Hawaii Holomua, Volume III, Number 10, 4 March 1893 — KU KAUWAHI A PAPIO, [ARTICLE]

KU KAUWAHI A PAPIO,

UWE KJt IHOIHOIM OIAIO. Ell IHO (EINI UOLELE 0 HELEIE, * I — Mai ka Puka La mai. Ke hoolaha maū nei ka nupepa a Kakeia opio e noho hoop«inonooo nei i na maoao i hoopukaia maloko o na nupepa o Amenika i ku i ka apono a me ka makemake i na j hana hookahuii aupum, noka mea, i o ko lakou aoeo ia, a o na manao boi o ua mau nupepa nei o Amerika ma ka aoao o na makaaiuana o ke Aliiaimoku, aoieloa hoolaha mai 0 ua Kakela opio nei. no ka mea, he kumu eha ia nona a he kuia hoi 1 ko lakou mau manaolana. Aka, i kumu e hoomaopopo iho ai na makamaka o ka Hawaii Holomi'a aia no kekahi mau miiiona j o ua lahui Laulaua uei o ke Aupuai Uepuhalika o ka Aeto, ke lawe . mai nei makon a uuuhi i kekahi manaopepa alakai mai ka nupepa Xatici Citizen mai o ka mokuaina o Maseku9eta, i kakauia e kekahi kanaka koikoi a kuonoono; a ma ka hoomaopopo ana iho. be mea e ke kamaaina o keia kanaka i ko Hawaii nei kulana, a ina pahaaole be kamaaina, alaila, mailuna mai , kona kamaalna a makaukau e hoike ae i kona man&o. a penei oo ia: E Hoea ain nna i iahi o ia Luu~ luu. ‘■O ka lono i hoea mai no na hana kipi hookahuli i ka mana Aupuui u Hawaii, ua halawai mai i me ko kakou lahui me he ku’i ana la na ka hekili mailoko mai o kekahi ao laelae o ka lewaluna. A me ka hoaui ana ae i na hoakaka liilii me ka hiki, alaila, enana pono iho kakou a e noonoo, ina e hiki ana ia kakou »e hoomaopopo —heaha la ke ano o keia kipi kuloko, a heaha hoi ka puana & ka moe? “I ka manawa e kakau ia nei keia manao —ahiahi Poaono, lanuari 28, 1893—aole he mea maopopo imua o makou e hiki ai ke loaa ka lono maopopo no keia mau ouli i hoea ae ma Honolulu, koe wale no na manao a me na hoakaka a ka mea kakau maloko o ka nupepa Herald o Boeetona, mai na nupepa mai o Kapalakiko a me Waainelona, me ka apono ole ia e kekahi laina manao alakai hookahi iloko 0 ua nupepa la, “Ua hookahuli ia ka Moiwahine Liliuokalani mai Kona Nohoalii ihol Na Kona lahui ponoi anei i hookahuli laia? Aole; aka, na “ka poe o ko na aina e,” no ka mea, pela ka heluhelu ana o na lono i loaa mai, a ua puana ia ia ano olelo 1 kela a me keia. manawa. A o keia poe o ko na aioa e—manaoio iho ana anei oukou? He poe Amerika mai Amerika Huipuia akul llokoo ekoln la wale no—mai ka la 15 akn a ka la 18—oa hookaholi iho la lakou i ka Moiwahine mai Kona Nohoalii, kukulu ae la he Auponi Kuikawa, a ma ka la 1» oa hoouna heleuloulo ia mai la he mau Komiaina I Wanneiooa e noi mai I ko kakoo aupuni e hoohui mai t na Peemokn Hewaii me Amerika Hoinoial **0 keia mau Komimna, oia po o Lorrin A. Kmkme, William C, Waila, William R. Kakela, Charlee T. lao Mr. Kakina, ke-poohoioua Komialna nei, ma ka Hoiele Occident, ma Kapwlakiko, a na hoikeia, Ua olelo ee ia mawaena o kekahi l«0emei BMi« nm ( Mke kua o ka ' ..\m

| poai waiwai h»ua pono ole, * o le- j ! kou poooi no ke kiko weni a roe I ke »Io o ua mau haoa nei, aoke i kahoa a me ke kumu oia no ke ola i a me ka uhaue anunu limauui. “Aka, me he la ua hoomaopopo I moa ia mawaena o lakon iho a me ko lakou mau hoa-pakaha e noho ana malnna o na kahua mana. ua loaa aku la ia lakon he kokua no | ka lakou mau hana lapuwale ka . mokukaua o Amerika Huipuia Bosetona, a ua h«ke ia mai hoi e ka p&lapala lono ua hoolele aku la i i nka o ka aina be 300 kanaka i iawa pooo me na lako kaua e krkua a e hookikina ia lakou ma na hana onou i ko lakou mana hao wale kailiku. ‘‘Aka. e like no me ke ano hana mau a ka poe keonknana —pakaha i i wahi e pakele ai lakou no na hana lokeiuo a menemene ole, ua he- ; kau ae la i ka hewa maluoa oke- , kahi mea okoa—oia ke Aiiiaim >ku —a be wahine hoi oia I i “No ka mea, aa oielo ia ae, wahi a ka lono, “ua lohe mua loa ia na mea e pili ana i kela hannaele kipi ou ka la 14 o lanuaii. oia hoi ka manawa a ke Aliiaimoku Liliuokaiaoi i hoao ai i kona Aha Kuhina (a he poe Amerika ko lakou hapanui) e kakauinoa i kekahi Kumukanawai hou e hoole ana i ka maaa koho o na haole a e haawi hoi i ke aupuni holookoa iloko o 'ka lima o na kalaiaina kanakamaoli. Uuku wale ke kumu kahaha no ko ke Alii makemake aua e hana i keia mea! Aka, ua hoole nae ua poe nei e ae aku i keia men. O ka mea wale no a ke Aliiaimoku i noonoo a i hoomanao ae ai i kela manawa, oia no. o ke Kumnkanawai Ana i * | makemake ai e hoopau, oia no ke Kumukanawai a keia poe haole ponoi no i onou aku ai imua o Kona Kaikunane ka Moi Kalakaua iloko o ka makahiki 1887, he mau kumu hoi i oleloia iloko olaila e hooliio ana a e kaili ia ana i loaa na kumu hoopilikia i Kona lahui kanaka e like no hoi me ka aponoole ia o keia Kumukanawai e keia poe haole. “Ma ke ano oiaio maoli, o ka mooielo o keia mau hana limaikaika ua hekau ia aku no ia maluna 0 ka “poai o na haole” ma keia mau huaolelo: “Iloko o ka makahiki 1887, o ka ‘poai o na haole’ oia hoi ke poo a q»e na poohiwi o ka hanu o ke kulana kalai aupuni a oihana kalepa o ia aina, ua hele aku la lakou imua o ka Moi Kalakaua a hoohuli mai la iaia iloko o ka hapalua hora wale no e kakaumoa i kekahi Kumukanawai e kailiku ana mai iaia mai a me ka Ohana Ahi i kekahi mau mana lehulehu, ka mea hoi a ua poai la i hx>hana mau ai no lakou iho a hiki mai ia ia manawa ” “O ke ano o na hana “kaualako” 1 hoohana ia, a o ke ano o na “mana” i kailikn ia mai ka Ohana Ahi aku, a o ke aoo o na oono i “haawi” ia maii “na haoie” ua honakele loa ia me ka maalea e keia mea kakau moolelo, no ka mea, he mea maopopo iea, oia no kekahi o “na haole.” A mawa.io ae o na mea i hoikeia e ka mea kakau o ka nupepa Heraid, ua maopopo ua kuka a hooholo mua loa la keia mau hana a ua “poe haole nei.” “E aana iho ikeia malaio iho nei, kwmea hol a ka mea kakau o ka Henld i hoika ae ai ua puka mai, mai na leheiehe mal o ka Hoa o ka Haie Ahaolelo . Seuate moa, oia o Qorham D. Giiaman, ka mea hoi 1 kamaaina kahiko loa.no ke kahi maa makahiki lehnlehn i na mea n pili an ia Hawaii, a penei kaoa mau oleln. ; “O ka Kpmukaaawal oia no ko ka makahiki 1887, oia hoi ke kahoa iloko o na la kepilikii ilokoo keau o kanohoali! anao ka Hoi Kalakaua, a I ioaa ai hoi i ka Poni Hoomaemae*{oia M m haole) ki i kaMa mmU maiaimai _ .-■al'- 1 ■ ... ■ m w m i v. • i. hm jil ■■ .

| “na kanaka maoh hupo’ ua lawa mua no roe ka loea e hoomaopopo • pono ai i ke ano a me ke kulana mawaena o ko lakou poe hoa’loha a me ko lakou poe enemi—mawaeoa hoi o ko lakou lahui ponoi iho a me kekahi puulu “haole” pakaha a limanui. Iloko o kela mau hi.-aolelo kakaikahi a Mr. Kakioa i hoopuka mna ■ ai, ua hoike molaelae ia mai ka ; no’a nanehuna o ka oiaio o ke kalohe maopopo e pee nei no keia hana kue maoli i na manao maikai mai ka la - ii mai, e hoohni mai ka ! ia Hawaii! No ka mea, ina e like me ka lakou e olelo nei, “aole o lakou makemake i aupuni noho hoomaluia. a aole hoi i aupuni Repuha'ika,” alaila, ma ka inoa o n* akua lapu a pau. henha la ko lakou makemake f 0 ka nueau a me ka makemake maoli o ko kakou aupuni—e like me ia i olelo ia maloko 0 ke Kukala Kuokoa a me ke Kumukanawai, ke kumu hoi o na kahua i ukali mai mahope, oia ka Hana ia o ka Pooo, ka Lanakila a me ke Kaulike. £ hana ia ka pono me ke kaulike i kela a me keia, a i na mea no a pau; o k» Lanakila, i poaipuni ia e ke kanawai gtila o ka makua ma o ke Akua la a me ka noho lloahanau ana o na kanaka o ke ao nei; ke Kaulike, aole wale no im :a o ke kanawai, aka, e kaulike ma na haoa a me na lawelawe ana a kela me keia kanaka i kona hoakanaka e like me ka hiki i ua kaoawai o ke ka naka ke hoakaka a ke hooko pono la hoi, e like me ka mea hiki i kela a me keia mamuli o na pono apau 1 loaa iaia mamuli o na pomaikai 0 keia nohona a-me na kokua ana a ka mana lunaikehala o ka lehulehu. 0 kekahi hapa hope keia o ka manao a makou e unuhi nei mailoko mai o kela nupepa Natick Citizen, iloko o ke kulanakauhale o Bosetona, mokuaina o M«sekuseta, kahi hoi i hanau ia ai o Hatawela raa. o Jones ma a me kekahi poe e ae a lehulehu wale. O keia ka aina i olelo ia ai, ilaila ka bine e loaa ai, i mea e hoomalielie ai i ka opu (Boston Beans). “He mea maopopo ua makemake 10 nu keia poe haole i kekahi mea i loaa ole i ko kakou kumukanawai ka mana e haawi. Ua inakemake lakou i ka hoohui aina, aka, aole nae o lakou makemake i ka mea e ukali mai ana me ka maopopo, oia hoi —“ka hoohui aina a hoololi umikumamalima”—i aupuni o ka lahui, ma o ka lahui a no ka lahui. Ke hoikeike mai nei lakou imua o ko kakou lahui i na helehelena maopopo o kekahi poai pakaha kue kanawai e komo aku ana iloko o kekahi aina, hookahuli ae la t ka Nohoalii o kona Aliiaimoku. lawe ae la i ke Aupuni iloko o ko lakou lima ponoi a kukulo iho la i ke kahua limaikaika hoopihhua lapuwale maluua.o ka lahuikanaka, me ka ae ole axu e loaa ia lakou he leo iloko o*na kanawai e noho mana aku ana maluna o lakou ma keia mua aku; alaila, noi mai la i kekahi Aupuni Repubalika e like me ko kakou e lawe mai i ka lakou mao hana ino lapnwale a hoohui mai i maheleno ko kakou aupuui. “E hiki anei i na koemaka eleeie a powa ino ke hooi aku i kana mau hana mamoa o keia? O ka mea a keia poe i makemake. maoli ai ua 01 ako ka maopopo ia kakou mamua o ka mea hiki ia lakou ke aa e hoike mai ia kakoo. Ua makemake Lkou e like <ne ka makou i olelo mua ae nel, i kekahi mea a iakou i hoomaka mai la e hana me ka powa lima ikalka malalo o kekahi mau uhiohi hiohiona kana-* wai; oia hoi ka mana aupuni iloko 0 ka poholima o kekahi poe kakaikahi—he aopnni haoa ino, hookaumaha a i hllinai ole ia, a aole ioa no kekahi komu e ae, koe wale iho oo ka hookaumaha kuapaa i na kanaka maoli—ka poe o ka Paemokn Hawaii e noho aoa iloko o kaiiihnne—i komu e hoowaiwai ai • e hookanlaoa a hoohanohano ia lakou ihol “Ke manao nei keia poe e hooko la keia makemake n lakua mamoli P. k « »a anamaio keia Paemokn • ko kakou anpuni ma ke ano Aupuui Panalaau, a na kekahi poe Komuioa a lakoa ponoi oo i koho I piiikino a! e iawelawe i ka hana. Amahope ihoo k« koanaolamea, alaila, na lakon ibo noe hana aku 1 ke koena! E haaa a e imi i man kanawai e loaa ai na pomaikai ia iakoo iho; t oūi he mawao loa la- \ aeakemake e ko kakoo ( n o.*. . ■r t '' ~ >'

lobe ole )& ai na leo kaniaha o ka l naauauaa ka lakoa poe i hookaaa»aba a hoopilihua aka *i, me ko | lakoa lawa mau rae ke dala no ke | koai a kipi aka i ka poe haua kanawai, a me ka mumule a hoopili- i meaai aku paha o na nopepa mahope o lakou. no ka h.x>k« a hoo- | holo ana i ka lakou mau kau kana- j wai kapakahi a pono ole a pau i , makemake ai. a me na pnalikoa e haiamu mau ana ma ke alo e hiki ai ke kaheu koke aku —ke hoakoa- | koa ae a hoomaopopo iho l keia mau mea a pau —nani ka ahaaina | nm a kei« pot ! A he kamahaolua ole hoi na haaaina o ka hauoli ma- j waena o lakou wale iho no! “O ka lakou mau hihio moeuha- , ne paha ia; aka, o ka hiki ia lakou ke hookomo aku i ko kakou aupuni iloko o fea lakou kumuhana i upu ai a me ka ole—e like me ka oiaio he Akua pono ko ka Lani, alaila. aia iloko o ka manawa e kokoke mai nei, e hal iwai ana kela poeme na luuluu a me na kaumaha, o lakou a me ka poe meoemeiw ule a pau i kokua ia lakou e pau pu ana! A e boomaopo}K> i na hua.'lelo —h i hoea aku ana i kahi o ka lunlu