Hawaii Holomua, Volume II, Number 14, 2 ʻApelila 1892 — KA HOOPII HOONOA KOHO BALOTA ALII O KA MOKUPUNI O OAHU NEI. HOOLE KA AHA I UA HOOPII LA. A LAWE LOA IA AKU LA I KA AHA KIEKIE MA KA BANAKO. [ARTICLE]

KA HOOPII HOONOA KOHO BALOTA ALII O KA MO KUPUNI O OAHU NEI.

HOOLE KA AHA I UA HOOPII LA. A LAWE LOA IA AKU LA I KA AHA KIEKIE MA KA BANAKO.

Ma ka i’oukolu nei, Maniki 80. ua hoopuka mai la o Luuakanawai Pekekona i ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie ma ke Keeua. no ka koopii Koho Balota Alii o Oahu nei. a o ua olelo hooholo ‘la e hoole aua ia i ka hoopii a ka aoao hoopii, e like no me ka makou i hoike mua aku ai imua o ko makou poe heluhelu ma ko makou mau pepa puka la Maraki 8 me 10, i pai hou ia ina ko makou pepa puka pule Maraki 12. malalo o ko poo “Kela Hoopii Hoonoa Koho Balota Alii.” Ua hoopuKa mai ka Aha i ka i olelo hoohok) 110 ka mea e pili aua i i ka inoa Hawaii o Heury \Vaterhouse. oia hoi o “Hanale Walakahauki,” a me ka ninau e pili ana i ke pai ole ia ana o na huaolelo, j “Koho ana no ka makahiii (1892) i pela hoi na huaolelo Hawaii e hoa- : kaka ana i ka oihana, ka mahele 1 110 na Alii. ka manawa noho oiliana a pela aku. 2so ka mea e pili ana i ke pa i , ole ia ana o ka inoa Hawaii o Henry Waterhouse, ua ninau mua ka Aha penei; ‘O ka nele ana anei o na huaolelo ’Hanale Walakahauki, ka mea hoi e olelo ia ana he unuhina Hawaii oia no ka inoa Henry W aterhouse, he mea ia e lilo ai ka balota holookoa i mea ole? 1 ko n manao, aole. Aia no maloko o ka balota ka iuoa o Henry M aterhouse, a ua olelo mai no kela keo- ! mana (oia hoi o Henry M aterhouse) I o kona inoa ia. Hookahi 110 inoa 1 o ke kanaka. a oia no ka inoa i 1 haawiia aku iaia e kona mau mai kua; he mau inoa kapakapa lehulehu no paha konu, aka. aole nae | hookahi o lakou oia kona inoa poi lolei. 1 a lilo no paha ka waiho ia ! ana o ka inoa Hawaii o Mr. W aterhouae i mea hoopilikia iaia. ma- ; muli paha o kona hemahema iho a j o kekahi poe okoa ae paha, eia nae i , ; . | I | ! : ' I j > i

aole oia ka ninau O ka ninau i wale no a’u i hoomaopopo ai, oia keia, ua hooKoia anei kc Kanawai | rua ka hookoino wale ia ana no- o ka inoa o Henry \Vaterbouse? Ke hoohoio nei au, ua hookoia no, a ; ma iaano. ua maikai no ka balota." . >'o ka mea hoi e pili ana i ke pai | ole ia aua o na huaolelo a pau a ke kanawai koho balota i kauoha ai e pai ia ma ka balota, oia hoi. e pai ia ua mau huaolelo la ma ka olelo Hawaii kekahi penei ka pane a ka Aha; “O ka lua o ka niuou. oia keia, ua kauoha anei ke kanawai e pai ia maloko o ka balota na huaolelo a ke kanawai i kauoha mai ai, e oaa I ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo i Beritania hoi? “0 ke kanawai hoi, mahope iho 0 kona hooholoia ana e ka Ahaole!o. ua hoouua ia aku i ka Moi no ke aoouo ana a me ke kakauinoa ana. Ina aponoia a kakauinoaia ka bila kanawai e ka Moi, ua liloia 1 kanawai; a ina e apono ole ia a kakaninoaia ka bila kanawai ia hoi, i ua hoakaka no ke Kumukanawai i ka haoa c lilo ai i aanawai. Nana Pauku 4S o ke Kumukanawai.. Alaila, e hoolahaia ana ke kanawai maloko o ua nupepa e ke Kuhiua Kalaiaina, ka mea nona ke Keena i waihoia ai a i malamaia ai ua kanawai la; c mana ana ua kanawai la ma keia hana ana mahope iho o ka hala ana o na la he 10

mai kona hoolahaia ana. » mahopo iho hoi on* la h<f 30 ma n* moku- I puni e ae. ke ole e hoikakaia kona manawa e ai ma ke kaoawai. Mokana 1 "Xa Kanawai i Houlu- i uluia." 1ka pau ana o ka Ahao- 1 lelo. ona kanaaai a pau oia kau i ua hoolahaia e ke Kuhina Kalai- « aina ma ka bake e ke Aupuni. ma ka Olelo Beritania a Oleio Hanaii i hoi —a he unuhiua kekahi o’.elo uo kekahi. ( Maanei kuhikuhi ae !a ka Aha i ka Pauku 1493 o ke Ka- > nawai i Hooluuluia. no ka mea e pili ana i ka olelo paa ma ke kanawai ke paewaka olelo Hawaii. a 0 ka Olelo Beritania ka olelo mana.) "Ua hiki uke oleloae. ua hikl uo ke pai ia keia balota ma ka Olelo Hawaii wale uo; e konlo aua hoi ua huaoielo ’Koho ana no ka makahiki’ (1892) a mena huaolelo ma ka Olelo Hawaii e hoakaka ana 1 ka inoa o ka oihana. ka manawa o ka oihana. a ma ke koho balota kuikawa hoi. o ua huaolelo ‘Koho Ealoia Kuikawa.’ a i ole, e pa’i like ia no la mau huaolelo inaluna o ka pepa balota hookahi me ke kue ole i ia o ke kanawai; o ka lalani huaolelo hookahi (iua he Boritauia a Hawaii i>aha) he unnhinn uo ia no kekahi a rae kekahi. a ua komo no hoī uialoko o ka balota ka mea i oi ole aku i ka ke kanawaimea i kauoha ai, oiai. aole no i hoakaka pono raai ke kauawai ma ka Olelo Beritania a Olelo Hawaii paha i ka olelo e pai ia ai ka balota, ua hauiau loa ke kanawai uo ka mea e pili ana i ke pai ia aua o na balota ma k<\ olelo Beritania, olelo Hawaii, a ma na olelo paha elua. Aia ka uiana i ku Ahaolelo ka haua i kanawai e maopopo ai keia mea, a 0 ka poe na lukou i hoomakaukau 1 na haloia e hooko auanei lakou i ! ke kanawai. He mea pono io uiaoli : no e pai ia ka ba!ota ma na olelo eluu. a e hoolawa hoi ka Ahaolelo 1 i mea e ko ai ia manao, eia nae aole ka Ahaolelo i hana ]>ela. Aoie hiki i ka Aha Hookolokolo ka hoolawa aku i kahi i nele ma ke Ka- ' nawai. u kau a hana paha i kana- I wai: o ka Ahaolelo. oia ka waha- ( olelo oka laliui. oia ka mea naua e i hana i na kanawai, a e lawe mai au i i ke kanawai e like uie ia i loaa ai i iuu maloko u ua iiuke kanawai a 1 hoopili aku i ua kanawai la i na 1 mea uiaopopu iloko o ka hihiu ii imua o’u. A<»Ie hiki ia’u ke hoomohala wale aku i ke kaiia»*ai i u mea e kupouo ai i na mea i uiako- a make ia; ua kaupale ia au maloko Ii 0 na olelo o ke kanawai a nie na mea i kauohaia niai, aole hiki ia’u k ke hele aku inuwaho. n "Ua inanao au e waiho i keia ni- k nau kanawai na ka Aha piha. ina- i l-ilo oka Pauku 834 ona Kanawai p 1 Houluuluia. oiai he ninan koikoi u ia malalo o ke kanawai hou: aka, n niamuli oke koi ana a ka Pauku r 91 o keia Kanawai, e kauoha ana i ka Lunakanawai e haawi i olelo hooholo. ’me ku iioakaka i n iuta a pau i loaa iaia me ke Kānuwai e pili ana, ? ama ka Pauku91 hui, ua 1 hoikeia, ‘E hiki no ke hoohaluhalaia ka olelo hooholo imua o ka ,\ha Hookolokolo Kiekie ma ka Banako,’ ua ike au ua hiwi ia’u ke 1 hoike ue i ka olelo hooholo no keia ninau. Nolaila, ke hooholo nei au o ka l»alota i lawelaweia ma ke 1 koho balota hope iho nei no na Alii ina ka mokunum o Oahu. he kumu luwhaiike hoi oia halola eia maa- | uei, a oia hoi ka balota e ninau ia * r nei, he balota maikai nu ia, aua hookoia no na mea i kauohaia ma 1 ke kanawai: uolaila. mamuli oka 1 mea i hooholoia e a’u ma na mea i hanaia ame ke kanawai a’u i uoike * ae nei, e hoole ana au i ka hoopii a ! 1 na poe hoopii a e hoopau i ka hoo- s pii. Ua hoohalahala loa na |H>e ho»> j pii iiuua o ka Aha Banako.