Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 13, 2 April 1920 — Page 3

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOALOHALOHA A KA EKALESIA KULA SABATI AME AHAHUI O E O HANAPEPE, KAUAI NO KONA MAU HOAPAAHANA I MOE AKU LA.

            @ua ke Kulanakauhale o Hono@ Mar. 11, 1920, hoea mai la he lono@ o Mrs. Emma K. Aboo, ua ha@ mai la oia i keia ola ana ma ia la @ ae la maluna, a ma ka Poalua @ 16. hoea hou mai la no ia lono @ puuwai, o Rev. J. A. Akina, @ o keia ekalesia, na hala aku la no @ alahele hookahi, a ma ka Poakolu @ Mar. 16, hoea hou mai la no ia lono @ o Mrs. Sarah D. Pele, ma ko laua @kai ma Poipu, Koloa, ua hala @ la ma ia alanui makamaka ole. @ aila, ua kau iho ke ko'iko'i ame @aha maluna o makou, ko lakou @ paahana, ma keia kihapai, a ua @a ma o ko makou mau komike @hola aku i ke aloha ma ke komo @ aku e auamo i ke ko'iko'i o keia @ua i kau @iai maluna o na mea @ i hala me ka waiho ana iho i ka @ mau 'mea aloha mahope nei, e no@ oko o na u ana me ka ehaeha, a @ no hoi.

            @aila, hooholoia, ke kauikau pu nei @ me oe e Mr. Aboo ame ka olua @ keiki ame ko olua kaikuaana, Mrs. @ Aki, no ka oukou mea aloha i haa@ mai, Mrs. Emma Aboo, oiai, ma ko@ he hoahanau no keia ekalesia, a @mana Kula Sabati hoi i aloha @ a pela pu no hoi ma kona ano he @ ka Ahahui C. E., ua hilinaiia oia @ ka mea, me makou iho nei no oia i @ hoike Kalikimaka o na Kula @ o Kauai Komohana nei, i ma@ ma ka luakini ma Waimea, a no @waliwali o kana keiki ke kumu @ hoi ana ma Honolulu, eia ka oia @aalele ana i 'ke keiki ame kana @ aloha, a pela hoi i kona mau hoa @ aka, aole me kakou ia kuleana ko @ Akua makemake ke hanaia.

            @laila, hooholo hou ia o makou no o @o keia Kula Sabati ame Aha@ E. ke komo aku nei e auamo pu @ mau kanmaha a e uwe pu i kau @ maluna ou keia haawina ehaeha, a @ hoi o ka olua mau keiki, oiai o @ makuahine o kela home aekai, ua @ mai la oia ia oe ame na lei a @ i ka manawa i moeuhane mua ole @ haawina e a'o mai ana ia kakou, @ a makaala, no ka mea, he mau la @ , e pono e hoomanao i ke Akua, @ wale no ke kokua kokoke i ko ka@ pilikia ana, he puuhonua no kela @ keia mea manaoio Akua.

            O ai, o oe pu hoi kekahi e ko makou @ J. A. Akina, i helu pu ia ma keia @le o na mea kino apau, ua kahea mai ka Haku aloha ia oe, ua pau kau @a maanei, aka, o kau mau mea aloha i haalele iho la, ke komo pu nei ko makou aloha me lakou, a ke pule nei i @ Akua no ka hoomama ana mai i ko @ naau luuluu.

            Ma ka hoomaopopo ana ae, aia he @ keiki lehulehu i hooneleia iho la @ ka makuakane, he mau kaikuahine @me ka wahine, mailoko mai on a, ua @ nou mai he mau keiki, na keiki @ o na la poohina, au e ko makou maka@a no ke Akua ma na lani kiekie kua kahu i haalele iho la, aka, e hoomai@a, @e malu ma ka honua, he aloha no i kanaka, a nau ka hoomaikai e Mr. Lunahooponopono.

            O makou iho no na komite,

MRS. MARY KAPAHEE,

MRS. LIZZIE PAUOLE,

MRS. FANNY SABO.

            Hanapepe, Kauai, Mar. 23, 1920.

E ELEU MAI.

            M@ Lunahooponopono o ka Nupepa Kaokoa, Aloha oe: --- E ae oluolu hoa @ kou ahonui i kekahi rumi kaawale @ kau pepa no ke poomanao e kau ae la @na no ka lua o ka manawa, a nau @ e aha'i mama aku, i ike mai na @ kahiko o ka Ahahui Kokua ame Manawalea o na Poola, i koe aku aole i hoi hou mai, oiai, he heluna nui o na iaia i hoi mai ma ka halawai aku nei o ka la 15 o maraki i hala aku la, pela p@ no hoi me kekahi mau lala hou i @ mai i lala no ka ahahui i hoikeia @ la maluna.

            Aole he ukukomo no ka hoi hou ana ma o na lala kahiko, aka he kanalima keaeka no ka lala hou e komo mai ana, me ka hoomaluia ekolu malama, mamua o ka loaa ana aku o na pomaikai mai ka akahui aku elike me mhope ae nei: Hookahi @ala o ka la, no n@ la ma'i me ke kauka, e loaa pu ka pomaikai o ke @ no kau wahine ame na keiki; he @ ala no na lilo hoolewa, ke haalele mai ka lala i keia ola honua ana, me ka @ pu aku o na lala apau he hookahi @ no ka holo ana aku o ia mau po@kai i ka wahine kanemake; he $50 @o ka haalele mai o ka wahine a @hi lala i keia ola honua ana.

            @aila, e na lala kahiko o ka aha@ ano ka manawa, e ku a maloeloe, @ ke ahiahi Poakahi e hiki mai @ Aperila 5, 1920, ma ke Poola Hall, @hana Lane, ka aina au i huli ai @hou o kou lae, a pela pu hoi me @ au o ke kukulu ana, aole no ha'i @ mau waiwai, aka, nou e ke poola, @alama wale iho no ka makou ka na @ i keia manawa.

            O ka ahahui, he mea kokua nui aku @ ka mea e loaa ana i na pilikia o @ nohona honua aua; a, oiai, e hoo@ mau ana oe i kou auhau kumu i @ alama apau, a i ka hiki ana mai @ manawa o ka pilikia, aole au wahi @ ak ai. aka o ka ahahui wale no @ e kalaia ae ai na pilikia, oiai, o @ ana o Honolulu nei, aole he @ ka noho ana o na kuaaina aku @ka, o Honolulu nei, me ke dala @ no e pono ai na mea apau.

            @aila, e eleu mai, o hala auanei ka @wa pono. O ka leo keia o ke ola, @a mai; o ka hookuli, o ia ka make @ ka pilikia, nolaila, e hiki ae ma @ ame ka manawa i hoikeia ae la @.

JESSE ULUIHI,

@idena Ahahui Kokua o na Poola.

 

NA LEKA KII OLE LA MAI AHIKI I MAR. 27, 1920.

@kule, Miss Emma

@Mrs Lei

K@, Piliwale

K@moo@oo, Ma@

A@ Susy

K@, Miss Sarah

K@, Frank A

@ua, Joseph

Ke@, John

Keao, Master Ferdinand

Koa, William

Manu, Chas A

Maui, Pukani

Nog, Mrs Mary John

Nakea, John H

Piianaia, Mrs Louisa

Pili, Mrs Beckie

Paekukui, Kila

DAVID K. PUHI.

 

KUU KANE HELE LOA DAVID KAUHIKO PUHI.

 

            Mr. Lunahooponopono, Aloha kaua a nui loa: --E oluolu hou mai oe no'u kekahi kolamu kaawale, a e hookipa aku hoi i kela poomanao e kau ae la maluna.

            @Ua hanauia kuu David Kauhikoa Puhi mai ka puhaka mai o Kaumeheupu (w) ame Puhi (k), i ka makahiki 1845, nolaila ua piha iaia na makahiki he 65.

            He kanaka oluolu malama ohana, puuwai hamama, aohe mea koe iaia, he mea nui na hoaloha ke kipa mai ma kona home.

            Nolaila, aole loa au e poina i kana mau hana maikai, he kiahoomanao ia na'u e poina ole ai, a pela no hoi au e haawi aku nei i ko'u hoomaikai palena ole i na haku hana o kuu mea aloha i ka hele ana mai e ike iaia, oiai kona kino e waiho ana ma kahi o Bothwick.

            Nolaila na ke Akua no e hoopomaikai mai ia lakou; ua auamo nohoi lakou i ke koikoi o ka hoolilo ana i na mea apau e pili ana laia.

            Pela no hoi na hoaloha i akoakoa mai e ike iaia, ke haawi aku nei au i ko'u hoomaikai palena ole ia lakou i ke komo pu aua mai me a'u iloko o ko'u wa o ke kaumaha, aka, o oke Akua no ka mea nana e hoopomaikai mai ia lakou, no na hana maikai a lakou i hana mai ai aole au e poina, no ka mea, wahi ano, e olelo mai nei e aloha aku oe i kou hoaloha elike me kou aloha ia oe iho, a ua hooko mai kuu mau hoaloha ia manao maikai, a pela no hoi me na hoaloha i makana mai i na pua me lakou ko'u hoomaikai nui loa.

            Owau iho no me ka luuluu,

MRS. ELIZABETH PUHI.

 

KA AHAHUI KAMEHAMEHA AME KONA KULANA.

 

(Hoomauia mai.)

            Pela no ka mea pili hui, ua oleloia ka hui i kekahi manawa, aohe he maikai o ka hui, oiai nae aia no oe mawaho kahi i noho mai ai ,ina oe i komo mai a launa pu a hana pu i na mea e holomua ai ka hui, e ike ana no oe nou iho, i na mea apau 'mai ka mua a ka hope, aka aole loa i lawe mai ka mea kakau nei a painuu ae nona iho, i mea e ikeia mai ai, aka ua loaa no i ka meakakau nei ua kuia o ka manawa, a ua kokoke no e hina aku, aka @ kela manao no e hana i na mea no au i hoopaa ai, nolaila ua kapae ae i na mea apau mahope o ko'u kua, a nene aku i na mea omua, o ia hoi na mea maikai a helu ekahi, o ia iho la no kou kukui e malamalama ai.

            Aole lawe mai i na manao e inoino ai kou noonoo maikai, he o@aio no he mau mea no aole i holopono, no ka mea, he like ole na poo o kekahi poe, ua papau loa kona waihona noonoo, o kekahi poo ua laula ko@a noonoo, a i ke ku ana o keia mau poo i kahi hookahi, u@ loaa ole ke kaulike, aka aole loa ia he mea no ka hui e ku ai, aole e nee imua, aka e mau no ka malama ana i na mea no au i hoopaa ai, no ka mea ua ailaia ma ko lae, aole loa e hiki ke alo ae oiai o ke ano iho la no ia o ka hui, e pono no e hooniouniia na mea i lana malie, oiai i kekahi manawa na pa@a@eha loa, a i ka imiia ana aku ua huikau na mea apau, ua pau kela kulana maikai o ka hi, aka iloko o keia hui e oleloia nei, nou ponoi e ke koko Hawaii piha, no ka mea, ua kukuluia no ka hapai hou ana i na mea i hala aku mahope, a e ike mai oe o na luna nui o keia hui e oleloia nei, ua makaukau ma ka malama ana i na mea e pono ai ka hui.

            Na lunanui o ka Hui Kamehameha: A@iaimoku, J. K. Kalanianaole; Hope Aliiaimoku. Jos. K. Kanepuu; Mamo Alii. Wm. K. Cano; Kaukaualii, Reuben Kinne@ Laualii, Sol. Meheula; Kakaolelo, Wm. Green; Kuauhau, W. Chung Hoon, Jr.: Aipupuu. Ed. K. Wongham; Kahuna. Henry Bell; Kuhikuhipuuone, Samuel Pinao i make: Pukaua Nui , W. Punohu: Pukauaiki. John K. Mokumaia; Kiailoko, H. K. Kapela; Kiaiwaho, E. K. Akana ; papa kahu waiwai, E. J. Crawford, lunahoomalu; B. N. Kahalepuna, Henry K. Kapela.

            Na lunanui keia o keia makahiki e nee nei, ua koho pono ia lakou me ka manaoia aia maluna o lakou ka holomua o ka hui e oleloia nei, ua hilinai piha ia keia poe keonimana, o kekahi, ua hoohuiia ka hui me ke aupuni, a ke lawelawe nei i na mea e pono ai ka hui, aole manawa i haule mahope, no ka pomaikai o na hoahanau, i pilikia pono.

            Nolaila e ike mai e kuu koko i na mea e pili ana i ka hui e oleloia nei. e nana mai no hoi oe. o ke alii aloha no ke kumu alakai o ka hui, nana no e kaupaona i na mea e pono ai, aka o ka mana piha aia no ia iloko o ka nui o na hoahanau. o ka mea e holo ana i ka hapanui. aia mau no ia me lakou, no ka makee no i ka pono o ka hui.

            Nolaila ke pai nei keia makapeni, e ala mai e kuu koko e komo mai. a e ike no oe i na nomaikai e loaa ana ia oe i@a he umi dala kau e uku ai, a i ka hala ana o na mahina hoomalu. e loaa ana ia oe i ko@manawa o ke pilikia na dala ehiku o ka pule.

(Aole i pau.)

 

            Ma ka Poalua iho nei ka piha ana o ka haneri makahiki mai ka manawa mai o ke kaalo ana ae o ka moku kiapa Thad leus a na mikanele mua loa i hoea mai ai i Hawaii nei mawaho ae o na kapakai komohana o Hawaii.

 

KE KAHUA @ LOAA AI KA NAAU AO I NA KEIKI HAWAII.

 

            Maluna o ke kumuhana e pili ana i ka hoonaauao ana i na kanaka opio Hawaii ma na aina e ka Senat@ King kaaua o ke kukulu ana i kana haiolelo ma ka halawai o ke ahiahi Sabati ihe nei o ka malamaia ana ma Kawaiaheo, a na le@ulehu na manao waiwai a ko'iko'i i hoikeia mai, he mau me@ oiaio i hiki i na mea apau ke hooiaio iho @ e hiki ole ai hoi ke alo ae i ka haawi ana ake i na kakoo ana malupa o ia kumuhana. Ke kumuhana kupono loa i na Hawaii noonoo maikoi apau e laulima like mai ai ma ka hoohuihui ana i na kokua liilii ahiki i ka loaa ana o ka hu@na kupono no ka hoomaka ana, a i ka manawa e ikeia aku ai ka holopono ia manawa e hoomahuahua hou ia ae ai kekahi hu@a dala no ka hoomahuahua ana aku i ka heluna o na keiki Hawaii e noou@aia aku ai i na aina e no ka hoonaauao ana.

            Wahi ana ma ka hapa mua o kana haiolelo ,eia ka lahui Hawaii mahope loa, ka poe no lakou ka aina, a o na lahui malihini ke holomua loa nei ma na hana apau, a in a he makeipake ko ua Hawaii e loaa ia lakou ka holomua ma keia mua aku, eia ka hana e hiki ai e loaa ia holomua: Ka mua, e ho@hu na kanaka Hawaii i kekahi huina dala o $10,000 no ka hoomaka ana, a me ia huina dala e hiki ai e ho@na aku i na keiki Hawaii i na aina e no ku hoonaauaoia ana mai ma na ike lehulehu a waiwai no na Hawaii, a o ke alahele e hiki ai e loaa ia huina dala i make@ikeia e lokahi na kanaka Hawaii ma ka lulu ana mai, elike me ka hiki, i mea e loaa ai ka huina i makemakeia. He poe naauao na kanaka Hawaii in a e a'o pono ia, o ka pilikia wale no oia ka hiki ole e hoonaauaoia na kanaka Hawaii ma na kula kiekie, kahi e loaa mai ai na ike kiekie mamuli mai o ka nele, aka, in a e loaa ana kekahi huina dala nui e hiki ana i na keiki a na kanaka Hawaii ilihune ke hoonaauaoia a e lilo ana lakou i poe hoopomaikai mai i ka lahui, e lilo ana kekahi o lakou i mau kauka, i mau loio, mau enekinia, a i mau kahunapule a mau kulana kiekie e ae, e lilo ana lakou i mau poo no kekahi mau oihana ma na wahi a kekahi poe haole e noho poo mai nei.

            O Hawaii o na makahiki lehulehu i hala aku aole ia o Hawaii o keia la, eia ke au o Hawaii ke ko nei imua, he au holomua keia, o ka poe wale no e noho aku ana maluna o na oihana aupuni ma keia mua aku, oia ka poe i makaukau me ka ike. Aohe kuleana o na lahui e e noho ai ma na oihana aupuni, o na Hawaii ka poe kupono loa e noho ma ia wahi, aka, mamuli o ka nele i ka na auao, haule hope na Hawaii, a lilo no na kulana hana kiekie i na malihiui.

            Aohe kumu e ae i loaa ai ka holomua i na Kepani o ko lakou hoouna wale ana no i ka lakou mau keiki ma na aina e no ka hoonaauaoia mai. I kela ame keia makahiki he 100 mau haumana opio a Kina e hoouna mau ae nei i Amerika no ka hoonaauao ana ia lakou ma na ike like ole, a i ko lakou wa e puka pono mai ai mai na kula kiekie mai e hoi aku ana lakou i Kina a hoonauao aku i na kanaka a i ole noho aku @e mau luna aupuni no Kina.

            He mea haaheo no no na kanaka Hawaii i keia la ka ike ana aku i na opio Hawaii i hoo naauaoia ma na aina e e noho hana mai aha ma kekahi mau kulana kiekie, elike me Mr. Beers, Mr. Hanchett, Mr. Akana o Kawaiahao, ame kekahi mau Hawaii lehulehu e ae e noho mai nei ma na kulana kiekie like ole o ke kulanakauhale, Mr. Heen ame Wm. C. Achi, Jr., a he nui hou aku. No keia poe ae la ua haaheo na Hawaii, aka, aole i lawa. O ka mea i makemake nui ia e loaa i 100 mau kahunapule hou, 100 mau kauka Hawaii hou, i 100 enekinia a oi aku paha elike me J. H. Wilson. He mea hiki loa keia ke hanaia in a e lokahi ana na Hawaii, ma ka lulu ana mai elike me ka hiki.

            Ina e haawi ana kela ame keia Hawaii i $100 i ka makahiki e loaa ana he mau haneri kaukani dala, ua lawa loa ia dala e hoonaauaoia ai na keiki Hawaii ma na aina e, a i ko lakou manawa e puka pono mai ai mai na kula mai, e hoi mai ana lakou e hoopomaikai i ka lahui ma o ko lakou hoi ana mai o a'o a i ole noho ae paha ma na kulana kiekie o ke aupuni. I ka manawa e hoi mai ai na keiki Hawaii mai na kula mai a loaa ka lakou mau hana, ia manawa e hoihoi ae ai lakou i na dala i hooliloia ai no ka hoonaauao ana ia lakou, elike me ka huina e hooholoia ana mawaena on a ame na kahuwaiwai, a me ia huina dala e hoouna hou aku i keiki na ka hoonaauaoia ana mai ma na aina e.

            O keia ke alahele a ka Ahahui Civic Hawaii i hoolala ai a e hookoia aku ana, eia iwaena o na luna kahiko o Kawaiahao me kekahi poe e ae he mau peipa pa'ihakahaka i hoomakaukauia, a ua makemakeia na kanaka Hawaii apau e kokua nui mai no keia haawina.

            He nui a lehulehu na keiki Hawaii a ka poe ilihune i kupono e hoonaauaoia, aka, no ka nele ua hiki ole e hoomahuahuaia aku ko lakou ike. Aole e pono hapuu wale ia mai ana no na keiki, aka, mamua o ko lakou hoounaia ana e nana mua ia ana lakou e na kauka, a in a e ikeia kona ano nawaliwali, aoie oia e hoounaia; o na keiki wale no e ikeia ana he maikai ko lakou ola kino o lakou wale no ke hoounaia.

            Ua hoakaka mai o Senatoa King i kekahi moolelo e pili ana i kekahi keiki Hawaii i holo aku i ua aina e. Ua hoonaauaoia oia ma ke kula o Kamehameha a i kona puka ana mai ua holo aku oia ma ke ano he wiliki noluna o kekahi mokuahi, a no na makahiki eha kona noho hana ana maluna o ia moku a mahope iho ua noho aku oia mauka o ka aina ma Amerika, a mai Amerika ae a i Alaska, a no kona ikeia ana mai e ke aupuni o Siberia i ka makaukau ma ka hana ana i na mikini,, ua kiiia mai oia e ke aupuni o Siberia, a iaia i noho aku ai malaila ua kauohaia oia e ke aupuni o Iapana e noho hana malaila, ana no kona ike he poe kaili na Kepani i ka ike, ua hoole mai oia i ke noi a Iapana. I keia la oia ke poo maluna o kekahi helhana ma Siberia nona ka ukuhana o $50,000 no ka makahiki

            He lehulehu hou aku o na keiki Hawaii e noho po mai nei ma kekahi mau oihana, elike me Mr. Beers, Wm. H@waii, e noho poo mai nei ma kekahi mau keiki Hawaii e ae i holo aku ma na aina e a hoonaauaoia no lakou keia mau inoa malalo iho nei:

            Hanale Opukahaia, ka mea nana i noi aku i na kumu mikanele e lawe mai i ka olelo @ ke ola i keia mau paemoku.

            No ka oihana kahunapule o Hopu, Honolii, J. H. Wise ame Akaiko Akana.

            No ka oihana loio: W. H. Heen, W. H. Beers, N. A. Aluli, W. Aehi, Jr., na keiki elua a Desha o Hilo, Maby ame N. K. Lyman.

            No ka oihana enekinia: Maby, Abbey, Holmea, Neal, Robinson, Aikue, McCubbin, McCandless ame Norton.

            No ka oihana kaua aina ame moana: Wilcox, Boyd, na hoahanau Lyman ekolu, Sam King, C. Smythe.

            Na kahakii hale: Sakuma ame Heen.

Mahaleolelo, J. H. Hakuole.

            No ka oihana mahiai, H. Lyman ame Thornton.

            No ka oihana lapaau: Makalua, Huddy, Wong Leong ame Hanchett.

            No ka oihana kumukula: Kanuha, Keliinoi, King.

            No ka hapai ana i keia hana ua makaukau kekahi mau haole e haawi mai i ka lakou mau kokua no ka hoonaauao ana i na keiki Hawaii, in a e ike mai ana lakou i ka hapai pu ia ae o keia hana e na Hawaii. Ua hooholo ka Ekalesia o Kawaiahao ma kekahi halawai i hala e haawi i $500 kana kokua no keia hana hoonaauao i na keiki, a ke makemakeia aku nei e alu like mai ka lahui Hawaii mai o a o uo ka hooholomua ana i keia hana no ka pono ame ka pomaikai o ka lahui Hawaii ma nei mua aku.

 

IKE I KA AHUULA O KAMEHAMEHA.

 

            Kuu Solomon Hanohano, Aloha kaua: --E kala mai no oe i kau kauwa nei, no kela poomanao e kau ae la maluna.

            I ka la 2 iho nei o keia mahina ua kipa aku la kou kiu hanu meahou ma kahi hoikeike o na meakahiko, o ia ka hora 2:30, o ia ka manawa e ikeia ai na ahuula o na alii; oiai kou kiu nei e ku ana, aia au ke nana la i ka nui ame ka lehulehu o ka poe e makaikai ana i na ahuula; o ka'u mea i ha'oha'o loa ai, o ia keia; owau hookahi wale no kahi Hawaii maiwaena ae o na ili keokeo, aka o kela ake e ike i na mea i kamailioia mai ai ia'u, me kela kulaua ilihia au i ike aku ai i ka ahuula o ua Paiea Kamehameha nei, he ahuula nui keia, he melemele kona hulu, aole oe e ike ana i kekahi waihooluu e ae.

            He nani no hoi ke nana aku, iloko o ka loihi o ka malamaia ana ma ka nana aku o kou meakakau nei, me he la he mea hou loa, a o kekahi mea phihihi no hoi o ia kahi manu nona ua hulu melemele nei, he wahi kino uuku kona, o ka mea apiki, mailoko mai o kona hulu e hoolawaia ai na kapa o keia ano' ua nui no hoi ka hoomanawanui i ka hukihuki ana i kahi hulu, aia wale no i ka puapua, aka, o kela ake e loaa na hulu maikai

            Nolaila ke nana aku oe, o ia mau no ka maikai, o kekahi kapa maikai ke nana aku, o ia no ka ahuula o Kiwalao, he maikai no hoi ia kapa ke nana aku ame ka pa u o Naahienaena, o ia nani okoa no hoi ia ke nana aku, he nui no na ahuula e ae, aka o ka ahuula no o Kamehameha ka mea nana nui ia e na haole; e noke mau ana i ka ninau i ka mea e wehewehe mai ana i ka moolelo o ua mau ahuula la

            Ua nui no hoi ka hauoli i ka ike ana i keia mau mea o na alii, e malamaia mai nei e ka poe i kuleana ia mau waiwai, a kaua e ike wale ai.

            He nui no na mea e ae au e ike ai iloko o keia @umi, pili i na kahili ame na kapa pa'upa'u ame na leihulu, he nui aku no, a ka maka e piha ai me ka hauoli. No na ahuula, he manawa wale no e ikeia ai, aka o ka ninau no i ka makuahine oluolu nana e hookipa ia oe, e makaikai ko'u welina pau ole ame na keiki nana e hoonoho na kaula keleawe ko'u iini pau ole.

Kou kiu hanu meahou,

                        J. K. MOKUMAIA.

 

KE ALANUI KAHIKO AME KE ALANUI HOU.

 

(Hoomauia mai.)

            Alaila e holomua ana na mea apau i makemakeia ai, in a no he hui ia i kukuluia ai no ka imi waiwai ana, aole loa ia hui e holomua, in a aole me ia na manao hoopono iloko o kona mea nana e hooholomua, ina no he naauao ia kanaka, aole i pili me ia na loina hoopono, ua hoolilo aku oia i na mea i waihoia aku ai nana e imi, a e hoonui aku i ka loaa e pono ai oia ame kona mau haku, i mea ole loa, oiai ua hana aku oia i mea e pilikia ai kona home ame kona noho hauoli ana; aole loa e loaa ka hauoli i kekahi kanaka ina aia mau iloko o kona noonoo na manao @ pepehi ana no iaia, o ia hoi e loaa mau ana na noonoo maikai e hooholomua ana iaia, o ka mea apiki nana, no nae e hana ino i@o iaia a make loa kela manaolana, oiai nae, o ka hui ame ke kanaka, he hookahi no ia kino, in a e hanaia me ka kino o ke kanaka, in a oe aole e malama pololei, o ia hoi aole loa e loaa i ke ana i kona mau mea paahana i oluolu ai ka holo ana o ke koko iloko o ke kino, a e hoomaemae ai ia kino hookahi no a hoaahu mai i na lole kupono me ka maemae mai ke poo ahiki i ke kapuaiwawae, alaila e ike iho ana no oe ua kupono na mea apau i pili no ke kino o ke kanaka.

Pela no ka hui, e hana ana no oe elike me ia, o ia hoi o ke dala ka mua, alaila noonoo ke kahua o ka imi waiwai ana, ina he lawai'a upena, alaila kuai ka waa, ka upena mai, i pili pono no ia hana, a i ke ku ana o na mea apau, alaila, i kanaka makaukau a hoopono e malama ana i na mea liilii ame na mea nunui ame ka malama kanaka.

            E kaupaona aua i ka poe nana e hana ana ame ka mea nana ka poe nana e hana ana ame ka mea nana ka waiwai e loaa ana no ka holomua in a e laweia mai ka hoopono ame ka minamina i na mea pili hui, alaila e loaa ana kela ku@ana o na kupuna, e malama ana i na mea liilii a hanohano no hoi ke kanaka ke nana aku, oiai ua kuokoa oe nou iho, aole mea nana e hookikina ia oe e hana, aole loa oe e hanohano, in a oe aole e hana i mea nou e ikeia mai ai, aka in a oe e oni ana, a e hana ana i mea nou e ikeia mai ai, aole loa ia i mea nou e hilahila ai a olelo ia mai paha, keu hoi kela o kahi kanaka ike ole mai ano hookiekie, mai lawe mae i kela manao.

(Aole i pau.)

 

AKAHI NO A ONI KA AINA LEWA ILUNA O KAHUKU.

 

            Mr. Lunahooponopono, ke pii mai nei ke kai, a uhi iluna o ua puuone ahinahina o na Koolau, a oiai, ua nui mai nei na Hawaii, mai ke kaona mai me ka lakou mau wahine, e hoolilo ana i mau keiki hookama, na Adamu, o kekahi hui kamana o Honolulu mai, he poe Hawaii oiaio no, ke manao nei ke komite hoolauna ame Adamu e pau ana keia makahiki no ke kukulu ana i ua hale, alaila, o ka pule hana aloha iho la no ia, a ke komi@ina hulihuli i ua kumu hoolauna ame na hana hoolauna hoolaulea ame na ha@a lealea, ame na hana e ae he nui.

            Ke 'oia nei na kula haole uku ole, na himeni a Miss Mole Isabel Namau@, n@a i na mea apau, na opio Pilipino, kauaka, na Kula Sabati hoolaulea, i kak@ pu ia mai e na kumu o ke kula aupuni ame na opio haole kane a wahine.

            Ke makaukau nei ka hall nui e kukulu no na hana like ole, ame kukulu luakini hou no ka poe haipule ame auwana, kekahi hana ano nui e hana ia nei, mamuli o na kumu maopopo loa a ka lahui Kepani e hoomauluulu mau nei i ka aoao o na mahiko no elua manawa, ke komo nui nei na Hawaii ame Pake, ma kahi o na Kepani i haalele ino mai i na hana, na pauma wai, na hope wiliki, a puhi ko, na kamana, na hana ano nui apau i hoopiiia na uku ame bonus i aneane elua a oi o ka mahina, me ka manao e pii ae ana lakou maluna o na ona mahiko, a rula mai i keia la, apopo, a Hoikeana; ua nele loa lakou. Eia na Hawaii malaila e paa nei, ame na Pake i noho hana a loihi i ka mahiko, ke hoi liilii mai nei kekahi poe e loaa na haua mawaho.

            Ekolu mau Kepani i loaa ko lakou mau wahi hana; malama ana i ka hale hoki ame Kepani hana iloko o ka halekuai, ame paoahi o kekahi pauma, a oiai he poe no lakou i hui mua me na haku, no ka maka'u i na alakai uniona.

            Pela ko Laie mau opio ike hana i huliamahi mai ai no Kahuku, ame na opio Samoa. Eia no o Mose Kaaipuaa o Honolulu mai, ma ka oihana pena, me ka manao he mau mahina no pau, he mea oiaio, maanei oia a make, a ola hou ae, he Pake mai kona lua, a ua elieli kulana hanai puaa ame moa, kaka, ko ka Pake ano.

            Minamina nui au i ko ke kulanakauhale poe ike pena, amara, kamana, wiliki, kahakii, ana aina, i na auwai ko, na laina kanu ko, ka imi ana i na lepo momona ka ike puhiko, aia ke noho mai la i ke kaona o Honolulu, a no keaha ka noho ana@ Aohe hoolimalima hale a wahie, a wai, aohe luhi i ka huli ana i wahi hana, a pau koke ae no, a hana alanui, a hana ma na uwapo, a hana aelike, hooikaika mamua o ka manawa aelike, e hookikinaia mai ai e ake e pau koke i koe iho he wahi koena.

He mea maopopo ole o ka ninau, auhea ka like me ka aina lewa i hoopaaia i kona mau umii ma kona mau kihi hikina ame komohana, oia o Polou, ame ka Lou, he mau loko keia i louia a paa, in a aole pela, ua hemo aku keia aina a lilo i ke kai i na ale pulaileho o ka moana.

            Ua hoolaha pu ia aku na hoolaha uku makana e pane mai, ma ke ano hookuku i loaa kela uku makana kupanaha o keia au holomua   no Kahuku, ke lawe nei na Pilipino i kekahi mau hana ano nui o ka mahiko nei, ke a'o nui ia nei lakou i ke kula a'o olelo haole ame himeni, nani na Pilipino o Kahuku nei, like me kaua, aole na hana ino maanei, he poe haipule huliamahi na kane me na wahine, hoomau i na hana haipule. E kaiehu loa ia aku ana na Kepani ma na hana ano nui, a ma na hana lima ke ae lakou e hana, in a aole, pau iho la malaila.

            Ma ka ekalesia kalawina o Kauaulalena, ke kahu, ke hapai nei o Adams e kukulu hou i luakini ame ka halekahu, ke hauoli nei o Adams i ka poe e hapai ana i na hana pono; ke nui mai nei hoi na Hawaii, aia maluna o na Pilipino ame Hawaii ka manao hilinai o Adams i ka nana aku, o na Pukiki ke pau aku nei ka hilinai piha ia, ke hoi nui nei lakou no Amerika, he $75 uku mahina, aole he nanaia iho.

            Ke hoopii mau ia mai nei na hana nou e hiki ole aku ai ke imi hana hou aku, a maanei a popopo, pela ma ka nana ana aku, a in a pela, a auhea kou Edena nani e ae, ma o aku, hele hou mai a nui, lawa a hu i Kahuku nei.

                                                                        J. A. KAHIONA.

 

MAKEMAKEIA E HOOMAEMAE NO KE KENEKULIA.

 

            Oiai ke hookokoke loa mai nei ka hoomanao kenekulia iloko o keia mau pule e hoea mai nei, ua ala ae kekahi manao iloko o ka Ahahui Outdoor Circle he mea pono e hoomaemaeia na wahi inoino a kupono ole o ke kulanakauhale nei, ma keia mau la aku, i hoonaloia aku ai na kiko eleele nana e hapala ae i ka maemae ame ka nani o na mea a ka maka e ike aku ai.

            Ua makemake kela ahahui e hana hou ia na wahi inoino o na alanui kau aoao, e waeleia hoi ka nahelehele o na pa waiho wale, i noho ole ia e na kanaka, ma keia ame keia aoao o ke alanui, a ma ka olelo pokole, o ka iini iloko o kela ahahui, o ia no ka ike maoli ia o ke kulana maemae ma keia kulanakau hale, iloko o ka manawa e hoomanaoia ana ke kenekulia, i ole ai e lilo na mea maikai ole i mau mea hoohilahila ia Honolulu nei, imua o na malihini makaikai, e kipa mai ana i Honolulu nei, mai na aina mamao mai.

            Mawaho ae nei o Pawaa ame Punahou, he nui kekahi mau pa waiho wale me ka noho ole ia e na kanaka, ua uluia hoi e ka nahelehele, e ku maoli ai no i ka hoowahawaha ke ike aku i ka waiho hoohemahema wale ia o kela mau pa, a oiai he mau la ano nui aku keia no keia kulanakauhale, a no ka makee ana no hoi i ke kulana maemae o Honolulu nei, pela iho la na lala o kela ahahui i makemake loa ai, e laweia ae na keehina makaala apau, iloko o ka wa kupono, no ka lilo aku o Honolulu nei i kulanakauhale auo nui a maemae maoli.

            Aole nae o na alanui kau aoao ame na pa i uluia e ka nahelehele, kahi i makemakeia e hoomaemae, aka o na pa laau kekahi i hele a aneane e hina ilalo, ua manaoio na lala o kela ahahui, he hana kupono loa ka wawahi ana aku i kela mau pa, no ka mea ua alaiia aku ka nani o na pua e kela mau pa laau.

KAIMI NAKAPAAHU.

 

KAIMI NAKAPAAHU, KUU KAIKU NANE ALOHA, UA HALA.

 

            Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono o ke Kuokoa, Aloha oe:--E oluolu mai kou puuwai ahonui, e hookipa aku i keia mau waimaka o ke aloha no kuu kaikunane aloha i haalele mai i kana wahine ame ka lana lei aloha he kaikamahine, ame kona mau kaikuname me na kaikuahine iloko o ke kaumaha luuluu wale nona.

            Ua wehe i ka pili hookoo aloko, ua manawa ino mai ia makou e ike mai ai na kini makamaka me ua hoaloha o kuu kaikunane aloha i hala mai ka hikina a ka la ma Kumukahi, a ka welona a ka la i ka mole olu o Lehua.

            Aloha, aloha wale kuu kaikunane hele loa, ua pau ko makou ike hou ana i kou helehelena, ua nalo no ka wa mau loa.

He mea e ka lele o ko'u hauli i ka louo kaumaha a ka uwea kelekalapa i hoike mai ia'u i kona kaikuahine, o kuu kaikunane aloha ua hala.

            Aole no makou i ike i kona aho hope loa; ua auamo hookahi no oia i kona mau ehaeha, na ka make i hoikeia mai ia makou, ua hekau iho la ka lei o ke kaumaha me ka minamina maluna o makou, na hoa o ka pupuu hookahi, ame ka wahine, ka hoa pili me ka lei a i a kuu kaikunane i lei ai a nui, e noho u aku nona ma keia ao inea he nui.

            Ua hanauia mai ka puhaka mai o Mr. ame Mrs. Luka Nakapaahu ko makou mau makua, Iune, la 22, 1885, ma Waimea, Kauai; make ma Hilo Hospital i ka la 28 o Feb.

            Noho hana oia malalo o ka hui moku holo pili aina ma ke ano sela, no ka manao, pela oia e ike ai ia Hilo, aina kaulana, eia ka e laweia ae ana ka hanu ola o kuu kaikunane aloha, a hoi kino wailua i ka aina hanau, a na kupuna me na makua o makou i hala e aku ma kela au ma o.

            Aloha, aloha ke kino wailua o kuu kaikunane hele loa i au hokai mai i ua ale aloha ou e Aleuuihaha, a hoea i ka Uakukalahale, waiho i kahi o Mr. Williams, a hiipoi hou o Kinau a hoihoi aku hiipoi hou ia aku e Kinau a hoihoi aku la au i ke kino o kuu kaikunane aloha ma na ale hulilua o ka ieie; ua pau kou hoopulu hou ana i kou mau hunakai ma kona helehelena opiopio no ka wa mau loa.

            Ku aku la maua i Nawiliwili i ka la 12 o Maraki, a hoomanawanui iho la no maua maluna o Kinau pau aku ka nui o na ohua, koe iho la au me kuu kaikunane, a pau ka ukana o ia wahi, noho ai na kupuna, pau na mili ana ia holo aku o kauanoe o Koloa, kahi i wahi, no ka mea aole no paha au e ikeia mai, he ukana nui ka'u, me ka waimaka holo ka moku ku i Makaweli, pau kolaila ukana, manao ae ka ike i na maka o na hanau mua me ko makou pokii e kali mai ana, o ko'u hoihoi aku i ke kaikunane aloha o maua; hookomo o Kinau ia Waimea i ka hora 5 o ia ahiahi, huli aku la i ka aina i ke one o Luhi, aloha wale, ua pau ka hehi hou ana o Kaimi Nakapaahu ma kou one nenelu e ka waiula me ka waikea, ua pau ka auau hou ana o kuu kaikunane ia wai kamahao o ka aina.

            Hooleleia aku la maua e kali mai ana ka wahine me ka lei aloha a kuu kaikunane, me na kaikuaana, me ka pokii o makou me ka hoomauawanui.

            Hiki maua i ka home, weheia ae ka oia, ike iho la makou i kona helehelena he mea e ke aloha ame ka minamina; ma ka la 13 ae i malamaia ai kona hoolewa e Mr. H. M. Nawai a lawe aku la makou i kona kino wailua a hoomoe ma ka aoao o ko makou papa aloha, a ko iho la ka olelo a ka Buke Nui, he mahu ke ola o ke kanaka i pua ae a nalo aku.

Ke haawi nei makou i ko makou mahalo i ka hui moku holo piliaina i kona ae ana mai e hoihoiia ke kino wailua o kuu kaikunane hele loa i ka aina hanau a moe pu me ko makou papa.

            Aloha, aloha kuu kaikunane i au hookahi i na kai elua ou e Hawaii.

            Ke mahalo aku nei makou i ka poe apau i hele mai a ala pu me ka makou mea aloha a ao ka po, me na kanaka el i ka hale lua o ka makou mea aloha, i hanaia me ka puuwai aloha.

            Ke hooki nei au, na ke Akua e hoomama mai i ko makou aloha pau ole, me ka wahine i hooneleia me ka laua lei a i hemo ole i hooneleia ika papa.

            Owau iho no me ka luuluu, kona kaikuahine aloha,

                        KANIO NAKAPAAHU.

 

HOOLAHA I NA LALA KULA SABATI PAEAINA.

 

            Mamuli o ka loaa ana mai o ka hoike mai ke Kakauleta o ka Papa Hawaii, Rev. H. P. Judd, no ka uku moku, nolaila, ke hoike ia aku nei ka lohe, o kela me keia e hele mai ana no na hana o ka Aha o keia Kau, na Kahu Kula Sabati, Elele ame na haumana no ka Himeni Hookuku a hoike hui o ka Aha Paeaina, e loaa ana ka uku moku ke hoi ma ka ohua kapena, e lawe ia ae ana ka uku hapaha, a na kela me keia e uku i ka ekolu @apaha o ka uku moku. Ma ka holo ana mai e uku piha, a i ka hoi ana e loaa aku kela uku i hookaawaleia.

Kakauolelo A. K. S. Paeaina.

JAS. H. S. KALEO,

            Honolulu, Mar. 31, 1920.

6394---Apr. 2.

NA HUNAHUNA MEAHOU O KA UA PEEPEHALA O HAMAKUALOA, HUELO.

 

            Mr. Solomon Hanohano, Luuahooponopono o ke Kuokoa, Aloha pumehana kaua: --- E oluolu mai kou ahonui i kekahi wahi kaawale o ka kaua hiwahiwa, i kela poomanao maluna ae.

            Ma ka la 15 o Maraki nei, he hoike Kula Sabati ko ka Ekalesia o Huelo nei, a he ahamele ko ka po. Poaono, no ka pono o na elele Kula Sabati me C. E., no keia aha nui iloko o Aperila, ma Honolulu, a o ka piha ana nohoi o ka haneri makahiki o ka pono ma Hawaii nei.

            Nolaila, ma ka po Poaon@ i weheia ai ka ahamele, ua loaa no na hunahuna liilii uona ka huina he $40 no na wahi kanua kanaka wale no, aka, iloko o ia liilii, ua mahuahua @o na mea i loaa no ka pono o Kana hana.

            Nolaila, ma ka aoao o ke Kula Sabati ke haawi aku nei i ka hoomaikai ia Mrs. H. Puu no kaua makana o @ pahu palena, a pela pu no hoi ia Mrs. Maraea Maikai, mai iaia mai na omoomo palaoa, a pela pu i ko makou kahu, Rev. J. P. Inaina, nana mai ke kopaa, kope me ka waiubaka, he mau mea keia no ka po ahamele.

            Ua weheia na hana @hamele, mai ke kalapu mai o Keanae, i alakaiia e na u i nohea o ka Waikau, no laua na inoa, Miss Pokii Ikaaka ame Mrs. Kapita George Weliko ,a hookahi keikikaue D. Aikala, nona ka leo kane nunulu pipi bulu o ka ululaau.

            Oiai no nae e kali aku ana ke anaina i na u'i o na waieha, no ko laua hoea mai, eia nae ua haule ia manaolana, oiai ke hele loa aku nei ka manawa imua, he 4 ka nui o na kalapu i hookuu mai i ko lakou kileo i ka hookuuia ana o na hana me ka ulumahiehie me ka himeni @Hawaii Ponoi, ' ' me ka paholaia ana mai o na pola kope e na kuene makaonaona ame kahi kuke eleu, oia no o Mr. Hamaia, mahalo i kou ahonui.

            Ua weheia na haua Kula Sabati ma ke Sabati ae la 14 i noho lunahoomalu ie e Jos. K. Puu, ke Kahu Kula Sabati Apana; eha ka nui o na Kula Sabati i akoakoa mai, Huelo, Keanae, Wailuku ame Peahi.

            Weheia na hana mai ke Kula Sabati mai o Huelo, maikai no na hana, na haawina ma Ka Hoaloha, aka, aole au e kaena ana ia oe e Huelo, no ka mea, no @ ke kahua; o Keanae mai, he nani okoa no hoi kau e ka Waikau o ka leo o na wahine, ua like loa me ka manu haole, i ke kiko'uko'u, eia no kahi mea nani o ka leo kane, ua kohu o@ole wai e ukuhi ia ana i ka wai ka olaola. Na haawina ma ka Baibala, puanaau, kuli'u ma ka wehewehe ana.

            Peahi mai, nona ka leo kalu i kaulana i na makahiki i kaahope ae nei, i ka wa e noho Kahu Kula Sabati ana o P. N. Kahokuoluna, eia nae ua ano emi mai e o ana o ka leo kala i keia manawwa; maikai no oe e Peahi; paanaau no na haawina.

            Nou e Wailuku, ka u'i o na waioha, i kaulana ai i keia mau la, nani io no, he u'i i'o no, me ka oukou pauku paanaau, ame na mele i meleia mai e oukou.

            Na loaa i luluia he $50,, ke huiia me ka loaa o ka ahamele, $40; huina loaa, $90, e aho ia o ka ike ka paha i na hana o ke k@nekulia.

            Nolaila, ma ka aoao o ke Kula Sabati ke haawi aku nei i ka mahalo ia oe e John Plunkett, ke komite nui o ka la, no kou hoomanawanui i ka ohi ana mai i na hua mai na makamaka ame na hoapaahana, i ka pau ana o na hana Kula Sabati ame na olelo paipai, mai na hoa mai i konoia, oia no o J. Plunkett, Ikoa, ke keiki o Keanae, D. W. Napihaa, Rev. J. P. Inaiua, a hookuu na hana me ka mahiehie, oiai, ua piha ko ka uhane, kau aku ka manao o na mea apau o ka ike aku i na mea e oluolu ai ke kino, oiai na mea apau e hoi ana no ka haleaina, aia na kuene ke hoomakaukau mai la i na mea apau, ka ai, i'a, a pela aku, oiai, eia o Hanale ko pekupeku mai la mahope.

            I ka makaukau ana o na mea apau, ua noho koke na mea apau, ua haupa i ka i'o puaa, opae, limu, opihi, ka poi kaohi puu mai no hoi o Keanae, hele loa o Hanale a ku nana i ka ua mea o ka ikaika ole, eha loa ia John Bull.

            Eia kekahi hale uwi waiu ke ku nei ma Papaaea, Hamakualoa, Maui, ma ka aoao hikina o Kailua, nona ka loa aneane 200 kapuai, laula 30 a oi kapuai, na ka lunahoohana nui o ka auwai o Puunene, oia uo o Mr. Wm. F. Pogue.

            Ke hoohanaia nei ka uwi ana o ka waiu e na mikini uwila, o na meahana apau, malalo wale no o ko hoohana ana a ka mikin uwila, elua minuke ka holo o ka uwi ana a nei ano mikini waiu hou, ua hiki e uwiia eha pipi i ka wa hookahi, ke manaoia nei i hookahi heneri pipi e hookomoia, ke makaukau pono na mea apau, alaila e pau lakou iloko o ka hapaha hora ka avelila.

            Ua hanaia kahi o ka pipi e moe ai me ka puna kameki, me auwai, kahi e holo ai na ino apau, o na rumi o ka pipi he hao wale no, mai Kaleponi mai, o ka papahele he puna, he kukui uwila ko na wahi apau, a komo pu me na kauhale o ka poe hana.

            He ma'u wahi meahou paha ia. Welina kaua e Solomon Hanohano ame kou poe keiki hana.

Owau no a mau,

                                    J. K. PUU.

 

O DANIEL K. MAKUAKANE UA HALA.

            Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe: ---E oluolu mai oe i kekahi kolamu o kau elele wahaolelo, e hokomo iho i ka lono lihaliha, i ka lono kumakena, i ka lono hoolele hauli, i lohe mai na kini ohana e noho ana i ka puka ana a ka la i Haehae a ka welona a ka la i Lehua.

            Ua haalele mai i keia ola honua ana o Mr. Daniel Kaihikapu Makuakane, mawaena o ka hora 11 ame 12 o ka po Poaono, Mar. 20, 1920, ma ko laua home ma Laiewai, ka home ana i waiho iho ai i ka ukana luuluu he aloha.

            E lawe aku oe e ka elele wahaole, a loaa a ki kona hanaumua e noho mai la i Puna paia aala i ka hala Mr. Moses Kaukalialii Makuakane, ame kona luaui e noho la me ka nauea, David K. Makuakane ame na pokii, kona hanaumua e noho mai la i ka hau hookuakea i ka @i, Mr. David K. Makuakane, Jr., ame na kini ohana apau. Me ka walohia.

                                                                                                                                                            WM, MAKUAKANE.