Ke Aloha Aina, Volume I, Number 5, 22 Iune 1895 — Page 3

KE ALOHA AINA, POAONO, IUNE 22, 1895.

 

Halawai

Makaainana Nui!!

 

      E like me ia hoolaha ia ai i ka manawa pokole loa, ua akoakoa @a ke kuea o ka Paʻlii i @ 5 p. m. o ka Poalua @ @anaina mahuahua o na @ @kia ole maluna aku o ka @ no ka hoike ana aku i  ko @ manao aloha i ke Ku@ @sham i hala aku. Ma @ wahine a me na keiki a @ @ola nei.

      @ua ae o ka heluhelu ia @ o ka Olelo Hooholo. @ mai la ka Lunahoo@ Joseph Nawahi i ka manao a me ke kuleana i kahea @ ka halawai, oia hoi, no ka @nao aloha ana aku i ke @ nana i kupaa a hooika@ ka pono o ka Lahu Hawaii @ hiki i kona make ana @. A i keia la, ke akoakoa @ kakou e hoike i ko ka@ manao aloha nona, a e ko@ aku hoi iloko o na ku@ ou ana me ka ohana o @ make. A ma keia, e @ ana kakou i kekahi @ Hooholo Hoalohaloha @ i ka wahine a me na keiki @ kanaka kaulana a hoalo@ no ka Lahui Hawaii ho@.

      @pau ana o kana mau @ ua heluhelu lai@ o Mr. @ Kaulia i ka Olelo Ho@ a oia keia malalo iho @.

 

@ Hooholo Hoalohaloha.

 

      @uola i ke Akua Mana Loa e @ aku i ke ola makamae o @LTER Q. GRESHAM, ke @ Nu o Amelika Huipuia, @ keia ilihonua aku a iloko o na @na pomaikai o keʻa ao mae@ ma o, e like me ka makou e @lana a e manaoio nei; a

      @ ma kona ano Kuhina Nui, ua @ia aku oia e huli a e ninaui @ i na hana pili ia Hawaii nei, @uli o na hana pono ole i ha@ keia maluna o ko Makou Moi a @ me ka Lahuikanaka ma o na L@na @ o Amerika Huipuia; a

      Oia hoi, ma hope iho o ka noii piha a hoomanawanui ana, ua hoohoʻo @ na hana hewa ia ko Makou @ a me ka Lahuikanaka oiaio o Hawaii nei, a he mea pono i ka @ena a me ka Lahuikanaka o Amerika Huipuia e hooponopono ia na hewa i hanaia e na kauwa @ ia Lahuikanaka Nui; a

      Oia hoi, ma Kana mau hana a pau no @ Makou mau p@n@, ua hoike mai Oia i ka manao hooponopono kie2 me ke kaulike a me ka wiwo@ hui hou; a

      Oia hoi, aole i ili aku maluna Ona ke @ no ka hoomauia ana o neia @ hana pono ole a Makou e @ hoomanawanui nei; a

      Oia hoi, ua ili iho maluna o ka wahine @make a me na keiki aloha na haawina luuluu no ka hoon@ia @ i ke Kane hoopono a me ka Makua aloha, no laila, he mea p@ i ka Lahui Hawaii e hoike aku @ lakou manao kaumana no na @wina ehaeha i ili iho mauluna o @ana; nolaila

      E HOOHOLOIA: Ke hoike aku nei Makou i ko Makou manao kaumaha i ka wahine kanemake a me na keiki makua ole a ko Makou Hoaʻloha i hala aku, mamuli o na haawina pilikia i ili iho maluna o lakou; a ke pule nei Makou i ke Akua Mana Loa e hoomama mai i ko lakou mau manao kaumaha i loko o na ho@a o ko lakou noho @ ana,

      E HOOHOLOIA: E hoomakaukauia a e hoounaia aku hoi keia kaneane ia MRS. GRESHAM a me kana mau keiki.

 

      I ka pau ana o kana heluheu ana, ua ninauia ka manao o ke anaina a ua hoike mai lakou i ko lakou apono lokahi ma ke kau ana i na lima. Ua waihoia mai he mau inoa o elima lala, oia o Joseph Nawahi, James K. Kaulia, Enoch Johnson, H. A. Widermann a ma Abraham Fernandez, a ua kohoia lakou no ka hooponopono ana a me ka hoouna ana aku i ka Olelo Hooholo. Mahope iho olaila, he mau olelo hoolana pokole, a hookuuia ka halawai me ke ohokia nui ia.

 

NA OLELO PANE

A

Liliuokalani,

 

IMUA O KA AHAHOOKOLOKOLO KOA MA KA HALE ALII

Feberuari 7, 1895.

 

(Unuhiia no ka pomaikai o ka makou poe heluhelu mai ka Advertiser mai o Feb 8, 1895.)

 

      Iloko o ka makahiki 1893, a ma ka la 14 o Ianuari, mamuli o ke koi ana a ka hapanui o ka Lahui Hawaii, a mamuli o ke ao ana mai, a me ka apono ana a Koʻu Aha Kuhina, ua manao Au e hana i kekahi mau hoololi ana iloko o ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, i hoomaopopo ia mai Iaʻu, he mea no ka hooholo mua ana, a me ka pono o ke Aupuni, na kupa a me na poe e noho ana.

      O keia mau hoololi i manaoia, aole loa@ he mea e hoopeʻa ia ai na pono a me na kuleana a no poe o na aina e, i loaa ia lakou malalo o ke Kumukanawai o ka A. D. 1887, i kukala ia e ka Moi Kalakaua, a me Kona Aha Kuhina me ka ae ole, a apono ole hoi o ka lahui ma ke koho balota ana.

      Ma ka manawa hope loa, ua hoololi ae la Koʻu mau Kuhina i ko lakou manao, a koi mai la Iaʻu, e hoopau i ka Kumukanawai; a ua ae aku la Au i k@k@ ao ana mai, i mea e hookoia ai ka hana, mamuli o ke Kumukanawai e ku ana a me na kanawai pu hoi.

      Na ka hapa uuku o ka poe haole, i hookuia i Koʻu hana, mamuli o ka hook@h@a ana o ke Aupuni Moi, me ke kokua ana hoi o ka Mana Aumoku Kaua M@ana o Amerika Huipuia, i kukuluia ai ke aupuni hou.

      Aole loa Au i ae aku i ke kukulu ia ana o ke Aupuni Kuikawa; aole no hoi i kekahi Mana Aupuni e ae; aole hoi i kekahi mea e kue ai i ka makemake o Koʻu lahui kanaka, a me ka nani o Koʻu aina.

      O ka makemake o Koʻu lahui, aole no ia i k@k@, oiai ka loli ana o ke Aupuni, 2e waʻe no nae o ka poe i lawelawe k@pi kue i ke Aupuni Kumukanawai, @ai ae la e koho maluna o ka ninau, m@ no ka hoomau ana aku i ke Aupuni Moi, a no ka ole paha.

      I mea e paleia aku ai ka hookah@ia ana o ke koko o Koʻu lahui aloha, na poe kamaaina a me na haole pu. Ua kue Au i ka lele kaua ana aku, a haawi aku la malalo o na mana kaua i lawe ia mai e kue i Koʻu Nohoalii me ka waiho pu ana aku na ka Noho Luna Uwao ana o ke Aupuni o Amerika Huipuia, e hooholo mai no Koʻu mau kuleana, a me ko ka Lahui Hawaii hoi.

      Mai ia wa mai, e like ma ka mea i ikeia e na mea a pau, ua hoomau Au ma ke alanui o ka maluhia, a me ka launa kuka oluolu ama, aole hoi ma ka hooulu haunaele ana.

      O ke Aupuni o Amerika Huipuia kai hooweli kaua mua loa mai i ka poe o ke Aupuni i ka 1893; ma ke kahua o ka hooulu hookahuli aupuni, ka mea kupono na ka poe o ka Lahui Hawaii wale no e koho i ke ano aupuni a lakou i makemake ai no lakou.

      O keia koho ana, ua kue ia, a ua keakea ia e ke Aupuni Kuikawa, ka mea iaia ka paa ana i ka Mana-Koa, a me ka Mana-Maikai o ke Aupuni. Ka mea nana i keakea i ka Mana-Koho, i loaa ole ai ka hoike lanakila ana no ko lakou makemake e ae ia e ka poe e kue ana ia lakou.

      Mamuli o Kaʻu kauoha, a ame ke ao ana aku i na kanaka maoli, a me ka poe manao like me lakou; pela i kaohi ia ai lakou, mai ke ala ana mai, e kue i ke Aupuni e noho mana nei.

      O ka hana i hoouluia ai e na poe Hawaii iloko o ka mahina i hala aku, ua hana ia no ia me Koʻu ike ole, kuka ole, ae ole, a kokua ole aku e Au ponoi, a ma Kaʻu kauoha paha. O keia ka mea oiaio i ike ia e ka poe a pau i komo iloko o ia hana. Aole i loaa Iaʻu he hoike mai kekahi mai e pili ana no na lako kaua i loaa ia, a e loaa mai ana paha, aole hoi kekahi poe kanaka i hookikina ia, a e hookikina ia aku ana paha, e hui pu iloko o kekahi hoala haunaele ana e like me ia.

      Aole au i ike i ke kumu i hunakel@ ia ai keia mea Iaʻu, koe wale no, malia no Koʻu maluhia pili kona, a i ole, i ole hoi e huikau pu ia iloko o laila. Aole loa ia ma Koʻu kokua ana aku, a ua hiki Iaʻu imua o oukou e na Keonimana o keia Kom@, oia hoi, ina no au i hoomaopopo mua i kekahi manao pela, aole no Au e ae aku ina hana o ia ano. Aka, ke huipu aku nei Au, ua ike Au, o ka lakou mau mea huna, he kulike no ia me Koʻu, aka, ua hoonalo ia me ka malu loa.

      Ua noonoo au he hoololi i Kou Aha Kuhina, a e hookoho hoi i kekahi mau luna o ke Aupuni i ka wa Oʻu e hoihoi hou ia ai. Ke ao aku nei Au; aka, Owau nei la, a i ole ia, o kekahi mea e ae i ike mai Iaʻu, e hooia hapa, a hooia holookoa ana paha no ke kukulu ana i Aupuni hou, aole loa ia he mea oiaio.

      Mamua aku o ka la 24 o Ianuari 1895, ka la i koiia ai Au e haalele i Koʻu Kuleana Aupuni; a kahea aku ai hoi i Koʻu lahui, e ike mai i ka Repubalika o Hawaii, ke Aupuni ku i ke Kanawai o keia mau mokupuni, a e kakoo aku hoi i ua Aupuni la.

      Ke kou aki nei Au, he kuleana Koʻu a wae i krkahi Aha Kuhina, a na na moolelo o na Aupuni e aku, e kokua mai i keia kuleana Oʻu.

      Aole loa Au i makau, i ka wa Aʻu i waiho aku ai i ke Aupuni, aka, hahai aku la Au i ke kuhikuhi ana a na hoaaloha oluolu, a me ka poe i makemake io i ao mai Iaʻu, oia wale no ka hana e loaa ai o ka maluhia, me ka manao oluolu mawaena o Koʻu lahui e pili ana i ka holomua, a me ka noho kuonoono ana o na mokupuni, a e hoomauia aku ai ka lawelawe ana o ke Aupuni, e hana me ka oluolu me ke akahai, a me ke aloha; me ka hoomanawanui hoi i na poe i lawelawe ina mea kaua, no ka hoohiolo ana i ke Aupuni i kukuluia ai, ka mea hoi aole o lakou leo, aole hoi o lakou mana. Ka mea hoi a lakou i ke pono ai, ua kukuluia ma ka limaikaika a me ka mana o na mea kaua.

      Ua hana Au e like me Koʻu manao kuokoa, a ke makemake nei e ike mai ke ao holookoa, aole loa Au i nonoi aku i kekahi pono Noʻu ponoi, aole no hoi i koi (plead) pale aku no Koʻu waiho ana aku i ke aupuni, me he la, he palapala nonoi no ke aloha ia mai.

      O kaʻu mau hana ma Oʻu iho, ua hookoia ia mamuli o ka manao iini maoli no ka pono o ka aina Aʻu i aloha nui ai, a e hoomama ae ai hoi i na kulana a me na luuluu o na poe e noho hauoli ole nei, a i hapai i na mea kaua me ka noonoo ole, i hoihoi hou ia mai ai ka noho kuokoa ana, ka mea a lakou i manao ai ua kaili ia mai ia lakou aku me ke kuleana kupono ole. A oiai oukou (ke Komisina hookolokolo) e hana aku ana me lakou (ka poe pio kalaiaina), pela hoi au e pule nei; O ke Akua Mana Loa ka hana pu me oukou, iloko o na hora o ka oukou hookolokolo ana.

      Ua minamina nui Au, no na mea i oleloia e pili ana i ka poino e hooweli ana i na wahine haole a me na kamaiki pu, a no na hana hookahe koko hoi a na poe Hawaii, a me na hana pono ole e hoouluia ana e lakou, ina lakou e lanakila ma ka hookahuli ana i ke Aupuni Repubalika.

      O ka poe i kamaaina i ka wa inaina a me ka wa ukiuki o ka poe Hawaii, ua ike lakou, aohe kahua o ia makau ana. O na manao aloha o ka poe kipi (kalaiaina) i na poe haole i hopu pio ia ai a hoopaa ia, ua hoike mai no ia, aole loa he manao ino iloko o ka puuwai o na poe Hawaii.

      He mea kaumaha maoli, ina paha oia ka hua o ke aʻo ana a na Makua Mikahele Karistiano, a me ka lakou mau mamo i Koʻu lahui, e like me kela hua ma kaʻolelonane i haule ai ma kahi lepo apapa.

      Ke hoole aku nei Au i ko oukou kuleana e hookolokolo mai ai Iaʻu, ma ke ano, a me ka Aha hoi i hoonohoia ai oukou no keia hana.

      Mamuli o ka oukou hana ponoi ana, ua wawahi iho oukou i ko oukou Kumukanawai ponoi a me na kanawai pu, ka mea hoi e ku nei he Kumukanawai a me na kanawai no ka aina i keia la.

      Aia no ilok o ko oukou lunaikehala he Palapala Hoopii hoahewa no ka oukou mea i hana ai, ka mea e hoea mai ana i kona wa kupono. Aka, aole loa e loaa ia oukou ia ano Palapala hoahewa ma na aina i nohoia e ka malamalama Karistiano.

      O na poe a pau e kokua ana ia oukou ma keia hana kanawai ole, e hoowahawaha a e mama mai ana lakou i Kaʻu olelo, aka, o ka hewa o ka uhaki ana a me ka hookapae ana ae no kekahi kumu, i na kanawai o ko oukou lahui a haalele i ka hoopono a me ka pololei, e lilo auanei ia lakou a me oukou pu, he haawina e minamina nui ai me ka hauoli ole.

      Ke nonoi aku nei Au ia oukou, e noonoo iho i keia, aia ko oukou Aupuni imua o ke ao malamalama holookoa kahi i hookolokoloia ai, i kulike ai hoi me ka oukou hana ana, a me ka oukou hooholo ana, e alakai ia ai oukou e noonoo. O ka pono a me ka pomaikai o Hawaii, aia no ia iloko o ko oukou lima mai keia wa aku, oiai oukou he poe e hoomalu ana.

      Ke hoomaka nei oukou he era hou ma kona moolelo. Na ka Mea Hemolele Kiekie Loa e haawi ia oukou i ka naauao, e alakai i ka lahui ma ke ala o ka hoomanawanui a me ke aloha, a me ka maluhia, a e hoopaa a e hoohui ae i lahui hookahi e haohao ole ia ai ka holomua ma ke alanui o ka malamalama i hookahua ia e na Makua Amerika, o ka Lanakila a me ka hoomana.

      I ka hoopau ana i Kaʻu hoike manao, ke hoomaikai aku nei Au ia oukou, no ka oluolu i hoikeia mai Iaʻu, aole ma ke ano he Moiwahine Au no oukou mamua, aka, ma ke ano he makaainana haahaa Au no keia aina, a e like hoi me kekahi wahine.

      Ke paulele aku nei Au ia oukou, me ka manao e hooko pono ana oukou i ka oukou hana no ka pono o ka lehulehu.

      Aole loa Au e lawe mai i kekahi manao kue e hoino ai ia oukou, no ka oukou mea e hooholo ai.

LILIUOKALANI.