Ahailono o ka Lahui, Volume I, Number 25, 7 February 1890 — Page 3
UA hoea mai nei na lono mai Kauai mai, ua lanakila no na oho o ka aoao Hoomaemae, he mea no keia i koho mua ia. Aka nae hoi he elua o keia poe i kohoia he mau moho kuokoa a aole no paha e nele ana ko laua kokua i na moho o ka aoao Lahui!
HE hookahi wale iho no ninau i ulu ae mamua aku o ka la koho balota oia keia! E hiki anei ke hilinai ia ke kanaka Hawaii no kona pono koho? aka , ma ka la koho iho nei ua hoike mai la ke kanaka Hawaii i kona kupaa a me kona loliia i na hoohulihuli.
KE minamina nui nei makou i ka ike ana i ka nupepa aupuni i oili mai nei me na manao hoohalahala ano hoohuakeeo. Ina makou i hoomanao pono, ua paipai mai oia i kona poe he mau la mamua iho o ka la koho e ku a e hooikaika no ko lakou aoao, aka, ua haule nui iho la no nae, a ke uwo leo nui mai nei me he wahi keiki makuahie ole la!
KE uwo leo nui mai nei ka nupepa Advertiser me ka olelo ana, “ua pau ae nei ka Hale Aupuni i ka hoomaemae ia, no ka poe hou e noho aku ana.” Ke pane aku nei makou i kela mau olelo hoohuakeeo penei: O ka ke aupuni hana no ia o ka hoomaemae i na hale oihana i na manawa a pau, aole paha ia he mea hou!
UA lanakila na moho o ka Aoao Lahui me ke dala ole ma ka mokupuni o Oahu. He lanakila maopopo keia o ka lehulehu no ka lehulehu. Ua kapa mai ka aoao aupuni maloko o ka nupepa Advertiser, o keia mokupuni o Oahu oia kahi papu ikaika o na hana kalai pili aupuni lapuwale loa.
UA hui ae la na mea a pau a apono aku la i ke koho ia ana o na Alii a me na Lunamakaaikana o ka aoao Lahui ma ka mokupuni o Oahu, a ina e ko ana na manao e upu ia aku nei no na moho o na Mokupuni, alaila, e lilo loa ana ka la 5 o Feberuari 1890, i la e hoomanao nui loa ia ai e na mea a pau loa, ma kona ano he la ia no ka hookahua hou ia ana o na hana o ke aupuni.
HE mea maopopo loa, ua kau mai na hoino ia maluna o Hawaii nei mamuli o na hoolaha ino ana a na nupepa no Hawaii ma na aina e. A ua olelo mai nei na wahi nupepa aupuni, ma ko laua ano he mau wahi paalalo no ia aoao, he kue loa ka ka aoao Lahui i ka hana i kekahi kuikahi, a ua kue loa hoi ia Amerika Huipuia. Ke hoopunipuni nei keia mau wahi nupepa ia kakou ma na aina e, me ka olelo ana aia ka he poe ma Hawaii nei ua kue ia Amerika Huipuia. Ma keia mokuahi ae e hiki aku ai ka lohe i Amerika Huipuia no ka lanakila loa ana o ka aoao Lahui, a e ike maopopo iho ai o Amerika i ka manao o na moho o ka aoao Lahui.
He paina luau ko kahi o Kimo Lakeke i keia ahiahi.
KA LA.
---
O ka lanakila ana o ka aoao Lahui ma ka mokupuni o Oahu, ke hoike maopopo mai nei ka mahalo o ka lehulehu mai o a o. A me he la he mea makehewa ia makou ke kuawili hou aku i ka olelo, oiai, o ka manao hilinai o ka lehulehu aia no ia maluna o na moho i puka iho nei o ka aoao Lahui. O na kukai olelo mau ana o kela a me keia ano iloko o na makahiki i kaa ope aku la e pili ana no na kalai pili aupuni o keia noh’na aupuni ua nalo aku ia mau mea. A no na hana hookele aupuni o keia mua aku ke upu ia aku nei ka holomua a me ka maikai o na hookele aupuni o keia mua aku ke upu ia aku nei ka holomua a me ka maikai o na hookele a me na hooponopono ana, a no ia kumu ka hui lokahi ana ae o na haole a me na kanaka a koho i ka lakou poe i hilinai ai e loaa na hookele aupuni kaulike ana i ka lehulehu.
Aole makou e akena aku ana no ka makou ma ke alahele o ke kalai aupuni i hookahua ia e na poe hookele aupuni o ke au i hala. No na makahiki i hala ae nei ua ulu ae la na manao hoohalahala iwaena o na makaainana no na hookele aupuni ana a na poe e noho nei maluna o ke aupuni, a no ia kumu ua aelike iho la ka lehulehu e kue aku i keia mau hooponopono ana. A o keia na kumu o ka ulu ana o na manao uluku iwaena o na makaainana iloko o na makahiki i kaa hope aku nei. A mamuli no hoi o na hooponopono ana a keia poe, ua haalele loa ia ka noonoo ia ana no na kanaka Hawaii, a pela pu no hoi me kekahi hapa o na poe makaainana maikai a kupono loa no ka lawelawe ana i na oihana, ua hoopoina loa ia e lakou nei, a mamuli o keia mau hana, ua ku like ae la keia poe a hoala ae la i kekahi Ahahui, oia hoi ka hui o ka aoao Hoomaemae Lahui, a ke manao nei ua aoao Lahui nei e hoomaemae a e hoopau loa i na hana o keia ano. Ua pololei ka olelo ana mai nei a ka nupepa o ka aoao Aupuni i olelo mai nei penei: He hana koikoi ka ka aoao Lahui e manao nei e hapai, he oiaio he hana nui no ia , aka, e hooikaika ana no makou e hana e like me ka makemake o na poe a pau loa ma keia aupuni.
O ka mea i olelo ia ae nei e pili ana i ka hooponopono hou ana i na hana o ke aupuni, he oiaio he koikoi no, aka, o ka makemake no ia o ka aoao Lahui e hoomaemae a kapae loa ae i na hana e ke aupuni Hoomaemae. A o ke alahele mua loa i hanaia e ka aoao Lahui, oia no na mea i ike ia ma ka la 5 iho nei o Feberuari 1890, a o ka lua aku auanei o na hana o ka Aoao Lahui oia no ka hoomaopopo ana i ke kahua o ko lakou kulana kalai aupuni ana, oia hoi na kumuhana, a e hana ia no auanei no ka pono o na mea a pau, aole no ka mea hookahi, a o ka motto auanei o ke aupuni hou oia no ka noho’na aupuni kaulike. Aole no e hewa ia makou ke olelo e ae, aia ka hooponopono ana o ke aupuni iloko o na lima o ka Aoao Lahui i keia la, a o ka mea pono wale no i ka lehulehu e hana ai o ka makaala loa i ka hana i na hana no ka pono o na mea a pau loa!
-----------------
Kaili Aupuni.
Oia hoi kela hana i hana ia i ka la 30 o Iune, 1887; ke i ae nei keia makapeni, o ka oiaio maoli he mea kahiko loa ke kaili aupuni o ka wehe ana ae nei oia ka mea i lilo ai i mea hou, o keia hana mai na Kamehameha mai no, ua kuka ia a hana ia i ka la 15 o Iune, 1854, oia kela wahi nupepa Kaimi Kuokoa, a e neia na mea i hana ia: E hui ke aupuni Hawaii me Amerika huipuia, alaila, mau ke ea o ka aina e kuokoa no kakou ke haawi kakou i ko kakou aina ia Amerika Huipuia, a pela aku. O keia na mea ano nui a’u e unuhi nei, nolaila, elua o kakou enemi maa nei o Farani me Pelekane, he mau aupuni lapuwale he inu rama a pela aku, a hookahi aina maikai o Amerika aohe inu rama.
Nolaila, me keia mau wahi lalani manao a’u e unuhi nei, mai loko mai o keia wahi pepa i pai hakahaka ia e Lui Epikopo i make, oia hoi Kaimi Kuokoa. Na ka lehulehu e mahelehele i na manao. KUKAULALII.
-----------------
He la kulaia ka la 12 o keia mahina.
He Puhi Ohe ko keia ahiahi ma ka Hotele Hawaii.
He noho’na ano kuee ko ka lahui o Kina i keia mau la.
Ua ku mai ka mokuahi Auseteralia mai kapalakiko mai i ke awakea nei.
I keia ahiahi paha e hoea mai ai ka mokuahi Zielandia mai na Panalaau mai o ka Hema.
He leta ke Kawainui i na lun aona ma Honuaula e hooikaika nona na ka 20 dala pakahi.
E holo aku ana ka hunona a Mr. Kimo Laukeke a me kana wahine ma ke Zealania o keia po.
O na make no ka malama iho la o Ianuari, he 75, a mailoko ae o keia heluna he 52 poe kanaka Hawaii.
E koho hou ia ana na lna nui o ka Hui Hooholo Kaaahi o Oahu ma ka 26 ae nei o keia mahina.
Ua lohe ia mai he $10,000 i hookaawale ia e ka aoao Hoomaemae no ka holo balota no ka Apana o Hamakua.
He halawai nui ka ka Hui Mekanika e malama ia ana i keia po, a ke kono ia aku nei na hoa a pau e naue nui ae.
Ua lawe mai ka mokuahi Maki i ka lono, ua puka na moho o ka aoao Hoomaemae ma ka mokupuni o Kauai.
O ka manawa holo loa i holo ia mai Iokohama a Kapalakiko, he 12 la 20 hora me 54 minute, na ka mokuahi “Kina” ia i alo ehuehu ae.
Ua hoopau wale ia ka hihia o J.S. Kekukahiko ma i hoopii ia ai e ke Aupuni i keia kakahiaka, a o ka Lio waipahe no o na Pali ko lakou loio oia no o Akoni Rosa.
Ua koho ia o Akona Rosa i lunamakaainana no Waialua a me Koolauloa, penei:
Waialua………………………………………..158
Koolauloa………………………………………. 168
Huina……………………………………326
-------------
Ke lonolono ia mai nei ua puka ka na moho a ka Lahui o ka Mokupuni o hawaii oia o J. Nawahi, J.T. Beka a me Jimo. Matoon ko Hilo, a o J.K. Kaunamano ko Hamakua a o J.K. Kahoohano hoi ko Kohala.
Eia ae a hoea mai kekahi wahine opio i komo ke aloha e noho pu me na mai Lepera o Kalawao a hoea mai, he wahine Pelekane Katolika keia, o inoa oia o Sister Rose Gertrude, a ka la apopo e hoolaha piha aku ai makou i ka moolelo o keia kaikuahine Paionia!
Penei na balota i koho ia ma Waianae a me Ewa no Kauhi a me Dowsett:
Waianae, A. Kauhi………………….143
“ J.I. Dowsett, Jr…………….39
Ewa, A. Kauhi………………………..81
“ J.I. Dowsett, Jr…………………. 41
Huina pau o na Balota………304
KA MOOLELO O
Daiolena.
---
Iaia nae e nanea ana i ka nana ana i ua mea la, aia hoi, ike iho la oia i kekahi kii iloko o ua pohaku la.
O ke ano o ke kii he hale nui kiekie, ua hana ia hoi mailoko mai o na pohaku makamae like ole a me na laau aala loa o ka honua.
I kona ike ana i keia mea ua lilo iho la ia i mea nanea loa nona i ka nana ana, a iaia nae e nanea ana, aia hoi, me he lima kanaka la ka mea i lalau iho iaia, a he imo ana na ka maka, ua paa iho la kona kino i kekahi aeko nui ulaula a lilo aku la oia i ke aupuni i ike ole ia kona mau ano a pau.
O kahi manu keokeo uuku hoi a ke kilokilo Deduma i haawi mai ai e noho pu me ua Ale Miano la, ua uhai aku la oia mahope o ka meheu o ua manu la a hiki wale i kona ike moakaka ana kau i kona wahi i hoopaa ia ai.
He mea oiaio e ka hoa hoonanea o keia moolelo, ua paa aku la o Ale Miano i ka hopu ia e na kiai o ke aupuni ekolu o Meleki.
O kela wahi pohaku kaimana i haawi ia aku ai e kela keiki, oia no kekahi o na kiai o ua mau aupuni la, a he poe hoi i lehia ma na mea a pau o ka oihana kilokilo a me na mea a pau e pili ana i ke kaua.
I ka wa nae a kahi manu i hoi mai ai ai kana huakai imi haku, aia hoi, i kahi e no ua wahi manu la, ua haupu e mai la no o Deduma a oia kana i pane iho ai:
Ae, ua hewa no au ma keia mau hana ana a’u a pau, oiai, ua noonoo ole au no na mea e hiki mai ana maluna o kou haku.
Heaha la hoi, ina no hoi au i make iho nei imua o na enemi, alaila, ua like no hoi a like ko maua popilikia.
Aka, he meauno’u e hauoli nui ai, ina au e imi aku ana i kuu haku a hiki i kona wahi e loaa aku ai ia’u?
Me keia mau huaolelo ua Deduma la i pane ae ai a hoomaka aku la oia e ninau ia Pualiliawai, pehea la oe, ua eha anei oe?
Aole, e kuu haa maikai, aole i kau iho kekahi wahi kuloikoko o ka eha maluna o ko’u hokua nei.
Maanei e kamailio iki kaua no kela kaua ana o Pualiliawai ma me na liona.