Ke Aloha Aina, Volume I, Number 4, 15 June 1895 — Page 3

KE ALOHA AINA

POAONA, IUNE 15, 1895.

KA MOIWAHINE LILIUOKALANI.

Kona Ola Kino Oluolu Loa.

     He hoike pili Luna Aupuni @ hoopukaia ae ma ka nupepa @ Hawaiian Star o ka Poakahi @ Iune 10, e olelo ana penei:  @ kipa ike aku o Col. @ Mclean a me Kauka C.B. @ o na koa, ia Liliuokalani i keia kakahiaka.  O ke kumu i hoomaopopo pili oihana @ ai ke kulana ola o ka @ Na ke Aliikoa i hoola@ aku ia Kauka Cooper me @ mau hoakaka ae la.  Ua @ kipa pumehana aku ka @ i na mea i kipa aku e ike @, a ma na kukai olelo ana, @ ike ia, he kulana ola maikai @ kona; a o na laau ana e lawelawe mau ai no ka wa pilikia, @ no na mea i hoolakoia iho @ kona Kauka i holo aku @ i Kaleponi.  Aole loa o @ Col. McLean i ike iki ia Liliuokalani iloko o iwakalua mau @kahiki i hala aku nei, akahi @ a ike i keia kakahiaka iho @.

     Ua lohe ia hoi mamua aku @ ua haawi aku ke Aupuni i ka Moiwahine Liliuokalani, he pakui ana, e hoakea hou ae ai i kona wahi e holoholo ai, e loaa ana iaia ka pono a me ke kuleana, e hele holoholo ai maloko o kahi he 100 paha iwilei @ na paia aku o ka Hale Alii; @ mamuli o na olelo ao hoonaauao no kona ola kino e oluolu ai, nolaila, ua hoomau no @ i kona noho hoomanawanui @, maloko o ekolu keena me @ lanai, me kona hele ole ma kahi i haawi hou ia aku ai nona.

     He hoike pili oihana keia mai na Luna Aupuni mai o ka Repubalika.  Nolaila, ua loaa @ mea na ka Lahui Hawaii ponoi e kanalua ole ai, aia ka Moiwahine Liliuokalani iloko o @ ola kino maikai a oluolu loa, e like me ia i hoikeia ae la.

KA LEO O KA HAPANUI.

     O ka leo o ka lehulehu, oia no ka leo, o ka hapanui o ka lahui o ka aina.  Aole he hana a kekahi lahui, a i ole ia, a kekahi aupuni paha, i hiki ke ka@ ae mawaho o keia rula pololei.  Ke hahai nei na Hale Ahaolelo Kaukanawai a pau loa o na lahui like ole, malalo o keia kahua onipaa.  Pela ma Beritania, ma Amerika, ma Farani, ma Geremania, Italia, Helevitia, Austria, Denemaka, Norewai me Swedena, a me Holani, a me na aupuni e ae he lehulehu wale:  a pela no hoi ma Hawaii iloko o ka wa e noho ia ana e ke Aupuni Moi.

     Iloko wale iho nei no o keia wa ano @ ka hoololiia ana o keia rula paa, a lilo o ka hapa huku o ka lahui ka leo mana!

     He aneane 13,500 poe kupono i ke koho balota ma ko Hawaii Pae Aina holookoa iloko o 1892; aka, ma ke koho balota ana iho nei o ka Repubalika iloko o Oct. 1894, ua emi loa ka huina o ka poe i ae ia e koho a aia kokoke i ka eha tausani paha.  Ka aneane no ia i ka hookahi hapakolu a emi iho, o ka nui o ka poe koho a pau loa.  Oia koho ana, oia no keia Aha e noho nei, aole ia mai ka hapanui mai o ka lahui, mamuli o ke koho Kuokoa ana me ka lanakila.

     Eia nae hoi, i keia wa no, a oiai no nae keia Ahaolelo e noho ana e hana i ka lakou hana, ua hiki ole maoli ia lakou ke hooholo i ka lakou mau hana, mamuli o ke koho ana a ka hapa uuku, e like me ke ano o ke kukuluia ana o ka mana nana lakou i koho iho iloko o Okatoba 1894.

     Ke hapai nei lakou, a ke hooholo nei, mamuli o ka ae ana o ka hapanui wale no, aole hoi na ka hapa uuku.  Ke lawe mai nei no lakou i na rula no lakou e koi ana na ka hapa nui e apono, a e hooia i na hana a pau loa.

HE MAU MAKA NO KO LAKOU LA

     Ua koho iho nei ka Repubalika o Hawaii nei ia W.R. Kakela i Kuhina noho no keia aupuni ma ke alo o ke Kapitala o Wasinetona ma Amerika Huipuia.  O keia Kakela, oia kekahi hoa o kela Komisina Hoohuiaina i holo ai i Ianuari 19, 1893, me Kakina, Kaaka, Waila a me Marsden; a i lawe ai i ke kuikahi apuka i kiolaia mai ai e Cleveland.

     Mahope mai, ua kohoia aku o Kakina i Kuhina noho ma Wasinetona, a malaila oia i noho ai me ka hoouluhiia i ke Kuhina Nui o Amerika, oia o Gresham:  a hiki i kona kipaku ia ana mai nei, no ka mea, he kupono ole oia ma ka oihana.

     Eia hoi o Kakela ke hele aku nei e noho ma ia wahi, me kona hoomaopopo no nae, ua ahuwale kana mau hana a me kana mau olelo akea, i hoinoino ai ia Gresham a me Cleveland iloko o na la i hala aku nei.  O keia ka makou e olelo ae nei, he maka no ko lakou la e nana mai ana ia Kakela.

     Ua  hoomanao makou i kekahi mau hopuna olelo a Kakela i hoopuka ai ma ka halawai i ka Halekoa i ka la 26 o Novemaba 1893, a penei na olelo ana:

     “Na Gresham i kaohi i ka holomua ana o Hawaii nei.  Ua hoouna aku oukou he Komisina i Wasinetona e nonoi aku e hookomo ia Hawaii maloko o ka Uniona.”  “Aka, ua hoomakakiu mau nae na enemi o kakou; ua hoopihpiha lakou i na pepeiao o ka Aha Kuhina ma Wasinetona me na mea oiaio ole, ua onou aku lakou a piha na pepeiao o Gresham, a pela pu no paha me ko ka Peresidena, me na hoopunipuni, e like me na hana ana maanei nei.  Ua ike anei lakou i na kumu oiaio maoli?  Ua manao aku hoi kakou, o ke Kakauolelo Gresham a me ka Peresidena o Amerika Huipuia e hoao ana la e hooko i ka pono, a e hana ana la hoi i ka pololei.  O ko kakou ike nae e hana ia ana, aole loa kakou i ike.”   “Ua manaoia e hoihoi hou i ke Kalaunu helelei, ke Aupuni Moi o Hawaii.  Owai ka mea i manao e hana pela?  O ka Lahui anei o Amerika Huipuia?  Na ke Kakauolelo Gresham i manao e hana pela, a na ka Peresidena no hoi; aka, ua olelo nae na kanaka, heaha ko lakou manao?  Ua lokahi ka lahui o Amerika me ko kakou makemake no ke Kuokoa ana.”

     “Ma ka’u heluhelu ana, aole loa i loaa iki ia’u he wahi e hoomana ia ai ka Peresidena o Amerika.  Huipuia e kukala kaua aku, a o keia manao ana ona e hoihoi hou i ka Moiwahine i ka Nohoalii o Hawaii i na hoi e hookoia ana, he kukala kaua ana no ia.”

     “E kupaa kakou no ko kakou mau pono, a i na he mau hana kekahi e hana ia ana; e hookuu aku e hoopii Luna Nui ia oia imua o ke Senate o kona aina hanau iho.”

     He nui na olelo hoahewa a Kakela ia Gresham a me Cleveland, ano ke alakai aku nei ke Akua ia Kakela ma Wasinetona, e noho kino imua o kona mau enemi ana i hoino ai mamua; oia ka makou e olelo ae nei he maka no ko lakou la e nana mai ana ia Kakela.  Laki loa, ina oia he (Persona Grata) mea kupono i ka oihana.

HEWA KA IA A UMIAMAKA

       Ua ike iho makou ma ka nupepa P.C. Advertiser o keia la 13, e olelo ana:  “Ua olelo ia ae, o ke Kanawai no na aina i hoomakaukau ia ai, aole loa ia he mea e hiki mai ai o na poe Anglo-Saxon hoolaupai (poe mamo haole keokeo) e noho i Hawaii nei.  Ina ua hanaia pela, alaila, ke koi nei lakou e hooponopono hou ia ke kanawai.”

     Ua hoomaopopo mua no ka nupepa Advertiser, i na manao o ua kanawai la; a me ka manao o na Komisina no na Aina, a ua hoolaha ae oia mamua aku nei i ke ano, a me ka io maoli o ua kanawai la; aka, i keia wa, ke pelukua hou nei, a haohao me he mea la aole oia i ike iki mea.

     Ke ninau nei makou.  No keaha ia haohao ana?  No ka mea, ua hewa ka I’a a Umiamaka, he okea o loko.  Ua maopopo, o ua Kanawai la, he pili wale no ia i kekahi pono o kekahi ohana i punahele ia, aole hoi no ka pono o na kanaka a pau loa.

     No ko lakou nei hopohopo o hoole mai na poe o na aina e i konoia aku, mamuli o na olelo o ia Kunawai, nolaila, ke hoaiai ae nei, e pono e hana hou i Kanawai!

KE KI E WEHE IA AI.

     O ka hoopae limahana, oia ke ki nana e wehe ae i na mea huna e waiho peemalu nei, mawaena o ka poe makemake i ka hoohui aina a me ka poe makemake i ka repubalika o Hawaii e ku nei.

O na limahana emi a makepono, oia ka puka, ka pono a me ke ola o na poe mahiai-ko ma Hawaii nei.  A oia maoli ko lakou makemake maoli:  aole loa o lakou makemake i na poe limahana pii o na uk@ hana.  Aole keia he mea noonoo wale, a he mea koho wale, aka, oia ka oiaio maoli ma na ano a pau loa.

     O ka poe hoi e makemake ana i ka hoohui aina, ua maopopo loa, ke ae ia ka hoohui ana me Amerika, alaila, aole noho ana i koe o na kanawai limahana ma Hawaii nei.  E kuokoa ana na poe limahana e like me ko Amerika mau kanawai, a i oi loa aku hoi i na poe Asia e noho nei maanei malalo o na aelike ano kauwa kuapaa e oleloia nei. 

     O ka ninau e ulu mai ana, oia keia.  E ae ana anei ka poe mahiko o Hawaii nei i ka hoohui aina e like me ka lakou olelo ana he makemake lakou ia mea?  Oiai hoi, ua hoolanaia ka manao o ka poe hoohui aina no ka olelo o na poe mahiai ko pela.  A ina lakou e hoole, alaila, heaha hoi ka

manao o ka poe hoohui aina e kokua nei i ke aupuni Repubalika o Hawaii?

     E ma@ae ana anei keia mau aoao elua.  1.  O ka poe mahiai ko e kokua ana i ka Repubalika.  2.  O ka poe hoohui aina hoi e kakoo nei i ku ai ka Repubalika.

     O ka mana dala, aia i na poe mahiai ko.  O ka mana lakou kaua, aia i ka poe hoohui aina, no ka mea, o lakou ka hapanui o na koa iloko o ka oihana koa maloko a mawaho ae o ka poe limahana aupuni.

     O ke dala, oia ke akua o lakou a pau loa.  Ina e loaa na dala, alaila, na haule wale na manaolana ake hoohui aina, a ua lilo no i poe kue i ka hoohui aina.

     Ina aole loaa ke akua dala, alaila, ua pii koke ae la ke ooloku a kue koke aku la i ka mana a lakou e hookauwa ana.

     E ike aku ana kakou i ka hopena o na poe o ka Ahaolelo mamuli o ke koho ana no ia ninau limahana.  Ia wa kakou e ike ai, owai la ka mana oi ae iloko o ka aina.

     Ina he 5 paona pepa, a he 5 no hoi paona kepau, owai o laua ka i oi o ke kaumaha?

     O ka lio nana i uhai ka manawa holo o Angle, he 45 ½, oia no o Amarino, ka makani puahiohio o ke kuluaumee.

     Ma ka Poakolu nei ka hoomaka mua ia ai ao ka ahaolelo o ke aupuni Repubalika e noho.  Aohe @huia ia kau e like me na la i hala.

     O ke peku a me na puupuu lima ka kekahi poe makaikiu e ao nei i ko lakou mau lio.  Oia paha ka mea e lohe ai.