ka ili kai, i kumu e nalowale ole ai.
A makaukau aku la na mea a pau e pono ai, alaila, hoi mai ka lawaia a noho mauka kali ae a awakea, alaila, kii aku a huki ae.
Alaila, nana iho maloko o ka hinai a ike he nui ka ia e haluku ana, e like paha me na kao e haluku ana maloko o pa, oia ka wa e hoomaka ai ka ohi ana i ka ia a luna o ka waa, piha o mua o ke kuapoi o ka waa i ka ua mea o ka nui o kaia i loaa mai.
O ka pae ana kui o ka waa o ka lawaia iuka o ka aina, alaila, nana iho la ka lawaia a ke kala nui, he eha a elima paha kala nunui, hoi a ka hale, puhoio a mo'a ka ia, alaila, kii aku la ka lawaia i ka aumakua lawaia mai loko mai o ke Kuula, ka hale noho o ke akua lawaia o ka poe kahiko.
Hana iho la oia i kana hana a pau ke kanaenae ana i ka aumakua, o ka hoomaka no ia e hoonuu a halale ke kai, a o ke koena iho o kela mau ia i kahukahuia ai, hoolei aku na ka ilio a me ka puaa, a o ka pau ana ia.
HE MOOLELO KAAO
- NO -
ANADAREA,
- A ME -
TIDORA
- A I OLEIA, NO -
HILARIA
KA UI NOHEA
NAIPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI
MOKUNA XV.
KA HOOILI KAUA HOPE LOA.
Apo ae la o Hilaria i kona mau lima palupalu ma ka a-i o kana aloha, a huki iho la ilalo a hoopili mai la oia i ko kona ihu ma kona papalina, hiolo mai la hoi kona mau waimaka me ka hoopulu ana iho i na papalina o kana Anadarea.
E hoomama ae e kuu Hilaria, a mai hookaumaha loa hoi i kou naau, no ka mea, malia he aia nele hou aku no kekahi ma keia wahi e hoea loa aku ai ia luna o kaupoku o keia hale. Aka, aole nae e hiki ia'u ke haalele iho i keia wahi, no ka mea, o kahi kupono wale no keia a'u e hiki aku ai ke kue hou aku i ko kaua mau enemi. Aole anei e hiki ia oe ke hele aku e imi malia he alanui pu hou aku kekahi e hoea aku ai iluna o ke kaupoku o keia hale?
E haalele anei au ia oe?
Ae, pela-wale no kaua, e loaa ai he maha ia kaua.
Alaila, e hele au aka, pehea ke hoi mai au aole na helehelena o ka'u mea i aloha ai ma keia wahi.
Aole, aole loa au e haalele iho i keia wahi, aka, i hoi mai oe aole au maanei e hoomanao iho, ua hala au ma ke aka hoi ole mai, a o ke ala no kena e kuu Hilaria aloha, imi aku kaui e pakele ai oe.
Honi hoomaumau iho la oia o a na papalina o kana aloha, a hanini iho la ko laua waimaka me ka ehaeha, e paa ole ai hoi ka waimaka o na poe ike aku i na haawina ehaeha i hekau iho maluna o ka kaua maa opio.
I ka mao iki ana ae o na haawina kaumaha e lulumi ana maluna o laua, me na kaina wawae kaumaha, haalele iho o Hilaria i kana aloha, aole no nae i mamao aku oia mai ia Anadarea aku huli hou mai la oia a pane mai la:
E kuu aloha i hoi mai au aole oe malaila, o ko'u manawa no ia e lawe ae ai i ko'u ola, no ka mea, e like me ko kaua ike like ana i na ehaeha, pela no auanei e imi aku ai ko'u uhane mahope o kou meheu.
E haalele mai ia'u e kuu Hilaria, e wiki a mai hoohakalia hou iho, oiai, ke lohe moakaka aku nei au i na kapuai wawae o na enemi ka pahupahu ma nei i ke alanui pii.
I ka hala ana aku o Hilaria neenee pono aku ia oia, a ku iho la oia ma ke poo o ke alanui pii. A i kona wa i ike ai ia Amerona a me kona pualikoa, ua kahea aku la oia me ka leo wiwo ole; E noho malie ma kena wahi, a mai hoao hoi e pii hou mai ai, no ka mea, he make wale r o ke halawai aku ana me oukou ke hookuli i keia leo kauoha.
Puiwa ae la o Amerona i kona lohe ana ae i keia leo kakana, a nana aku la hoi oia ma kahi a ka leo i pae mai ai a ike aku la hoi i na helehelena hiena o ka kakou koa e kaulona pono mai ana maluna ona.
HE MOOLELO HOONI PUUWAI
- NO -
MASELANA.
Ka Ui Opio Noho Waoakua o
Inia Komohana.
- A ME -
LEDE MEDI
-KE-
Kaikamahine Puuwai Eleele o ka Lokoino nui wale
KA HOI ANA NO KA AINA HANAU - KA
AELIKE HOOPALAU A ME KE
KUKALA AHAAINA.
E kuu mama aloha, o kela kanaka anei e ku pu mai la me papa, ea, no keaha la oia i hoohewahewa loa mai ai ia'u? wahi a ka kakou opio.
E kuu keiki punahele, ka mea aloha hookahi a kuu puuwai, oia no, na kela kanaka ponoi no e hoopihapiha mau nei i kou makuakane, me kona olelo pu aku, ua make oe, wahi a kona luanu makuahine me ka leo palupalu.
Nana hou aku la ka kakou opio maluna o na helehelena o kona makuakane, a ike aku la oia, ua hele kona mau nanaina a piha i ka huhu i kana keiki ponoi, aka, no ke Keikialii Demera hoi, ua maopopo no iaia na mea a pau.
Ua ike pu no hoi oia, o keia kaikamahine me ka kakou opio e ku pu nei, oia ponoi no ka mea hookahi nana i hookupouli aku kona puuwai i ke aloha iaia, a oia ke kumu o kona haawi ana aku ina huaolelo hoopihapiha i ka makuakane o ka kakou opio, i wahi e hooko ia ai o kana mau hana, a me kana mau kuko lapuwale, i mea e loaa ai o ke kaikamahine Medi iaia.
I ka ike ana o ka kakou opio, ina helehelena huhu o kona makuakane pane koke aku laka kakou opio i kana aloha, kana aikane, a me kona makuahine no ka hoi ana aku iloko o ka rumi hookipa e noho ai, a hoi aku la lakou a pau ma ka hookipa ana a kona makuahine.
Ia lakou maloko o ka rumi hookipa, aia na manao ano e ke hoolauwili ala ia loko o ka nui kino o Maselana me ka maopopo ole iaia o kana mea e hana ai, a i ka hope loa, pane mai la oia me keia mau huaolelo.
E kuu aloha, kuu lei poina ole hoi, eia ke halialia wale mai no ia'u, eia kekahi mea ke hana ia mai nei i keia wa i wahi no kaua e kaawale ai, a eia ka'u e olelo aku nei ia oe ina he aloha io kou ia'u, e haawi mai oe i kou ae ana e hoopalau kaua.
E kuu aloha, o kau mau mea a pau i kamailio mai nei, oia no ka'u e hooko ai, a ke haawi aku nei noi au i ko'u ae ana imua ou, wahi a ka ui Lede Medi i pane aku ai me ke ano hookamani o kona mau helehelena, oiai ua komo koke aku la no kona makemake hoohie no ke Keikialii Demera, i kona wa i ike ai iaia mawaho.
No elua la ma ia hope mai, aia hoi, haawi ae la ke Keikialii Demera i kekahi o na ahaaina hoolaulea nui me ka hulahula Europa e malama ia ana ma ia po, e kono ana hoi i na poe a pau e noho ana ma Inia Komohana e komo pu mai iloko o na hoolaulea hoohala manawa ana.
I ka wa o keia kukala ahaaina i pahola ae ai, eia no ka wa a kakou opio e hoomakaukau ana e pili no ke kuahiwi i ka hahai holoholona, a i ka hope loa o ka makaukau ana o kona mau pono uhai holoholona, huli ae la pia a honi aku la ina papalina o kana aloha, a pane aku la me na waimaka e kihe'ahe'a ana ma kona mau papalina penei:
E kuu aloha poina ole, eia au ke hele nei, aka, eia ka'u kauoha hope loa ia oe, i noho oe a kii ia mai e hele i ka hulahula a kela keiki i keia po, mai ae iki oe, a o ke aloha no ko oukou a hele aku la oia no kana huakai.
I ka wa o ka kakou opio i puka aku ai mai ka puka aku o ko lakou wahi hale, a i kona hala loa ana aku mawaho o na palena o Inia Komohana, a iaia e hele ana maluna o na puu a me na kualono uliuli o ua aina la, aia hoi, huli hope mai la kona alo a nana hou mai la no ke kulanakauhale e waiho mai ana mamua o kona mau maka.
Ike mai la oia i ka pulelo haaheo o kekahi hae nui i ka makani, a ma kona aoao hoi e ku ana kekahi hale kekela nani loa, a he mau tausani hoi o na tausani o na kanaka ke kamoe ana ko lakou huakai no ua wahi la, a he heluna nui no hoi o na kanaka, na wahine a me na kamalii e mumuli ana mawaho o ua kakela ia.
Hoomaopopo iho la ka kakou opio o keia hauoli o ke kulanakauhale, no ka ahaaina hoolaulea hulahula no ia a ke Keikialii Demera e malama ia ana ia po, ka mea hoi ana i ake nui loa ai e hana i wahi no ke kaikamahine Medi e loaa ai iaia ina oia e hele aku ana ia po ma o ke kono ia ana o na mea a pau e hele.
Ma keia wahi e ka mea heluhelu, e waiho iki kaua i ke kamailio ana no Maselana, oiai aia oia ke auana hele la iloko o ka hihipe'a o na laau o ke kuahiwi, a e huli ae kaua a nana aku no kana aloha me kana mau hana aku no kana aloha me kana mau hana mahope nei, a i kona makuakane hoi me ke Keikialii Demera.
He mea oiaio o na kuko ana a pau a ka kakou opio no ka hana na o kekahi mea e hoowalewaleia ai o kana aloha, he oiaio, oia no ka ke Keikialii Demera mea e kamailio ana me kona makuakane, i ka wa o ka kakou opio i ike aku ai ia laua e ku pu ana mawaho o ka lanai o ko lakou wahi hale.
Mai ia kakahiaka mai a hiki i hiki i ka auina la o ia la, aole loa he wahi kono i hiki mai imua o na helehelena o Lede Medi, oiai kona makemake a me kona iini mui hoi o ka loaa mai o ka palapala kono no ka hele ana i ka hulahula e malama ia ana ia po.
Mai ia auinala mai, a hiki i ka aneane ana aku o ka la e napoo ma kela aoao o ka poepoe honua, aia na manao lapuwale a pau loa o Lede Medi ke hoolauwili la ia loko o kona noonoo, me kona ake nui loa o kona kii ia mai e hele i ka hulahula, a e uhaki hoi i na olelo kauoha a kana aloha i papa mai iaia, ke mea hoi nana i hoopakele ai iaia mai na poino ae a pau i hekau iho maluna ona, a ma keia wahi aku no hoi o ko kaua moolelo e ike ai kaua ina hana aloha ole a keia kaikamahine Lede Medi, ka mea a kela mau olelo e kau ae la ma ke poo o ka moolelo, "Ke kaikamahine puuwai eleele o ka lokoino nui wale."