Ahailono o ka Lahui, Volume I, Number 12, 23 January 1890 — Page 3
KA AHAILONO A KA LAHUI.
Pai ia a Hoolaha ia no na Ona ma na ahiahi a pau iho na Sabati e ka
HUI PAI ELELE.
Helu 65 Alanui Moi, Honolulu, H.I.
NA UKU PEPA
KA AHAILONO A KA LAHUI, 25 keneta o ka mahina.
E hookomo mai i na Hoolala mamua ae o ka hora 12 awakea ina e hoopuka ia ma ia ahiahi.
No ke kauoha a na Ona o
KA AHAILONO A KA LAHUI.
----------------
NA MANAO PEPA.
KA AHAILONO A KA LAHUI.
HONOLULU, IANUARI 23, 1890.
------------------
INA i koho ia o Messrs. Young, Scchuman a me Halstead i mau moho no ka Aoao Hoomaemae Aupuni, ina paha ua haulehia ka Aoao Lahui aka, ma ke koho ia ana o W.O. kamika Chunha, a me Dilinahama, lanakila loa ka aoao o ka Lahui!
UA hookahaha nui loa ia na Pukiki koho balota o ka Apana Koho Ekolu no ke koho ana o ke aupuni ia Mr. Gonsalves i moho no ko lakou apana. Ua manao lakou o keia hana ana a ka aoao o ke aupuni he hana kela i ku i ka hoowahawaha loa ia lakou He Pukiki kela i ike ole i ka haiolelo a kakau lima ana hoi.
O KELA heluna o o “125 poe koho” ma ka aoao o ke aupuni i akoakoa ae ma ka halawai o ka po nei maloko o ka Halepaikau Kahiko, aole no e loaa aku ka heluna i akoakoa ae i ka po Poakahi nei ma ia wahi hookahi, e hoolohe i na olelo a na Moho o ka Aoao Lahui oia o Messrs. Marques, Luka a me Wilikoki.
I KA manawa a na alakai o ka aoao hoomaemae i hoao ai e olelo aku i na kanaka e kakau iko lakou mau inoa malalo o ka Hui oia aoao, ua olelo ia mai la lakou aole kela he mea e hoopaa ia ai lakou ma ia aoao; ua olelo ae ka hoahanau o Sam Waila ia Mr. Antone Rosa (Akoni) ua hoohiki oia e hooikaika i ka paa balota e hooikaika ana no ka waiona, kopaa a me ka poe hemolele.
AOLE he mau hiohiona iki o ka lanakila o na wahi moho kanaka ma ka Aoao Hoomaemae, oiai aole loa he wahi mea a makemake iki o na kanaka Hawaii i ko lakou huli ana aku nei ma ia aoao, a haalele iho la i na hoa kanaka o lakou. Mai pono loa ina i haole wale no na moho o ka aoao hoomaemae alunu. Ua pau loa ka hilinai o na kanaka Hawaii i na wahi olelo hooia a ka aoao hoomaeme hapuku oihana!
Aia na keiki alii Kawananakoa a me Kuhio i Ladana ma na lono hope mai nei, a ua kipa ae na kanaka Pelekane e ike ia laua, ua hiki pu aku la no hoi na kaikamahine a ka Hon. Sam Parker malaila.
Wahi a Akoni Loke i kela po aku nei ma kana haiolelo imua o ke anaina ohohia o ka Apana Koho Ekolu, maloko o ka halepaikau kahiko; “I aloha no ka wahine i ka nui o ke kuwili ana,” aia a nui ka lakou mau olelo kuwili ana, pela o alaoha ai ka lehulehu ia lakou, --Pololei!
KA MAKAU NUI LAKOU LA I KA HOIHO LA.
---------
Ke makemake nei makou i na kanaka Hawaii oiaio i aloha i ka aina makuahine a makee nui hoi i ke kuokoa o ke Aupuni, e nana a e noonoo pono aku maluna o ka moolelo o na hookele ana a ka aoao o ke aupuni iloko o na makahiki elua i kaa hope ae nei. Aka, aole makou e kono ikaika aku ana ia oukou e hoomanao pakahi iho i kela a me keia hana pakahi o kela a me keia hana kupono ole i hana ia o kela hoohaunaele kuloko alunu a na poe e noho mana nei maluna o ke Aupuni iloko o keia au. He mea paakiki loa paha kela. Aka, ke makemake nui nei makou ia oukou e hoomanao a e hoopaa loa iho hoi iloko o ko oukou mau puuwai pakahi, i na hana kaulana i hana ia e lakou i ko lakou manawa i hoao ai e kaili aku i ke Aupuni Hawaii mai a kakou aku, a me kekahi mau hana lapuwale e ae he lehulehu wale a lakou i hana ai a kakou hoi i ike iho nei ma na nupepa e ko lakou mau paalalo iloko o kela mau la aku nei, no ka hooiaio ana hoi i na mea a lakou i hana ai i ka manawa i hala a me keia au a kakou e ike nei.
O kela a me keia kanaka Hawaii aole no e hoonele ia ana ko lakou hoomanao ana i kela mau hana lapuwale loa i hana ia e keia poai, oiai mahope koke iho no o ko lakou kaihi ana ae i ke aupuni iloko o ko lakou lima, na mahelehele liilii iho la lakou i na kulana aoihana aupuni “momona” iwaena o lakou iho, oia hoi, iwaena o ko lakou mau hoa’loha a me ko lakou mau ohana pakahi oia auna manu hulu like, ka poe hoi i kukala ae, e pono e kipaku ia na kanaka Hawaii e noho ana maluna o na oihana koikoi o ke aupuni. O keia mau manao, ua hooko io ia no mahope koke iho, oia hoi, o na oihana i noho ia e na kanaka he uku kiekie; o keia mau hana aole loa i kaulike, no ka mea, ua kupono loa i na kanaka Hawaii i lawelawe ma ia mau oihana, i kulike ka makaukau me ko na haole i hoonoho ia ae maluna o ua mau oihana la. Aka, i mea e manao ia aku ai e ka lehulehu aole lakou i kaupale i na kanaka Hawaii mai na oihana aupuni ae, ua hoonoho ia ae la kekahi mau kanaka Hawaii ma na oihana haahaa, i haahaa loa kahi uku, a o na oihana kiekie ae hoi o ka uku ha haole ae la maluna oia mau oihana.
Aka, i ko lakou wa i ike ai i ke kue nui ana o ka lehulehu i ko lakou kaili ana i ke aupuni me ke kue loa i kanawai, a me ko lakou lawe ana ae hoi i na oihana o ke aupuni iloko o ko lakou lima mahope mai, he mau hana aloha ole kela a lakou i hana ai, ua hoomaka iho la lakou e hana i kekahi mau mea i kumu e pale ae ai i keia puu make o lakou penei: Ka mua, o kela kaua kipi mua, ua pono ia, no ka mea, mamuli oia hana ana a lakou ua kaili ia ae ka mana o ka Moi a hoihoi ia ae la iloko o na lima o na Kuhina Eha. Aka nae, i ka ike ana o na Kuhina i ke kue o ka lehulehu i ka lakou lawelawe ana i na oihana o ke Aupuni i ano like aku me na hookele ana a ka Moi, ia manawa ua hoao mai la lakou la e pale iho no lakou, ma ka olelo ana no na ka lehulehu i makemake e hoala ia keia kana kuloko a o na hoahewa ana maluna no ia o ka lehulehu [e hoomanao iho oukou aole na ka lehulehu ia hana, ua maopopo loa kela ia oukou] a maluna no hoi o lakou na hoino ana, ina aole lakou i makemake i ka lakou mau hookele ana i na hana o ke aupuni. Ua makau loa na alakai o ke aupuni i na hoahewa ana a na kanaka—na kanaka Hawaii a me na haole—no ka hewa loa o ka hoala ia ana o kela kaua kipi o ka makahiki 1887.
A ua hoao hou ae no hoi na hookele o ke aupuni e pale iho no lakou mai na hoino ia aku e ka lehulehu no kela kipi o ka makahiki 1887, me ka olelo ana ae, ua pono no ko lakou hoala ana i kelahaunaele, a o ka poe e kue ana i kela e pono ia lakou ke manao iho ua pono kela hana ana. Ua ike maopopo no keia poe kuhina, aole i makemake ka lehulehu e hoopoino i ke aupuni; ua ike no hoi lakou i ke kumu kue loa o na kanaka Hawaii i ka lakou mau hookele ana, oia hoi ua aloha ke kanaka i kona aina makuahine a aole loa lakou i makemake iki e haawi ia ka hookele ana o na hana o ke aupuni i na hoa’loha a me na paalalo o keia poai, me ko lakou hana wale ana i kekahi aelike hoolilo i ke kuokoa o ka aina i mea ole, i kumu e hoopiha ia ai ko lakou mau eke me na loaa o ko lakou mau waiwai a lakou e hooikaika nui nei oia hoi ke kopaa.
Akahi no a ike ka aoao o ke aupuni ua hu loa ka lakou mau hookele ana aupuni ana mawaho ae o ka palena kupono, ma ka hooko ana i ka lakou mau papa konane e pili ana i na pono o ka poe limahana haole a me na kanaka Hawaii hoi, a ke makemake hou mai nei lakou e hui aku kakou me lakou me ka hoao ana mai i na hana e loaa ai ka hilinai hou ana aku o ka lehulehu ia lakou. Aia hoi ke hoomaka mai nei lakou e ouou mai i na wahi pakali ke koho aku ka lahui ma ko lakou aoao, oia hoi ko lakou paa balota. Aka, ina e hoomaopopo aku kakou i ke ano o na kanaka ma ko lakou paa balota a me ka lakou mau hana, aole loa lakou i manao iki no ka hana i ka pono nou e Hawaii. He oiaio he mau kanaka Hawaii kekahi i okomo ia ae iloko oia auna, aka, e hoomanao iho oukou he mau kanaka ia i kapae ia ae e ka aoao o ka Lahui. Mawaho ae o keia, ua hoao lakou e hoolimalima i kekahi mau kanaka Hawaii e kokua a e ala kue mai i ko lakou mau hoa kanaka o ke koko a me ka ili hookahi. Ua manao na hookele o ke aupuni, pela iho la e hoololi ia ae ai ka manao o ke kanaka i kue maopopo aku i ka lakou mau kalai aupuni ana, a koho aku paha i ko lakou mau alii a lunamakaainana hoi. Ina aole i maka’u ka aoao aupuni i na hoino a me ka hoopai a ke kanawai e kau mai ana maluna o lakou e like me ka mea o ka aoao Lahui e manao nei e kau aku maluna o lakou, alaila, aole loa lakou e hoao a hana iki i kekahi mau mea e ike la aku nei a kakau @@@@@
@@@@@
@@@@@
@@@@@
Nui i Nai ai, e hoomaemae a e kuni paa iho i keia mau mea i olelo ia ae nei, i ko oukou manawa e hookomo ai i ko oukou mau balota pakahi iloko o ka Pahu Balota ma ka la 5 o Feberuari e hiki mai ana!
Aloha Ole i ka Aina Oiwi.
----------
E ka Lunahooponopono---ALOHA OE:
Ma ko’u ano he kanaka Hawaii oiaio a he piha aloha i ko’u lahui me ko’u one hanau, ua hiki ole ia’u ke kaohi mai i na manao e hoahewa ana i na hana a kekahi mau kanaka ili ulaula e hoao nei e hoomahae i ka pili’na, a e anai iho i na manao ohohia o na Hawaii oiaio no ke kuokoa o kona aina hanau, ma ke alakai ana ia lakou e hahai mahope o ke ala e lumai loa ia aku ai lakou. He mea kahaha loa i ko’u manao ka ike ana aku i na ano kanaka e like me W.C. Aki a me S.K. kane, e kue loa mai ana i ka aoao hookele aupuni a laua i kokua ai a i paipai pu ai hoi e kukulu ia mai ka haule ana o ke au o Kipikona i ka 1887, a hiki iho nei i keia mau mahina wale iho nei no, a puka a maka loa ae nei ko laua ano he mau muhee. Ma keia mau hana a laua ua hilahila ka lahui Hawaii holookoa no ia mea, oiai ke hoohana nei laua i ka laua mau hana kue i ka manawa i ike loa ia o ke au kupilikii loa keia o ka noho kuokoa ana o ka lahui Hawaii. Me ko laua ike pono no, a he mea nele ole no paha ko laua lohe ana i ke ano o na hana a me na olelo e lohe pinepine mau ia nei mawaena o kekahi poai haole malihini i okomo ole ia ke aloha oiaio no ka pono o Hawaii, e kukalahea ana i kekahi wa he lahui kupono ole ka keia e hookele i ko lakou aina, a i kekahi manawa hoi, me na helehelena e hoike mai ana i ka awahua o loko, e hawanawana malie ana mawaena o lakou iho me ka nalu ana e hooko ia ko lakou mau manao aunuu ma ke kapae ana ae i ka lahui nona ka aina a pili ma ka paia—me ke laua ike pono no i keia mau mea a pau, ua ike koke iho la laua iloko o keia mau mahina pokole i hala iho la, he pono e hookaawale aku la laua mai ko laua lahui aku, a e kokua aku i na enemi e luku mai ana i ko laua koko ponoi, me ka hoike ole mai i na kumu kupono o ko laua hana ana pela. Heaha la ke ano o na kanaka e like me keia ke ano? He hiki anei ia oe e Hawaii oiaio ke hilinai maluna o laua? Ke puana ae nei au me ka naau hilahila, Aole! Ua hoike maopopo mai laua ma keia hana ana pela, aole laua i makahehi i ka pono io o Hawaii a me ka lahui Hawaii, aka, no ko laua pono wale iho no. O ka’u kau leo i na Hawaii oiaio a pau i aloha kuhohonu i ka aina hanau—“mai koho i keia ano kanakae poino auanei.” X X X
Honolulu, Ianuari 22, 1890.