Hawaii Holomua, Volume I, Number 46, 10 April 1894 — HALAWAI MAKAAINANA [ARTICLE]

HALAWAI MAKAAINANA

Piha-u ke Kuea Alii me 3,000 Kanaka. Hooholo Lokahi ia ka Ole'o Hooholo. E like me ka makou i poloai aku ai i ka lehulehu lahuikanaka o Hawaii, e malama ia ana he halaw’ai makaainana akea no na poe a pau e hoolilo ana ia Hawaii nei i home nona, a maluna o kona lepo e hooluolu ai kona mau iwi no ka hopena o kela rae keia kanaka, ua hookoia ka leo kahea a ka |mpa komite na lakou i kahea ka halawai, ma ka akoakoa liko ana aku o na poe aloha io maoli i ko lakou aina mai ka puuwai ae, no ka hoolohe i na kumuhana e waiho ia mai ana ena alakal oka halawai. Ua liooholo mua ka lahui i ko lakou manao, ina he mau kumuhana keia e waiho ia mai imua o ka halawai no ka hooi aku i ko au holomua o ko kakou noho aupuni lahui ana me ka maluhla, alaila, e haawi ana kakou i na kakoo ma ke kokua aua i ka olelo hooholo o ka halawai; a ina e ike kakou he mau knmu kupono ole ia e hoomau ia ai he aupuni maikai a me ka maluhia ma Hawaii «ei. o ko kakou kuleana kela i haawi ia mai e ke kumukanawai o ka aina, e hoole aku me ka puuwai hookahi a e malama mau no i ka maluhia.

Mahope iki iho oka manawa i hoolaha ia no ka hoomaka ana o ka halawai. aia he heluna nui o ua ano lahui a jiau i akoakoa aku ma ke Kuea nui o ka Pa-alii, nona ka huina i hoomaojx»poia aole i emi iho malalo o ekolu tausani kanaka. a e ku ana lakou me na manao pihoihoi a kali i ka hopena o na mea e hoike ia mai ana e na komite uo ke kumuhana i kahea ia ai ka halawai. Aia maluna o ka lanai haiolelo, e noho ana na komile o ka halawai a me na haiolelo,

no lakou keia mau inoa: G. W. Akepoka, J. L. Kaulukou, J. F. Bola, L. J. Levi, J. Pilipi, F. H. Redward, A. Rosa, C. B. Wilikona, T. A. Lloyd, me J. K. Kahookano. Ma ka aoao raa Ewa o ka lanai, malaila na poe kakau o na nupepa like ole o ke kulanakauhale e kope ana i ka manao o ka haiolelo, a o kela elemakule poohina kekahi o ka nupepa “Hoa’loha” ma ia aoao o ka lanai haiolelo.

Xa Mr. Akepoka i wehe mua ka halawai ma kona hoike ana mai i ke anaina, ua kohoia o Mr. Kaulukou e ke komite, i lunahoomalu no ka halawai, o Mr. Levi, i kakauolelo, a oia no hoi ko Mr. Kaulukou wa i ku mai ai e like me kona ano mau o ka mahiehie, a rae kona leo moakaka e lohe pono ia ai kana mau huaolelo imua o ke anaina kanaka nui, ua pane mai la oia rae keia mau olelo:

J.L.Kaulukou —“E na oiwi ponoi o Hawaii. kuu mau hoa makaainana Hawaii oiaio a me na kupa a hoa’loha o ka lahui Hawaii, aloha oukou:—

“Ano i keia hora, a i keia manawa maikai i loaa ia kakou, ua akoakoa mai nei kakou ma keia anaina uui e noonoo a e kuka no ko kakou mau pono pili paa ma ke kino a me ka waiwai, a i kulikehoi me na pono i loaa ia kakou ma ke kumukanawai.

“0 ke kumuhana nui a koikoi i kono ia ai kakou e akoakoa raa keia wahi, oia no ka mea e pili ana i ke kumuhana a kahua hana hou i kukala ia mai uei e ke Aupuni Kuikawa, oia hoi e kukuluia i Aupuni Hepuhalika ma Hawaii nei, a e hanaia i kumukanawai e ka poe i kohoia o*ka Ahaelele hana knmukanawai. a mamulioia hana, ua kukaia pili aupuni mai nei ke Aupuni Kuikawa, e malamaia he koho balota nui no ke koho ana i 18 hna oka Ahaelele e ka lahui ma ka la 2 o Mei, 1894, a o keia poe i koho ia, e hmpu aku lakou me 19 p< e o ka Ahahooko i keia wa, a o Ktla poe he 19 i loaa mua, aole loa lakou i koho la e ka lahui. Oke kahua mua loa e ku ai a e hana ia ai la mea he Ahaelele hana kumukanawai, oia ka lilo ana oia Ahaelele i wahaolelo no ka lahui, a na lakou i hana a kukulu i ke kahua kahi e ku iho ai ke aupuni no ka pono o na mea a pau, a na ka lahui mai o a o o ka aina e koho me ke keakea ole ia ina hoa a pau oka Ahaelele. e like me ko lakou mau manao kuokoa. Aka, ma keia kanawai koho Eiele, ua manaoia o ka hapa uuku wale no o ka Ahaelele ke kohoia e ka lahui holookoa, malalo no nae o kekahi mau kumu e loaa ai ia lakou i& mea be kuleaua koho. A oia ka'u e ninau nei ia oukou i keia po. he hana ku anei keia ika pono a me ke kaulike a no ka pom&ikai hoi o ka Khulehu? Ke oleloaku nei an aole! Ma ke kuleana hea la i loaa ai ka pono i keia poe hoa he 19 e noho iloko oka Ahakuka Elele, oiai aole lakou i kohoia e ka lehulehu, & aole no hoi I&kou he wahaolelo no ka lehulehu?

E n* hoa makaainana: 0 keia kahna hou i kukala pili aupuni ia mai nei e ke aupuni kuikawa. Ao- j le pono ia kakou ke noho walea e ' nana wale aku no me ko kakou hoifee ole aku i ko kakou mau ma- j nao kue; no ka mea, ina kakou e hana pela, alaila, ua like no ia me ko kakou ae manli ana aku ia mea. a ina e lanakila keia hana me ke kue ole o ka lahui oiwi ponoi o ka aina, alaila, ua like ia me ke pani paa ana i na puka no kou pono e ke kanaka Hawaii, a ua like hoi ia me ka eli ana i luakunapau hope loa no keia lahui; a i ka manawa e oni ae ai na kanaka Hawaiinoko lakou mau pono, a hoopii aku paha i ke aupuni nona ka lanakila a me ka mana piha. alaila, he hookahi no a lakou pane: “Imua iho la no na hana a pau o ko oukou alo e na kanaka Hawaii, aole nae oukou i hoike mai i ko oukou mau manao kue no kela kahua hana hou a ke Aupuni, a noluila, aole a • makou hana me onkou.” A oia auanei ka wa e mihi ai kakou a pau. E hoomanao oukou. eia ka ninau o Hawaii iloko o ka lima o ke aupuui o Amerika,Ja hiki nae i keia la, aole i puka mai kana olelo hooholo maopopo, nolaila, o ka lawe ana o ke aupuni kuikawa i keia kahua hana hou, ua pupuahulu loai lakou ma keia hana. Nolaila, ma ko’u ano he kanaka Hawaii Oiaio, a i aloha i ka aina a me ko kakou mau pono a pau, a me ke kuokoa o k.o kakou aina aloha. Ke nonoi aku nei au i ko oukou oluolu, e noho malie ka kou na kanaka Hawaii; mai komo oukou iioko o na hana kue e waiho ia mai aaa imua o oukou e kuu lahui aloha. He mau olelo hooholo kekahi e heluhelu ia aku ana, a e oluolu e apono lokahi mai, no ka mea, o keia ko kakou ola a me ko kakou pomaikai, a he hana hoi e ko ai ko kakou makemake e ka lahui oiwi o ka aina. A la’u e hooki ai i keia mau olelo, ke nonoi nei au ia oukou, e hoi aku me ka malama i ka maiuhia a me ke kanawai. Oia ka aoao o ko kakou Moiwahine a rae kana kumukue i aponoia e ka Peresidena o ke aupuni kuikawa, Mr. S.B.Dole. A oia mea i waihoia aku e ko kakou Alii—oia ko kakou mea e ku lanakila nei a hiki i keia la. A o ke aupuni kuikawa ma kekahi aoaoe noi anae hoohuiaina. A ano la e o’u mau hoa makaainana a me na hoaloha o ka lahui Hawaii, e ku like kakou me ka lok&hi e hana i na Lana a pau e pono ai kakou, ka kakou mau keiki a me ka Kakou mau moopuna ma keia mua aku. A ke pule nei au i ka Mea Mana Loa e kokua mai i keia lahui ma na ano a pau loa. A na ke Akua ka Mea Mana Loa e malama maluhia mai i ko kakou mau pono,- ke kuokoa u ka aina no keia wa. a no ka wa pau ole, a e loaa auanei keia mau huaulelo; “Ca mau ke Ea o ka Aina i ka pono." Ka Mr. John Pilipi haioielo: “Aoie au i manao maa e haiolelo ana i keia ahiahi, a pe!a i ! .>aa ole ai ia’o he manawa kapono no xa hoomakaakaa ana. Eia kakoa ke akoakoa nei i keia ahiahi, no ke kae aka > ke kumahana a ke Aupani P. G. e onoa mai nei no ka malama ia o ka Ahaelele hana Kamnkanawai i keia Mei ae. Va ae mai ke aapani pi gi no ke koho ia e ka leholeha he 1S wale no maa Elele, oiai ka hapanui aia no ma ko lakou aoao.

U» like pa Io« ia me ka hiki i ka Peresideoa Dole o ke aa {>ari pi gi ke ka mai tna ke a'.apii o ka halealii lolani, a e helahela mai oi* i kela a me keia pauka o ka lakoa Kamokaaawai. a e hooholo ia me ka hiki ole i kekahi kanaka ke haawi a hoike aka i kona manao kue a oia ka kakoa e hoike aka i ke akea — aole kela he poloki a me kr hnlike. ka nni o na hoa iloko o ka Ahaolelo, he 3<5 no ;a; aka. aole kakon i ike a i hoike maopopo ia mai ia kakoa e keia aapam pi gi, heaha la na kumu kapono e hiki ole ai i ka lahuikanaka o Hawaii nei ae koho i keia mau elele hana Kumakanawai he 36 no ka Ahaolelo, Aole ia he mea e hapal iiaai ke kiko eleele o ka hewa maluna o ke aapuni pi gi. malia nae paha he kumu ia e hiki ole ai ke hooko ia ko lakou mau makemake.

‘Ua makemake kakou i aupuni maikai no ka lehnlehu me ka malnhia, a aole o kakou makemake e ike i na pualikoa i hoolakoia me na lako kana, e paikau hele ana ma ko kakou mau alanui i na manawa a naa o ke ao a me ka po, me ka loaa ole ia lakoa he kuma kupono no ia hana ana pela. .Oka’a wale no e noi akn nei i na keonimana o ke Aupuni Pi Gi, e haawi mai ia kakoa i ke kuleana koho balota piha ma keia ahaelele, a o ko kakou wa ia e hni pa ai me lakou a haawi aku i na kokua.”

Eia malalo iho na olelo hooholo i hooholoia me kahi leo hookahi ole i hoole ae ma ka Halawai Makaainana Xai o ka po nei ma Halealii Kuea: