Hawaii Holomua, Volume I, Number 48, 8 Kekemapa 1894 — HEAHA KE KUMU O KA MAKA'U ANA? [ARTICLE]

HEAHA KE KUMU O KA MAKA'U ANA?

He Anpuni Hewa Anei ka Repnbalika Hon? » 1 i — i i L I He mau olelo haanou i ka- , mailio pinepine 5a no ke taui sani manawa e na kakoo rae na palukuha o ka repuhalika. e t i olelo ana no ke aupuni ohohia I ole ia o lakou me ka hoopailua ia e ka puuwai Hawaii, i ke kahua i kukulu ia ai o S. B. I Dole <!c Co. maluna o ko lakou mau wawae me keia mau olelo: * ■ j “Aia iua ka aoao o ka lahui ; Hawaii e haawi nei i na kokua la S. B. Dole me ka repubalika, oia wale uo ka aoao o ka poe )| uoonoo naauao, ka waiwai.a me .' ka poe kupono i ke koho balota a puni ka paeaina holookoa.” i Ina he mau olelo oiaio keia i no ka haawi aku ia Kapena i ]\Iakai Crowlej’ o Kapalakiko i i helehelena e hoopunipuni hou i ia, a e hiki ole ai i ka manaoio ) i hana o kekahi poo niga inaluna -• o ka pa ke haawi mai i kona hoomaikai knnou no ke aloha i ia Peresidena Dole, alaila, hei aha na kumu nui o kona mau , wawae me ka repubalika e haai lulu nei iloko o ko lakou kamaa > huti i apono lokahi ole ia e ka ; lahui Hawaii? Owai iloko o i ka huina o na |>alota kumu o i ehiku tausani kanaka Hawaii i ponoi i ae ia ma ke kanawai i koho halota o 1887, a i houi uku ia mai no ka huina oki loa - o 19,00 kanaka huikau no ke • kohobalota limanui o 1894, e ; hiki ke manaoio i keia mau ole- - lo kohu ole o ka wahahee? i E puka mai ana he mau hoohuoi nn kela a me keia kupa » Hawaii e haawi ai i ka ninau i iaia iho me na olelo—“heaha . ke kumu o keia makau honua t o ka repubalika me kona mau ! lulanela a me na kuke? ’ Eia ka makou haina: Xo ka mea, o ke kumuhana a lakou i , hooko iho nei maluna o Hawaii aina me lahui. ua kanu ia maluna o ke kahua iuo me ka i linumui i na kuleana pilipaa o ke kanaka, a i ikemaka ia e na poe a pau e noho nei nialuna o ka lepo o Hawaii me ka poina , ole iloko o keia la. N’olaila, o ka olelo alakai i palapala ia ma ko Amerika makia hookele aupuni lahui ana—“o ka leo o ka lehulehu, oia ka mana;’’ ua kue loa ia kela olelo e ka repuhalika o Dole & Co. ma ka hoololi ana i ko lakou kahua hana e hookele nei me keia mau olelo—“o ka leo o ka hapa-uuku, oia ka mana.” Ma keia e maopopo ai, o kekahi aupuni i kukulu ia me ke kue maopopo i ka makemake o ka lahui. me ke kue a lokahi o'e i ua aupuni la e ku ana ia manawa, aole loa e hiki ke kapa ia kona mana hookeie me hooko kauoha—he aupuni no ka lehulehu. O keia na helehelena like ole o ka ninau makia o ka nepuhalika Hawaii a na mamo mikanele o ka ohumu kipi i kukulu iho nei ke hoohalike ia me na olelo makia o ka repubalika Amenka. No na kau lehulehu o ka noho aupuui Moi ana o Hawaii, ua hoomaa a kamaaina kona lahui i ke kuleana pilipaa o ke

i kanaka maluna o ka lepo o koi na aina hauau, aia he uiana ■ | hana kanawai iioko o ko lakou ! 5 mau lima ponoi no ke koho ba-1 lota e wae i na kanaka kupono S | a lakou e makemake ai no ka hana kanawai. a mai ia lakou - mai e hooko ia ai ko Hawaii i hopena ma ke kanawai no ka i mla i kona mau palena a me k kona lahui. Aka, ma keia koi mukanawai nae a na mikanele - i hana iho nei rae na olelo—o ? ke kumukanawai maikai loa j keia i hana ia ma Hawaii no ke koho baluta. oia hoi ke olelo ae ma keia wahi. ina e puni aku ana na puuwai Hawaii i ka ; lakou mau pelo, alaila, o ke kumau loa ana aku ia o ka repuhalika apuka o Hawaii e laL nakila na hana limanui o ka pakaha hilahila ole maluna o . ka lahui. 0 keia kumuhana a Dole & - Co. i hoolala mua ai me kela I -1 mau olelo—o na poe noonoo i kakaikahi me ka waiwai wale j no ka i komo aku iloko o ko i lakou laina, he mau olelo wale i no kela no keia manawa i ka j wa i ike maopopo ia ai ke kue nui o ka lahui Hawaii me ko i lakou mau hoaloha, a oia ke ; kumu i hoopuka ai i kela mau I olelo kahua ole o ka oiaio me j ka pololei. 0 ke kahua oiaio , maoli o ka repubalika e ku nei iloko o keia hora, oia no ke i | umiapuaa ia oe e ke kanaka Hawaii mai na kuleana pilipaa o kou aina hanau mai ka mana 1 hana kanawai mai, a o ka mi- ] nute keia a Hawaii lahui e ku1 paa al maluna o kona mau wa1 wae no ka maluhia o kona ’ ohana me ka hoiue, a kue aku 1 i koia mau haua lima ikaika 1 mai ka hoolilo ia aku malalo o 1 ka hae eleele o ke kauwakuapaa na ka poai hookamani o na 1 poe mikanele aihue aupuni me ka powa. i i 1 mea e hooiaio ia ai ka ma- ] ka’u wale iloko o ka haalulu o J na kuli o ka repubalika paka1 ha, ke hoike aku nei makou i kekahi leta i kakau ia e na ka1 koo kakau nupepa o S. B. 2 Dole, i hoouna ia aku i Ame» 2 nka no ka hoike aku i ko lakou kulana puiwa no keia hopena maopopo ole o ka ninau Hawaii e ku nei i keia mana1 wa, a ua koopuka ia mai nei 1 naē e kekahi o ia mau nupepa 1 ua leta makau wale la a na mi1 kanele rae keia mau olelo ma1 lalo iho: [Ka Leta.] i Honolulu, Xov. 15, 1894. Aia he mau hauli makau ma 1 ka aoao o ke aupuni repubalika 1 i keia mau la iho nei, mamuli o ) ka mauao koho aku, e ala mai ana ka auao kokua alii a kue i ( ke aupuni : ka pule i hala. Ua papalua ia na koa kiai ma ko 1 lakou mau kulana pakahi, a ua 1 makaala a nana pono ia aku ua i ano kanaka [me na diabolo] a - pau e maalo mai ana. i O ke kumu nana i hapai mai , keia mau hauli mauao, oia no ka hoomaopopo ia ana iho nei o na halawai ohumu malu no ka hoihoi hou i ka Moiwak hine ma ka nohoalii. O na poe na lakou keia mau halawai, oia no na poe e alakai i.a nei e kekahi mea kakau nupepa o Kapalakiko, e noho nei ma Honolulu no kokahi mau mahina i hala. Ua kiai a makaala loa 1 ia kona home no kekahi mau pule i hala hope, a he mau la . mamua o ka haaiele ana mai o ka mokuahi Auseteralia i ka i Poaono, ua kamailio aku ka Loio Kuhina W. O. Kamika iaia, he mea pono nona ka haalele ana mai ia Honolulu nei maluna o kela mokuahi no ka huli hoi aka i Kapalakiko, ma- 1 mua o kona noho ana iauei. O ka olelo a kekahi o na kanaka kuonoono kokua hoihoi alii ma keia kulanakaohale o Honolulu, ua hoopaka ae oia | me keia mau olelo: , ‘O na kanaka i manao wale l no ia lakou īho, u& make , loa ko makou kumuhana hoi-

hoi aupuni Moi, e halawai ana me iakou he mau anaina hooi pahaohao ma keia mua koke | iho, a oia ka manawa e hoo- ; kaakaa ia ai ko lakou mau maka.” Ua hoomaopopo ia i keia wa, aia he huina o kekahi mau lako kaua i hookomo malu ia mai iloko nei o ka aina no na mahina i haia hope no ka aoao aiii, aka. aole nae ia he mea no ka aoao aupuni e kuemi hope ai, oiai. ua hiki iaia ke kupaa maluna o kooa kahua ponoi iho.