Hawaii Holomua, Volume II, Number 16, 16 April 1892 — HE MOOLELO WALOHIA KENETE! [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA KENETE!

KK KOA on» riO WIWO OLe\ MOKUNA XUI. —r 1 Ka huakai walohia o na waimaka —kc kaula h*kaiaka hoehaeha i puuwai—Kaumaha ia ka hua- : kai kumakena iwaena o kt | alahele —Luuluu —Paumako — Ka)«iili na houpo o ka lehulehu no Kenele! E ke kiai! Heaha ko ka )K>? Oiai ka huakai i ala ae ai inai ko lakou kukuli aoa mamuli o ko lakou uluhia ia ana e k* eehia. ua • hoomau hou mai la na moneka i kc 1 alakai ana i ka huakai iloko o na , hora )»ocleele o ke kuluaumoe, a k« ike ia aku la o Kenele e kunewa ! ana ma koua ala o ka make me ka j naau luuluu a kaumaha, me ka ; hii)K>i ana i koua mau lima lahilahi ma koua umaumu, maaaena hoi o ke aluka n me ka lehulehu o na koa Hilaua. Aka hoi, i ka nana aku i kana naue aua iloko o ia mau minule e ! }M>hai a puni ana ke kaumuha maluua ona. he meu e ka pilihua ame ka hnnkohi ehaeha e loku hala ole ana i ka )>uuwai, i ka hoomanao aua ae, e halawui pu aku una oia ; iuo ka make he maka no a he ma- | ka, a he mea ku i ka walohia ke ike aku ia hopena e hoea mai auu. A e ka mea heluhelu, ina o oe i kekahi i ikemaka iu huakai, a inu , oe he moa nmkaikai aku i na hana ; e hapui ia mai anu. aole no puha e ; nele ana liaehae ia o kou naau u me ka haihai o na aa o kou puuwai e na lima menemene ole o ka mokumokuahua, a, uole no )>aha e nele aua ia oe ka moluiea. e—“la uma ai lele hauli e ka manawa Lele pioo o loko i ko aloha Alohu mni uei hele a hiikua Hoi lauaau ka maha i Hanake-ua 1 ku uaua u ka nihe molulolea." Ua pania ia mai la ka hope o ka huakai hele e ua kanwa o Alaua- , dela a me ua kauwa u Uuleuakaila, ka )>oe hoi nie ua uaau i haehaeia e na ao kaalelewa o ke kaumuha iloko o ka eehia a me ke kahahu ! i nui. Na ke kuhuha i kuno mai ia la- ! kou e uhai aku me ka hoomauawauui maho)>e o Keuele, e ike i ka , ho)>ena o koua halawai ana me ka umke. u na ke eehia hoi i uuoonou mal ia lakou e hnawi aku i na leo pulu no Kenete mailoko ae o ko lakou mau )iuuwai, e hoouu mai uu laui i kona ahonui, a e kujiae ae hoi ka waha o ka luaknpapau i ka alr aua aku i ka uiea noua ka moolelo a kakou e hiaai uei. Aka. no na mea hoi e pili aua i j ka hana a ua uhaue u me na hiohiona lapu. » me na meu kupaiauaha i hoouka ia ma ia )k> me ka weliweli uui, aole loa i kanahai mai kaua holapu aua ilokooiamauawa. ua mao iho la uo iloko o ka i wa pokole a oili hou ae la no. Oiai ka huakai e ka-i-ku ana me ua kapuai wawae aueane )>u i heie a oolea. ua papuhe» ae la kekahi wahi makaui koaniaui uuku me ko | ana i ke ala waiauuhe» o ua pua, ia w» i lohe ia aku ai ka pa-e ana j m&i o kekahi mau leo hanehaue i i ku i ke eehia a me ka weliweli. a | u ka wa no ia i kauhola iho ai ka makau maluna o ua mea a pau iloko o ke auoauo hoolai o ke kulu- j aumoe.. Hooun&ia iho la ka weliweli nui | maluua o na moneka a me keia a ! me keia mea na kauwa, a me ke an&ina nui o ua koa e ukaii ana ia I K«nete. a nana aku la kekahi maluna o kekahi me ke k&h&ha nui i hiki ole i« makou ke h&i ae. l'u pahoia pu ae la ka hoi&pu aua a keia iuo a komo aku la iloko j I o ka rumi a ka Makuika e ku aua me ka naua ana o koua mau m&ka maluna o ka huakai t kuoe ana oo j

kahi o ka amana li-kanaka. a kulai | < i ia aku ia oia a hina Ualo e kekahi • i ; o ua puupuu ikaika loa i maopopo | ole iaia kona wahi o ka hoea ana . mai. {> Ua halawai pu aku la no hoi i keia hopeua hookahi me Agusa Wineloua. a holo pupule ae la ua kueue nei ma o a maanei. me ka iele ana iluna a ilalo, a o na wahi ' kauwa hoi keia, komo aku la laua malalu o ka moe a jiee iho la me na mauau pono ole e ne aua iloko o | lana, a o ko laua mau noonoo ka- j naka a j>au. ua— Pohina luna i ke ao makani kalua | * Naue ka lehua ka pua o ka laau Haka wai ka ohua o Okuauli Uli ke a i nahua e ke akua. Ua j>epelu iho lu ua moneka.i ko lakou mau kuli ilalo, a hoouua . awiwi ae la he mau hua j>ule no ke ! j pioloke o ko lakou mau manao, a i ka mao ana ae o ka iuaina o ka la- i 1 kou mau pule, ua hoomaka hou mai la ka nee ana o ka huakai kaumaha ma ko lakou alahele o ka luuluu a me ke kumakena. me ka : hiolo ana o na waimaka o kela a ; me keia mea no Keneie. oiai, ua kokoke mai lakou no kahi e apahu j j>u ia ai kona ola ma keia ao. Ma kela wahi keia wahi. a ma na j>alena a j>au o ka pakaua o Alauadela, ua kau mai la ka welii ' weli a uie na mea a j>au o ia ano iloko o ka hohonu o ka puuwai o kela a me keia niea. lloko o keia wa no hoi. ua nui j na nuiie ana mawaeua o na kaūuna moneka no ko lakou makeinakeole 1 e hooko aku i ka hojK‘ua i haawi ia inai na lakou e lawelawe, a ua lohe ia aku la no hoi o lganatio e olelo ana i kona mau hoa paaua penei: •‘E o T u mau lioahanau. he oiaio i aole i hewa o Kenete, nolaila, he mea makehewu wale no ko kakou hele ana ma keia huaaai i piha me ka awahia. Ua hele aku la keia mau olelo a pa jk>uo aku la ma na kumu pej>eiao o ka Makuika o Alamulela, a puiwa ino ae la oia i ka hoomanao anu ae, e hoohemo wale ia aua j>aha kana mea i uj)U ai e hookoia maluna o Keuete, a ua hoohanauiu mai a nui ka weliweli iloko o kona lunaikehula. I kona ike ana ua ano kanalua i iki ua moneka i ka hooko aua i ka lakou hana no ka make o Kenete, a ine na huaolelo a Iganatio i haule iho ai, ua ho-a euaena iu ae la ka huhu kukonukonu iloko o na j>aia o kona umauma, nolailn, hele mai la oia a pane mai la me ka leo okalakala: “No keaha keia ulolohiaua? A«> le anei oukou i ike ua hiki mai ka hora e hooko ia ai ka olelo hooholo a ka Lunakauawai Kiekie o Sekotia, a u ka hom no hoi keia e haawi ia aku ai ka paahao e make ma ka amana?” Pane mai la o lganatiu me ka leo uuo weliweli: “E knu haku, aole auei ou weliweii i ka lohe aua iho nei i kela leu i pa-e iho nei, a ke imui uei no ke o aua o keia leo iioko o’u, a ua pi- ! ha loa ja au i k:i innkau a me ka bo}K>hoj)o.” ‘ ; E ka moneka nmkau wale,” wahi a kn Makuika. “iloko o na uohoua o kou uhane loli wale, ke hoopuka uei oe i na manao o ka makau wale e uhi iho ana maluua 1 o kou mau hoahanau, aole m&Iuna I 1 o iakou wale no, aka, malima o na jhk a j>au i uhai mai ma ka heie ; pu ana iloko o ka huakai. “Alaila,” wahi hou aua. “e ili 1 mai uo auanei ka popilikia maluua ou. ke kakaka jx>no ae oe i ka ekaeka o k«u uhane aloha ole a me ke kue kanawai." “K kuu haku,'’ wahi a lgauatio, f “ me be mea la. iua o ka leo i lohe ia ai a he leo la uo ke kunaka hemoiele, ’alaila, aole uo e hooko ia aua ua kauawai o ka aiua a me ua kanawai o k&naka.” ! “Aka, e kuu haku aole loa o’n k&nalua ke oielo a« aole loa i hewa ( ka mea o mau&oia uei e kau iluna 1 o ka amana, a o ka olelo hoopai i 1 kau ia m&luna ona, ua ioaa no ia 1 mamuii o ka hilinai ia ana o na 1

olelo hoike wahahee," wahi a Iga-' ualio i pane aku aL : 1 Ua uunia koke ae ia na maka o 1 ka Makuika e k» hohu a me ka i inaina uo keia mau olelo a Igana- : tio i pane aku ai iaia. a me na ono- 1 hi maka welawela e haakohi ana e 11 hemo iwahe, na pane mai la oia i • ka huaolelo o ke ku&ki: “Alaila. e ka moneka manao ka- J pekepeke, ua manaoie anei oe he ! mea hoohiki wahahee au imua o .. ka aha hookolokolo? Ina no ko Kenete hewa ole, alaila. owau ka ! p&nina, owau ka oukou e kapa mai ai he lima kakauha. owau ke kau ia ma ka amana e jx>no ai no ka hoao ana e powa i ke ola o Kenete me ka manao ino.” la wa, ua huli ae la oia a kamailio aku la imua o ke kilo o ka pakaua moneka: “E Sir Wiliama Walaka. ke kauoha nei au ia oe, e hooko jx>no aku • oe i kau hana e like me ka mana i 1 loaa ia oe he kilo, a e hooholo jx>- ; no hoi i ua hana e like me ku ka • hiuakauawai i kauoha ai, e haawi j ana i ka j>aahao e make maluna o ka amaua. no ka hewa aua i lawelawe ai me ka lima menemene ole loa.” i Olelo mai la hoi ke kilo: “Ua jx)lolei oe e ka Makuiku, u ina he oiaio e pakele aua ka paahao mai ka make mai, alaila, ua na lani no auanei e iml i ka hopem> o ua hana, e hiki ai ke pauai ia j ka ino uo ka ino, a o ka lapuwale hoi i ka lapuwale.’' Ua hoopuka mai ke kilo i keia mau huaolelo me ka naka haalulu aua o kona kiuo uo ka makau, no ka mea, ua maopoj>o iaia ina aele e holo }K>no ana kaua haua. alaila, e komohia aku ana oia iloko o kekahi poino nui. Ua ike oia, o ka hopena e kau mai aua maluna ona ke hooko ole ia keia hana, be hopena awahia ia a me ka weliweli, a e kaualako aku ana hoi iaia e lewalewa iluna o ka amana, a e hoomainoiuo ia mai paha ma kekahi mau auo e ue e like me ka mea e lu ia mai ana. Wahi una i paue mai ai imua o , ka piha huikau o nu moneka o uhai aua i ka huakai: ‘ ; E na hoahanau o’u iloko o ka oihaua hemolele, e aho e hooko kakou i ka hana i haawiia mai e la- i welawe aku, a na ka maua o na laui e hoike mai i ka make o ka opio a me ka ole. “A e hai aku au, ina e pakele o j Kenetc mailoko aku o ka hoopai i i kau ia nona, me ko kakou kue ole ! ana i ka makemake o ka Makuika, 1 alaila, aole no e ili maiaua iahewa me kakou.” “Amene!” wahi a Igauatio i j>aue mai ai. Aole i liuliu mahojK- iho, olelo hou mai la oia ma ka olelo Latina pohihihi: “E na hoahauau, e hoomaka hou ! kakou i ka himeni ana, aole nae me ka himeui o ka j>oe make, aka. , e hooho hauoli aku kakou me na ■ leo mele no ke ola o Kenele mai na ! laui mai.” { la wa, lohe ia ae la na leo mele o | ka hauoli e hooho kupinai una uo ke ola o Kenete, a ua like ka hauoli i loaa mai iloko o ia wa, me ka wa i lohe ia ai ua mele ho»ana a na puali anela ua ka lani. Ua hoomaka mai 1« na moneka : ma ke poo o ka huakai e hele no . onia. me ka hoonaue malie ana i ka huakai ma ke ano kauikau. me ka himeui aua i na mele Latiua e plli ana i ke oia makamae u ka opio Kenele. Mawaena o na poe a pau o ka huakai he hookahi w&le iho uo o Keuele ka mea hiki e hoomaopopo i keia mau himeni a ua mooeka. a ua bgpai ia mai kooa manao me ka pihoihoi nui no ka hoomanao ana ao, e pakele ana paha oia mai ka make mai. Ua komohia mai iloko o kona puuwai iloko o na wa a pau ana e lohe aku ai i na moneka e himeui ana, na kukuna malamalama lilelile o ka manaoiana no kona ike hou i na maka o kana aloha, ka ipo ; hoomahie i kn poao ka ilim», oiao j

Kin* i ekolu peh» minnte oki hele aoa o b huakai me n» manao huehoe kooi e pmpana *oi iloko 0 ko Keoeie puuwai, iri» hoi. ua ku ano e w»le iho 1» no k» huakai mc ! k» nee hou oie ako no moa. alail». hoomanao »e 1» makon i kei» m»u . wahi ialani meie e i an» penei: He pauiihna paha na ka u» haoa He loko papohaku na ke Kioao Nakuiu anae no Leleaanae Aia ia ilona o Waipuhia Me a’u aholehole i Lanihuli Kuu pae opua i Awalau Koalau ka ua koko e Pilihua pa ka hooiua Pa ke kau maiie ke kona ua lai ! [lua Hiki kamhola kahela ka nalu o Ka- j [paelauhala Hoaiai i ke kaikoo o Maliu—e I Ko maliu ole i ka uwao—e. la vra ua hoomaka hou mai la | i ka nee ana o ka huakai uo mua, a oia ka wa a kekahi poe kanaka i ' komo ae ai iioko o ka huakai. a o i ko ka Makuika wa no hoi la i hoi aku ai no koua wahi ; no ka mea, ua ike mai la oia i ka hooko ana o na moneka i ka lakou haua. Ua luiumi a ua haiamu uui ae la ua kauaka mai kela pea keia pea mai a mai ua kapa alanui mai hoi iloko o ka huakai, u hiki wale iko lakou hoea ana aku uo kahi oka amana e ku ana. ! Ua oi aku mumua o ka eouo taut?ani oia ka nui ona poe i hiki ae 1 ma keia huakai oka make maino- ! ino o Kenete. me ka helu ole ia o ua poe makaikai mawaho aku o ka huakai. Aohe auaina nui e ae o na kauaka i ikeia mamua ae e iike me keia e kilohi ia nei, oua kauhale ma kahi he elua mile ke kawa, ua hooneoneo ia lakou, aohe i ikeia keka- ( hi kanaka e maalo mai ana.